Qazaqstan azamattyǵyn qalaı alýǵa bolady: tolyqqandy nusqaýlyq
Qazaqstan azamattyǵyn alý
QR «Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵy týraly» Zańynyń 10-babyna sáıkes azamattyq:
— týýy boıynsha;
— QR-nyń azamattyǵyna qabyldaý nátıjesinde;
— QR-nyń halyqaralyq sharttarynda kózdelgen negizder men tártip boıynsha;
— osy zańda kózdelgen ózge de negizder boıynsha alynady.
Zańnyń 15-babyna sáıkes Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda turaqty turatyn sheteldikter men azamattyǵy joq adamdar ózderiniń ótinishhattary boıynsha osy Zańǵa sáıkes Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵyna qabyldanýy múmkin. Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵyna qabyldaý týraly ótinishter boıynsha sheshimdi Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti qabyldaıdy.
Zańnyń 16-1-babyna sáıkes Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵy jeńildetilgen (tirkeý) tártippen qabyldanady:
— Jeńildetilgen tártippen (tirkeý tártibimen) Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵyna:
— turý merzimine qaramastan, Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda zańdy negizderde turaqty turatyn qandastar;
— turý merzimine qaramastan, Qazaqstan Respýblıkasynyń aýmaǵynda zańdy negizderde turaqty turatyn, ózderiniń erik qalaýynan tys azamattyǵynan aıyrylǵan nemese ony joǵaltqan jappaı saıası qýǵyn-súrginniń aqtalǵan qurbandary, sondaı-aq olardyń urpaqtary;
— Qazaqstan Respýblıkasynyń joǵary oqý oryndarynda bilim alatyn etnıkalyq qazaqtar qabyldanýy múmkin.
Jeńildetilgen tártippen (tirkeý tártibimen) azamattyq alý týraly materıaldardy qaraý merzimi ótinish berilgen kúnnen bastap úsh aıdan aspaýǵa tıis.
QR azamattyǵyna qabyldaýdyń jalpyǵa birdeı belgilengen tártibi
Jeńildetilgen tártippen azamattyqqa qabyldaý quqyǵy joq jáne QR-nyń azamattyǵyn qabyldaýǵa nıet bildirgen sheteldikter turǵylyqty jeri boıynsha kóshi-qon polıtsııasynyń aýmaqtyq bólimshelerine ótinishhat berýi tıis. Ótinishhat QR prezıdentiniń atyna beriledi. Ótinishte azamattyqqa qabyldaý sebepteri kórsetilýi tıis.
Іshki ister organdarynyń QR azamattyǵyna qabyldaý boıynsha ótinishhattardy (ótinishterdi) qabyldaý, resimdeý jáne qaraý qaǵıdalaryna Іshki ister organdarynyń QR azamattyǵymen baılanysty máselelerdi qaraý boıynsha ótinishke mynadaı qujattar qosa tirkeledi:
— belgilengen nysan boıynsha saýalnama-ótinish;
— ómirbaıan;
— ólshemi 3,5×4,5 sm tórt fotosýret;
— QR «Qazaqstan Respýblıkasynyń azamattyǵy týraly» Zańynyń 1-babynda kózdelgen sharttardy saqtaý týraly mindettemesi;
— jeke basyn kýálandyratyn jáne Kelisimge qatysýshy elderdiń bireýiniń azamattyǵyna tıesiligin rastaıtyn qujattyń kóshirmesi;
— 1 AEK kóleminde memlekettik baj salyǵynyń tólengeni nemese ony tóleýden bosatylǵany týraly qujat;
— basqa memlekettiń quzyretti organmen berilgen burynǵy azamattyǵy joqtyǵy nemese toqtatylǵany týraly anyqtama.
Atalǵan qujattardan basqa:
QR Prezıdentiniń 2005 jylǵy 6 maýsymdaǵy N 1587 Jarlyǵymen olarǵa qatysty azamattyqqa qabyldaýdyń jeńildetilgen tártibi belgilengen adamdar úshin kásipter men talaptar tizbesiniń talaptaryna jaýap beretin adamdar — beıindi memlekettik organnyń ótinishhatyn;
QR-ǵa tarıhı Otany retinde turaqty turýǵa qaıtyp kelgen adamdar úshin — qandas kýáligi jáne burynǵy azamattyǵynaan bas tartý týraly ótinishi;
QR-nyń azamattyǵyna qabyldaý týraly ótinishhat (ótinish) bildirgen adam ótinish bergen sátte QR-nyń azamatymen nekede tursa, onda neke týraly kýáliktiń notarıaldy kýálandyrǵan kóshirmesin tapsyrady.
QR-ǵa turaqty turý maqsatynda kelgen jáne jaqyn týystarynyń bireýi QR-nyń azamattary bolyp tabylatyn burynǵy odaqtas respýblıkalardyń azamattary olardyń QR-nyń azamattarymen týystyq deńgeıin kýálandyratyn qujattardy (týý týraly kýálik, neke týraly kýálik jáne t. b.) usynady.
Aýdandyq (qalalyq) ishki ister organdary azamattyqqa qabyldaý týraly málimetterdi oblystardyń jáne Astana, Almaty jáne Shymkent qalalarynyń Polıtsııa departamentterine tapsyrady, al olar qujattardy tekserip, olar boıynsha tujyrymdama jasap, Іshki Іster mınıstrligine tabystaıdy. ІІM ol málimetterdi óz tujyrymdamasymen birge QR Prezıdenti Ákimshiliginiń Memlekettik-quqyqtyq bólimine joldaıdy.
Azamattyqty alý sáti
Adam qaı sátten QR azamaty bolyp tabylatynyn anyqtaý úshin Zańnyń 37 babyn paıdalaný qajet, oǵan sáıkes QR azamattyǵyn:
— azamattyqqa qabyldaý týraly QR Prezıdentiniń jarlyǵy shyqqan kúni;
— kámeletke tolmaǵandardyń týǵan nemese asyrap alynǵan kúni;
— kámeletke tolmaǵandardyń ata-anasyn QR azamattyǵyna qabyldaý týraly QR Prezıdentiniń jarlyǵy shyqqan kúni;
— azamattyq memleketaralyq sharttarynda kózdelgendeı tártip boıynsha tirkelgen kúni;
— jeńildetilgen tártippen (tirkeý tártibimen) QR azamattyǵyn alý tirkelgen kúni alady.
Kámeletke tolmaǵan jáne áreketke qabiletsiz adamdar atynan ótinishhat berý
18 jasqa tolmaǵan balalarǵa, sondaı-aq áreketke qabiletsiz dep tanylǵan azamattarǵa qatysty azamattyqqa qabyldaý týraly notarıaldyq kýálandyrylǵan ótinishhat olardyń zańdy ókilderimen beriledi. Ótinishke balanyń týý týraly kýáliginiń kóshirmesi, áreketke qabiletsizdigin rastaıtyn qujat jáne áreketke qabiletsiz adamnyń zańdy ókiliniń ókilettikterin rastaıtyn qujat qosa tirkeledi. 14 pen 18 jas aralyǵyndaǵy bala úshin onyń óziniń qoly qoıylǵan jáne notarıaldy kýálandyrylǵan jeke kelisim talap etiledi. Іshki ister organdarynyń QR azamattyǵyna qabyldaý boıynsha ótinishhattardy (ótinishterdi) qabyldaý, resimdeý jáne qaraý qaǵıdalarynyń 2 taraýdyń 11 tarmaǵyna sáıkes, jergilikti ishki ister jáne ulttyq qaýipsizdik organdarynda, QR ІІM-de jáne QR-nyń basqa da memlekettik organdarynyń ótinishhatty (ótinishti) qaraý merzimi osy organdardyń árqaısysynda bir aıdan, al jalpy alǵanda — alty aıdan aspaýy tıis.
Polıtsııa departamenti QR Prezıdentiniń Jarlyǵyn alǵannan keıin qalalyq, aýdandyq ishki ister organdary arqyly ótinish ıeleriniń turǵylyqty jeri boıynsha kúntizbelik bes kún merziminde olarǵa qaralǵan ótinishhattardyń (ótinishterdiń) nátıjeleri týraly habardar etedi.
Sheteldikterge jáne QR azamattyǵyna qabyldanǵan azamattyǵy joq adamdarǵa anyqtama beriledi, ol olarǵa belgilengen tártipte QR azamatynyń jeke kýáligin nemese pasportyn berý úshin negizi bolyp tabylady.
QR azamattyǵyna qabyldaýdyń jeńildetilgen tártibi
Jeńildetilgen tártippen (tirkeý tártibimen) QR-nyń azamattyǵyna qabyldaý QR jasasqan halyqaralyq kelisimderge sáıkes júzege asyrylady. Qazirgi ýaqytta jeńildetilgen tártip mynadaı adamdarǵa qatysty áreket etedi:
— Reseı Federatsııasynyń azamattary;
— Belarýs Respýblıkasynyń azamattary;
— Qyrǵyzstan Respýblıkasynyń azamattary;
— QR azamatymen nekede turǵan sheteldikter.
Balanyń azamattyǵy
Bala týǵan kezde ata-anasynyń ekeýi de QR azamaty bolsa, ol týǵan jerine qaramastan QR azamaty sanalady.
Ata-anasynyń azamattyǵy ártúrli bolyp, bala týǵan kezde olardyń bireýi QR azamaty bolǵan jaǵdaıda bala:
— Qazaqstan aýmaǵynda týsa;
— Qazaqstannan tys jerde týsa, biraq, ata-anasynyń nemese olardyń bireýiniń bul kezde QR terrıtorııasynda turaqty turǵylyqty jeri bolsa, ol QR-nyń azamaty sanalady.
Ata-anasynyń azamattyǵy ártúrli bolyp, bala týǵan kezde olardyń bireýi QR-nyń azamaty bolǵan jaǵdaıda, eger osy kezde ata-anasynyń ekeýiniń de Qazaqstannan tys jerde turaqty turǵylyqty jeri bolsa, onda Qazaqstannan tys jerde týǵan balanyń azamattyǵy ata-anasynyń jazbasha túrde bildirgen kelisimi boıynsha anyqtalady.
Bala týǵan kezde ata-anasynyń bireýi QR azamattyǵynda bolyp, al ekinshisi azamattyǵy joq adam bolsa, ne onyń azamattyǵy belgisiz bolsa, bala qaı jerde týǵanyna qaramastan QR azamaty sanalady.
Balanyń anasy azamattyǵy joq adam bolyp, al ákesi QR azamaty dep tanylyp, ákeligi anyqtalǵan rette 14 jasqa tolmaǵan bala qaı jerde týǵanyna qaramastan QR-nyń azamaty bolady. Bul bala Qazaqstannan tys jerlerde turaqty turǵan rette onyń azamattyǵy ata-anasynyń jazbasha aryzy boıynsha anyqtalady.
Ata-analary balanyń azamattyǵy týraly kelisimge kelmegen jaǵdaıda, azamattyq sot tártibinde anyqtalady.
Qazaqstan azamattyǵyna qabyldaýdan bas tartý negizderi
Osyndaı negizderdiń tizbesi «Azamatyq týraly» Zańnyń 17-babynda keltirilgen. Eger QR azamattyǵyna qabyldaý týraly ótinish bildirgen adam:
— adamzatqa qarsy halyqaralyq quqyqta kózdelgen qylmys jasasa, QR egemendigi men táýelsizdigine ádeıi qarsy shyqsa;
— QR aýmaǵynyń birligi men tutastyǵyn buzýǵa shaqyrsa;
— ulttyq qaýipsizdikke, halyqtyń densaýlyǵyna nuqsan keltiretin quqyqqa qarsy áreketti júzege asyrsa;
— ultaralyq, konfessııaaralyq jáne dinı arazdyqty qozdyratyn bolsa, QR memlekettik tiliniń qoldanylýyna qarsy áreket jasasa;
— terrorısttik jáne ekstermısttik uıymdarǵa kirgen nemese terrorıstik áreketi úshin sottalǵan bolsa;
— halyqaralyq izdeýde bolsa, sottyń kúshine engen úkimi boıynsha jazasyn ótep júrse ne sot onyń áreketin erekshe qaýipti baýkespelik dep tanysa;
— RF, Qyrǵyz Respýblıkasy, Belarýs azamaty bolsa, bul ereje QR-na turaqty turý maqsatynda kelgen, jaqyn týystarynyń bireýi — QR-nyń azamaty bolyp tabylatyn, burynǵy odaqtas respýblıkalardyń azamattaryna taralady, eger olar shetel azamattyqtan bas tartý týraly jazbasha ótinishpen júginse;
— QR azamattyǵyna qabyldaý týraly ótinish bildirgen kezde ózi týraly jalǵan málimetter habarlasa nemese QR-nyń zańnamasynda belgilengen merzimderde qajetti qujattardy dálelsiz sebeptermen tapsyrmasa;
— QR aýmaǵynda nemese onyń sheginen tys jerlerde qasaqana qylmys jasaǵany úshin QR-nyń zańmasymen solaı dep tanylǵan, sottylyǵy alynbaǵan nemese ótelmegen bolsa;
— QR azamattyǵyna qabyldaý nemese QR-nyń azamattyǵyn qalpyna keltirý týraly ótinish bergenge deıingi bes jyl ishinde ekonomıka salasynda quqyq buzýshylyq jasasa;
— QR azamattyǵyna qabyldaý nemese QR-nyń azamattyǵyn qalpyna keltirý týraly ótinish bergenge deıingi bes jyl ishinde birneshe ret QR-nyń halyqtyń kóshi-qony salasyndaǵy zańnamasyn buzsa;
QR azamattyǵyna qabyldaý nemese QR-nyń azamattyǵyn qalpyna keltirý týraly ótinish bildirgenge deıingi bes jyl ishinde QR-nyń azamattyǵy týraly Zańnyń 21 babynyń 1), 2) jáne 5) tarmaqshalary negizinde QR-nyń azamattyǵynan aıyrylsa;
— QR azamattyǵy týraly Zańnyń 21 babynyń birinshi bóligi 8) tarmaqshasy negizinde QR-nyń azamattyǵyn joǵaltsa;
— QR azamattyǵy týraly 20-1 baby negizinde QR-nyń azamattyǵynan aıyrylsa, onyń ótinishi qabyldanbaıdy.
Aıta keteıik, Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligi bekitken jańa talapqa sáıkes, Qazaqstan azamattyǵyn alýshy:
— qarapaıym deńgeıde memlekettik tildi keminde 36 ball,
— QR Konstıýtsııasynyń negizderin keminde 9 ball,
— Qazaqstan tarıhyn keminde 15 ball bilý kóleminde bilýi tıis.