«QazAqparat» HAA tóte jazý saıty sheteldegi qazaq tili aıasynyń keńeıýine ózindik úlesin qosyp keledi
«QazAqparattyń» sheteldegi qazaqtardy aqparattyq turǵyda qamtamasyz etý maqsatynda 2004 jyldyń sáýir aıynan qazaq tilinde shyǵarylatyn jańalyqtar túgelimen latyn qarpinde berile bastaǵan edi. 2009 jyldyń qazan aıynan bastap ana tilimizdegi aqparattar men maqalalardy Qytaı men Irandaǵy qazaq jurtshylyǵy úshin tóte jazýmen taratý da júzege asyryldy. Bul ásirese arabsha tóte jazýdy qoldanatyn Qytaı qazaqtary úshin eleýli oqıǵaǵa aınaldy. Sol jaqtaǵy 1,5 mıllıonnan astam qandasymyzdyń buǵan deıin qazaqstandyq teleradıo baǵdarlamalaryn tolyq kórý múmkindigi bolmady (ol elde jeke tarelka qoıýǵa ruqsat etilmeıdi) jáne kırılıtsa árpin tanymaǵan soń ınternettegi qazaq basylymdary men kitaptaryn oqı almaıtyn edi, sondyqtan elimiz týraly árbir aqparatqa erekshe zárý bolyp otyr edi. «QazAqparattyń» arab qaripti saıtynyń ashylýy - ınternetti keńinen paıdalanyp otyrǵan qytaı qazaqtary úshin aqparattyq, rýhanı muqtajdyqtarynyń ornyn toltyrýǵa aıtarlyqtaı kómektesti. Saıt ashylǵannan keıin, shettegi qandastarymyzdan «QazAqparat» qolǵa alǵan mańyzdy jobanyń ózderiniń ana tilinen aıyrylmaýyna, jastardyń rýhanı áleminiń baıýyna úlken kómek bolǵany jóninde kóptegen alǵys hattar kelip tústi. Tóte jazý saıty ashylysymen ony oqıtyndar sany artyp, búginderi saıt materıaldaryn kúnine orta eseppen 12-14 myńnan astam adam kórip otyr.
QazAqparat halyqaralyq agenttiginiń tóte jazý saıty mańyzdy tyń eksklıýzıvti jobalardy qolǵa alyp, saıttyń rýhanı álemin onan ári baıytyp, oqyrmandar sanyn arttyra tústi. Atap aıtar bolsaq, Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń 2015 jyly Qazaq handyǵy qurylýynyń 550 jyldyǵyn atap ótý týraly bastamasyna oraı «Qazaq handyǵyna 550 jyl» atty arnaıy jobany iske qosty. Bul joba aıasynda «Babalar sózi», «Qazaq handary», «Ejelgi qalalar tarıhy», «Halyq qazynasy» qatarly jańa aıdarlar ashyldy.
«Babalar sózi» aıdary negizine «Mádenı mura» baǵdarlamasy aıasynda shyqqan 100 tomdyq aýyz ádebıetiniń jyr-tolǵaýlary, qıssa-dastandar, sóz ustaǵan sheshender men bılerimizden qalǵan naqyldar, tarıhı jádigerler alyndy. «Qazaq handary» aıdarynda tarıhymyzda eline qorǵan bolǵan handardyń ómiri týraly derekter beriledi. Al «Ejelgi qalalar tarıhy» aıdaryna qazaq dalasyndaǵy órkenıettiń ordasy bolǵan kóne qalalardyń tarıhy týraly jazbalar jarııalanady. «Halyq qazynasy» aıdary boıynsha, Qazaqstandaǵy tarıhı, mádenı eskertkishter, qazaq halqynyń salt-dástúrleri, qolóner, qarý-jaraqtary týraly maǵlumattar berilip keledi. Sonymen birge «Qazaq óneriniń sańlaqtary» atty aıdar ashylyp, onda qazaq ónerine ólsheýsiz úles qosqan ánshiler, kúıshiler, kompozıtorlar, ártister, sýretshilerdiń ómiri men óneri týraly arnaıy tanystyrylyp keledi.
Sondaı-aq saıtymyzda Qazaq eline eleýli eńbek sińirgen, ultymyzdyń uly tulǵalary «Handar, bıler sheshender», «Batyrlar», «Ǵulama ǵalymdar», «Jyraýlar, aqyn-jazýshylar», «Kórnekti qoǵam qaıratkerleri» degen aıdarlar boıynsha jeke-jeke tanystyrylady. Jáne de «Halyq qazynasy» degen atpen tarıh qatparynan syz shertetin keseneler, qorǵandar jaıly tushymdy málimetter berildi.
Saıttaǵy taǵy bir arnaıy aıdar «Nurly kósh» degen atpen toptastyrylǵan. Bunda Elbasy alǵa qoıǵan «Nurly kósh» baǵdarlamasy boıynsha atqarylyp jatqan naqty is-sharalar men kóshi-qon saıasatyndaǵy ózgerister sóz bolady.
Tóte jazý saıty aıasynda ashylǵan asa aýqymdy «Qazaq rýhanııaty» atty ádebı, mádenı jáne etnografııalyq portal jobasy da - Qytaı men Irandaǵy qazaq dıasporalary jáne sol elderden kelgen oralmandar úshin úlken rýhanı qolǵabys bolyp otyr. Ol portalda qazir mynadaı aıdarlar jumys isteýde:
a). «Qazaq tarıhy». Bul aıdar boıynsha qazaq tarıhynyń ǵylymı negizdelgen yqsham taraýlary, tarıhymyzǵa qatysty tartymdy maqalalar beriledi.
á). «Ádebıet jáne óner». Bul aıdarmen tilshilerimiz daıyndaǵan, sondaı-aq elimizdiń ártúrli basylymdary betterinde jarııalanǵan qazaq ádebıeti men óneriniń máseleleri, belgili qalamgerler men óner ıeleri týraly maqalalar, olarmen ótkizilgen suhbattar tańdalyp usynylady.
v). «Ulttyq salt-dástúrler». Halqymyzdyń baı ádet-ǵuryptaryna baılanysty málimetter bir jerge jınaqtalyp beriledi.
g). «Ata-tek shejiresi». Qazaq shejiresiniń tııanaqty saraptaýdan ótken nusqalary ekshelip, jarııalanady. Únemi jańa zertteýlermen tolyqtyrylyp otyrylady.
ǵ). «Áńgime álemi» (Qazaq áńgimeleriniń antologııasy). Bul aıdar boıynsha qazaq prozashylarynyń tańdaýly áńgimeleri iriktelip ázirlenedi. Qazirdiń ózinde 55 jazýshynyń 220-dan astam áńgimesi portalǵa ornalastyryldy. Áńgimelerdiń qatary aldaǵy ýaqytta únemi tolyqtyrylyp otyrylady.
d). «Jeti ǵasyrdyń jyr jelkeni» (Qazaq poezııasynyń antologııasy). Qaztýǵan jyraýdan búgingi kún aqyndaryna deıingi jeti ǵasyr aralyǵynda dúnıege kelgen tańdamaly óleńder jınaqtalady. Qazirge deıin 90 aqynnyń 800-deı óleńi ornalastyryldy. Shyǵarmalardyń qatary aldaǵy ýaqyttarda tolyǵa beretin bolady.
e). «Balaýsa» (balalar ádebıeti). Qazaq ertegileri men ańyzdary, taqpaqtar men jańyltpashtar, oıyn óleńderi, baldyrǵandarǵa, mektep oqýshylaryna arnalǵan jyrlar men áńgimeler daıyndaldy. Únemi tolyqtyrylyp otyrylady.
j) «Dástúrli ánder men kúıler». «Qazaq ánderiniń antologııasy» daıyndaldy. Qazaq kúıleriniń tarıhy, erekshelikteri, kúı ańyzdary týraly materıaldar berilýde. Dástúrli ánder men kúıler týraly zertteýler salynady.
Biz tóte jazý saıty jumys isteı bastaǵan ýaqyt aralyǵynda shettegi qandastarymyzdyń Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń sózderin, Qazaqstan Prezıdentiniń qyzmetine qatysty aqparattardy, ult mádenıeti men ádebıetine, tarıhqa, til taǵdyryna arnalǵan rýhanı materıaldardy jáne zań, saıasat, ásirese kóshi-qonǵa qatysty dúnıelerdi, sport týraly aqparattar men áıgili sportshylarmen júrgizilgen suhbattardy kóp oqıtyndyǵyn baıqadyq. Sol sebepti osy baǵyttaǵy materıaldarǵa erekshe kóńil bólemiz.
Álemdegi bar qazaqtyń múddesi ortaq, tilegi bir «qazaqtyń janashyry qazaq qana» demekshi qazaq tili men mádenıetiniń órkendeýine álemdegi árbir qazaq balasy óz úlesin qosýy kerek.
Avtory: Rızabek Núsipbekuly