Qazaq tilindegi termınderdiń 70-80 paıyzyn kirme sózder quraıdy

ASTANA. QazAqparat - Abylaı han atyndaǵy Qazaq halyqaralyq qatynastar jáne álem tilderi ýnıversıtetiniń professory, fılologııa ǵylymdarynyń doktory Baıynqol Qalıev Astanada ótken respýblıkalyq semınar-keńeste termınologııa salasyndaǵy birqatar máselelerdi atap kórsetti, dep habarlaıdy «QazAqparat» tilshisi.

Ǵalymnyń aıtýynsha, alǵashynda termın jasaýmen, olardy bekitýmen, bekitilgen termınderdiń tilimizde durys qoldanylýyn qadaǵalaýmen tikeleı aınalysqan termınologııa komıssııasy sońǵy ýaqytta termın bekitýmen ǵana shektelip qaldy. Al termın jasaý tek sózdik jasaýshy mamandarǵa qaldyryldy. Saldarynan termınkom bekitken termınderde birizdilik, júıelilik joǵalyp, kemshilikter men qarama-qaıshylyqtar paıda bolǵan.

«Kezinde termınkom «tvorchestvo» termınin «tvorchestvo» jáne «jasampazdyq» dep eki sózben bekitken edi. Keıinnen atalǵan qazaqsha balamasy «shyǵarmashylyq» sózimen aýystyryldy. «Alqa» sózin buryn «kollegııa» dep alsa, keıinirek ol sózdi «sovet» termıniniń bir maǵynasy retinde taǵy bekitti. Jıyntyq sózi buryn «sovokýpnost» termıniniń balamasy retinde berilse, keıinirek «kompleks» termınine balama retinde usyndy. Al qazir «kompleks» sózin «keshen» dep aıtyp júrmiz», - dep dáıekteme keltirdi ol.

Sonymen birge, B. Qalıev qazaq tilindegi termınderdiń 70-80 paıyzy orys tili arqyly engen kirme sózderden quralatyndyǵyn jáne bir termınge orys jáne qazaq tilderindegi eki balamany qatar berýge bolmaıtynyn basa aıtty.

«Keıde termınkom bir termınniń qazaqsha balamasy retinde eki sózdi qatar qoldanýdy usyndy. Onyń biri oryssha, ekinshisi qazaqsha. Máselen, «aýdıtorııa - aýdıtorııa, dárishana» dep qatar berildi. «Logıka - logıka, qısyn» dep bekitildi. Qazir qaısysymyz «qısyn» sózin qoldanamyz, bárimiz «logıka» dep júrmiz.  Oryssha jáne qazaqsha balamasy qatar tursa, sóz joq, adamdar orysshasyn tańdaıdy da, qazaqsha syńary kóleńkede qalyp qoıady», - deıdi ǵalym.

Máseleni sheshý úshin ǵalym buryńǵy termınologııalyq komıtetti qaıta qurý qajettigin jáne ǵylym akademııasynyń barlyq ınstıtýttarynda, ǵylymı mekemelerinde tek qana termınmen shuǵyldanatyn arnaıy mamandy taǵaıyndaýdy usyndy. Sondaı-aq, termınologııalyq komıssııa termınderdiń tek qazaqsha balamasyn ǵana bekitip otyrǵany jón, ózge tildegi ataýlardy termınkom bekitpese de, jeke adamdardyń ózderi-aq qoldanysqa engizedi eken.

«Bir uǵymdy bildiretin oryssha termınge eki túrli balamany usynýǵa bolmaıdy. Ondaı jaryspaly termınderdi qoldanýshylar túrli sózderdi paıdalanyp, termınderdiń turaqtanýyna kedergi keltiredi. Sońǵy usynys - termınkom ózi bekitken termınderdiń durys qoldanylýyn árdaıym jiti baqylap otyrýy qajet», - dep atap ótti B. Qalıev.

Aıta keteıik, búgin Astanadaǵy QR Ulttyq akademııalyq kitaphanasynda «Qazirgi termınjasamnyń baǵyttaryn aıqyndaý máseleleri» taqyrybynda respýblıkalyq semınar-keńes ótti. Oǵan QR Úkimeti janyndaǵy Respýblıkalyq termınologııa komıssııasynyń músheleri, termınolog-ǵalymdar, QR mınıstrlikteriniń til salasyna jaýapty qyzmetkerleri qatysyp, termınologııa máseleleri jóninde oı-pikir almasty.