Qazaq tili halyqaralyq qatynas tili bola alady – «Alǵa Peterbýrg» jetekshisi
− Ivan, sizdiń qazaq mádenıetine qyzyǵýshylyǵyńyz Dımashtan bastalǵanyn bilemiz. Osymen altynshy jyl qazaq mádenıetiniń jarqyn sátterin nasıhattap kelesiz. Bul aralyqta sizdiń aýdıtorııańyz qanshalyqty ósti? Arasynda túrli ult ókilderi bar ekenin estidik.
− Aýdıtorııa bir jaǵynan aıtarlyqtaı ósti, bir jaǵynan azaıdy deýge bolady. Óıtkeni buryn bizde jarty mıllıonnan astam jazylýshy bolatyn – bir arnada 500 myń, ekinshi arnada – 150 myń, úshinshi arnada taǵy – 50 myń jazylýshy degendeı. Ókinishke qaraı, bul arnalardy joǵaltyp aldyq. Sosyn 2020 jyly «Alǵa Peterbýrg» jańadan ashyp, bárin basynan bastadyq. Mysaly 2022 jyly Instagram jelisinde 5 myń jazylýshymyz bolsa, qazir 125 myń adam bizdi tamashalaıdy.
Bastapqyda biz Dımash týraly vıdeolar jarııalaı bastadyq, keıinirek jankúıerler Dımash týraly, Qazaqstan týraly, basqa da talantty jandar týraly aıta bastady. Osylaısha, aýdıtorııany qyzyqtyrý úshin kontentimizdi túrli baǵytta jasaı bastadyq. «Alǵa Peterbýrg» kanalyn jańadan ashqanda kúnine 1 mln qaralym jınaıtynbyz. Al qazir YouTube jelisinde – 6 mıllıon, Instagram paraqshamyzda – 1,5 mıllıon qaralymǵa deıin jetedi.
Bizdiń qyzmetimiz boıynsha anyqtalatyn trendter bar, onyń biri – shapan. Men kúndelikti turmysta shapan kııýdi baıaǵyda bastaǵanmyn. Eń alǵashqy shapandy 2019 jyly syıǵa aldyq, sonda Sankt-Peterbýrgte kóshede shapanmen júretinmin. Qazir Túrkııada turamyn jáne shapandarymdy Alanııaǵa ákeldim. Onda da jergilikti qazaqtar kúndelikti kıetin shapandar berdi. Sodan keıin árıne, mýzyka, qazir Qazaqstanda álemdik mýzykanyń birneshe flagmany bar. Máselen Dımash álemdegi eń jaqsy vokalısterdiń biri bolyp sanalady, onyń shyǵarmashylyǵy bilimdi, bilgir jandarǵa arnalǵan. Sondaı-aq, Gremmı syılyǵynyń ıegeri Imanbek Qazaqstannyń jastar aýdıtorııasyna sapaly mýzyka syılaýda. Qazir bári onymen jumys istegisi keledi. Tıisinshe, Qazaqstan jastar segmentin de qamtyp otyr.
− Sizge shabyt syılaǵan Dımashtyń ózimen kezdesý múmkindigi boldy ma?
− Iá, men Dımashty birneshe ret kórdim. Alǵash ret 2019 jyly Mınsk kóshesinde kezdeısoq jolyqtyq, bul qalada ekinshi eýropalyq oıyndar ótken edi, onda Dımash óner kórsetti. Sonda men onyń alǵash ret jandy daýysta án salǵanyn kórdim jáne vokalyna qaıran qaldym. Ol olımpıadanyń ánuranyna uqsaıtyn «Olımpıko» ánin shyrqady. Sosyn Dımashty 2021 jyly Sochıde kórdim, ol bizdiń arnamyzǵa sáttilik tilegen edi. Osylaısha, Dımashtyń aq tilegimen bizdiń shyǵarmashylyǵymyz da, aýdıtorııamyz da keńeıe berdi.
Ánshini úshinshi ret Dýbaıda kórdim. 2022 jyly Dýbaıdaǵy kontsertinde Dımash «Menın armanym» qory kómektesken balamen kezdesti. Bul qor qaıyrymdylyqpen aınalysady jáne balalarǵa armandaryn oryndaýǵa kómektesedi, men olardyń beınematerıaldaryn túsirýge kómektesip, reportaj jasadym. Onda da Dımashpen azdap sóılese aldyq, ol meniń kontsertke kelgenime alǵys aıtyp, arnamyzdy únemi kóretinin aıtty. Dımashtaı ánshiniń bizdi biletinine jáne úlken alǵys aıtqanyna qýandym, óıtkeni ol men úshin Qazaqstandy ashqan adam. Qazir de Dımash Qazaqstandy álemdik aýdıtorııaǵa tanytyp keledi, onyń arqasynda álemde kóptegen adamdar Qazaqstan týraly biledi, qazaq tilin úırenip, qazaqsha án aıtady. Sondyqtan Dımash árıne, Qazaqstandy tanytý úshin úlken jumys atqarýda.
− Sizdiń arnańyzdyń «Alǵa Peterbýrg» ataýy este qalarlyqtaı jattalyp qaldy. Mundaı sátti ataýdy qalaı tańdadyńyz?
- Buǵan deıin aıtqanymdaı, «Eho Peterbýrga» dep atalatyn úlken aýdıtorııasy bar arnalarymyzdan aıyrylyp qaldyq qoı. Sonda bizdiń qazaq dostarymyz qoldaý kórsetip, «Jigitter, kóńil-kúı túspesin! Alǵa Peterbýrg!» dep jazǵan edi. Jańa arnany ashqanda da «Alǵa Peterbýrg» dep ataýdy uıǵardyq. «Kemeni qalaı atasań, solaı júzedi» degendeı, qazir tek qana alǵa qadam basyp kelemiz. Sondyqtan, arnamyzdyń atyn Qazaqstan halqy usynǵan dep senimdi túrde aıta alamyz.
− Qazaq mádenıetin zerttegen alty jylda ózińiz úshin qandaı jańalyqtar ashtyńyz? Qazaqstannyń qandaı óner adamdary, qandaı salt-dástúri esińizder qaldy?
− Árıne, eń aldymen Dımashty aıtamyn, ol Qazaqstannyń ǵana emes, búkil álem mádenıetiniń naǵyz flagmany. Tutas álemdi biriktiretin birneshe faktor bar, bul mádenıet, sport jáne aspazdyq taǵamdar (gastronomııa). Qazaqstan osy baǵyttardyń bárinde áleýetti. Sportta Qazaqstandy halyqaralyq arenada nasıhattap júrgen batyrlardy sheksiz sanaýǵa bolady, bul Gennadıı Golovkın, Aleksandr Vınokýrov, UFC-de tanylǵan Shavkat Rahmonov, Asý Almabaev, Azat Maksým, odan basqa kópten beri saıysqa túsip júrgen jigitter bar. Boksta Qazaqstan dástúrli túrde myqty jáne dástúrli túrde keremet oıyn kórsetedi. Aýyr salmaqta da qazaqstandyq boksshylar aldaǵy 5-10 jylda halyqaralyq deńgeıge shyǵyp, álem chempıony bolady dep senemin.
Mádenıette de kóptegen jas talanttar bar, olar da halyqaralyq deńgeıge kóterilip, óte tanymal bolatynyna senimdimin. Qazaqstan barlyq ýaqytta talantty daýystarymen jáne mýzykanttarymen tanymal boldy. Oǵan qosa, Qazaqstannyń dástúrli halyq mýzykasy da aıryqsha nazarǵa ilindi. Mysaly, «Turan» etnoansambli qazir Eýropany, Amerıkany aralap júr, olar keremet qoshemetpen qarsy alady. Men Túrkııanyń Mersın qalasynda «Turannyń» kontsertin tamashaladym. Jergilikti turǵyndardyń Qazaqstan mýzykasyn qalaı baǵalaıtynyn kórip, tań qaldym, tipti aýdan meri ortaǵa shyǵyp, bılep ketti. Men bul kontsertke tek qazaqstandyqtar keledi dep oılaǵanmyn, sóıtsem jergiliki halyq óz balalarymen keremet kóńil kóterdi. Ózim qazaqsha ánderden «Kózimniń qarasyn», «Dýdaraıdy» jaqsy kóremin, Dımashtyń da ádemi ánderi kóp, «Erkem-aı» ánin qazir úırenip jatyrmyn, bir kúni ózim shyrqap beretin shyǵarmyn.
Taǵamǵa kelsek, qazaq ashanasy álemniń túkpir-túkpirinen týrısterdi tarta alatyndaı erekshe. Qazaqstanda mindetti túrde gastrotýrızmdi damytý qajet, meniń oıymsha, bul jaqyn arada Mádenıet jáne sport mınıstrligińiz qolǵa alatyn baǵyttardyń biri. Mysaly, qazaqsha et pen baýyrsaq Qazaqstannyń vızıt kartasyna aınaldy. Jaqynda biz qazaqsha et daıyndaǵan Lıvannyń tanymal fýdblogeri týraly sıýjet jasadyq. Bul sheteldikterdiń asqan qyzyǵýshylyq tanytyp otyrǵanyn dáleldeıdi. Tıisinshe, Qazaqstannyń osy segmentte orasan zor áleýeti bar ekenin kórsetedi. Qazaqstan nebári 30 jyl buryn táýelsizdik aldy, tarıh standarttary boıynsha bul ýaqyt óte az. Qazir Qazaqstan osyndaı keremet nátıjelerdi kórsetýde, bolashaqta Qazaqstan odan da kóp ashylatynyna senimdimin.
Sonymen qatar, Qazaqstan halqy Assambleıasynyń qyzmetin erekshe atap ótkim keledi. Qazaqstanda turatyn adamnyń ulty men etnosy mańyzdy emes, ýaqyt óte kele ol qazaq bolady. Keshe Assambleıa sessııasynda úndistandyq azamatpen tanystym. Ol 20 jyl buryn Mańǵystaýǵa kóship kelgen jáne qazaq sııaqty sóılep, qazaq sııaqty oılaıdy. Tipti meni Mańǵystaýǵa shaqyrǵanynan da qazaqy qonaqjaılylyq seziledi. Ókinishke qaraı, Mańǵystaýǵa uzaq ýaqytqa bara almaımyn, óıtkeni meniń negizgi jumysym bar, óz mindettemelerim bar. Men Alanııaǵa 2021 jyly kóshtim, onda da qazaqtar shaqyrǵan edi. Qazir Nurjan esimdi dosymmen jyljymaıtyn múlik satatyn kompanııa ashyp, seriktes boldyq. Qazirgi blogerlik qyzmetim jalǵasýy úshin de jumys isteýim kerek.
ıAǵnı, ashyqtyq, meıirimdilik, mádenıet, tárbıe, zııatkerlik árbir qazaqstandyqqa bala kezinen sińiriledi. Bul qasıetter bolashaq urpaqqa berilýi kerek. Sebebi qazir bizdiń álem ózgerýde, adamdar túrli elderge kóship-qonyp júr, men de Sankt-Peterbýrgte dúnıege keldim, Túrkııada turamyn, al janym árqashan Qazaqstanmen birge.
− Sizdiń negizgi mamandyǵyńyz – qonaqjaılylyq ındýstrııasy. Fınlıandııada, Reseıde, Ońtústik Koreıada turdyńyz, qazir Túrkııanyń Alanııa topyraǵyndasyz jáne salystyrmaly túrde pikir bildire alasyz. Qazaqtar shynynda da álemdegi eń qonaqjaı halyq pa?
− Odan da asyryp aıtaıyn, qazaq qonaqjaılylyǵy – naǵyz etalon! Barlyq adamdar qonaq kútýdi qazaqtardan úırenýi kerek. Men munda servıs nemese qandaı da bir máseleni aıtpaımyn, qazaqtardyń muny shyn júrekten, jan-tánimen jasaıtyny erekshe jylýlyq syılaıdy. Qazaqstanǵa kelgende meni kóp adamdar sháıǵa, etke shaqyrady, al meniń ýaqytym tyǵyz bolady da, bas tartýǵa májbúr bolamyn. Sondaǵy olardyń renjigenin kórip, qatty sasamyn, tipti yńǵaısyzdanamyn. Qazaqtar úshin alystan kelgen qonaqty kútý qandaı mańyzdy ekenin túsinemin, biraq meniń de óz ýaqytym ózime tıesili bolmaıdy. Shaqyrýshy tarap kún tártibin belgileıdi, uıymdastyrýshylar alyp júredi. Sondyqtan, renjitken, muńaıtqan adamdar bolsa, úlken ókinishimdi bildiremin.
Qazaqtar meni qatty qoldaıdy, kómektesedi, maǵan kameralar syılady, noýtbýk satyp alýǵa kómektesti. Másele mynada, kontent óndirýmen baılanysty jumystyń shyǵyny kóp jáne ol biz úshin áli de óte qymbat hobbı bolyp otyr. Sondyqtan kelip túsken barlyq aqshany kanaldyń damýyna jumsaımyz. Tehnıka únemi buzylady, kamera qulaıdy, jańasyn satyp alý kerek bolady. Qazaqstandyqtardyń qoldaýy bolmasa, bizde eshteńe bolmas edi. Bul úshin úlken alǵysymyzdy aıtamyz. Qarajattan bólek, bizge jazylǵan jyly pikirler, túrli aqyldy, bilimdi adamdardyń aqyl-keńesteri asa mańyzdy. Mundaı qoldaýmen jumys isteý, shyǵarmashylyqpen aınalysý bir ǵanıbet.
− Qazaqstan týrızm salasynda qarqyndy damyp jatqan memleket. Qazaqstannyń qaı jeri erekshe unady, qaıda baryp kórgińiz keledi?
− Sózsiz, Qazaqstannyń týrıstik áleýeti zor jáne memlekettiń týrızmdi damytý úshin kóp nárse istep jatqanyn bilemiz. Bul týraly kóbirek aıtý kerek jáne qoldaý qajet, birli-jarym adam damytatyn sala emes. Mysaly, meni Mańǵystaý turǵynynyń qonaqqa shaqyrǵanyn aıttym, eger árbir qazaqstandyq múmkindiginshe óz jerin nasıhattaýǵa nıet bildirse, onda týrızm sharyqtap kóteriledi. Óıtkeni kóptegen ádemi jerler bar, óte baı mádenıet pen óte baı tarıh bar. Sondyqtan Qazaqstan biraz ýaqyttan keıin álemdik týrızm ortalyǵyna aınalatynyna senimdimin. Óıtkeni, Qazaqstan úlken nazarǵa laıyq, múmkindik bolǵanda ózim de birneshe aılap Qazaqstandy aralap shyǵar edim.
− Kóptegen sheteldikter qazaq tilin úırený óte qıyn degen pikir aıtady. Sizdiń qazaqshańyz qandaı? Til úırenýge kim kómektesedi?
− Kún saıyn qazaqshamdy jetildirip kelemin. Jumystaǵy seriktesimnen de qazaqsha sóılesýdi suraımyn: «Nurjan, endi 5 mınýt qazaq tili bolsyn» deımin. Ol qazaqsha sóıleı bastaǵanda eshteńe túsinbeıtinmin. Biraq birte-birte nátıje shyǵady, qazirdiń ózinde belgili bir sóz tirkesterin aıtýdy úırendim. Mysaly, «Qalaısyń?» jáne «Qalaısyz?» sózderiniń aıyrmashylyǵyn bilemin, «Ruqsat bolsa, men baraıyn» degen sekildi turmystyq sózderdi úırenip aldym. Biraq áli de kóp kúsh salý kerek, qazaq tili – halyqaralyq qarym-qatynas tili de bola alady. Sebebi qazir Dımashtyń arqasynda latynamerıkalyqtar da, eýropalyqtar da qazaq tilin úırenip jatyr. Malaızııada qazaq tili kýrstary ashyldy, búkil planeta qazaq tilin úırenýde deýge bolady. Biz tipti álemniń túkpir-túkpirindegi Dımashtyń fanattaryn jınap, qazaq tilinde án aıtatyn onlaın-kontsertter serııasyn jasaǵanbyz, sonyń ishinde Afrıka, Aýstralııa, Qytaı, Eýropa jáne t. b. el turǵyndary boldy.
− Ýaqyt bólip, qyzyqty suhbat bergenińiz úshin alǵys aıtamyz! Sóz sońynda 1 mamyr – Birlik kúninde oqyrmandarǵa qandaı tilek aıtasyz?
− Barshańyzdy Qazaqstan halqynyń birligi kúnimen quttyqtaımyn! Bul úlken jáne jarqyn mereke. Árıne Qazaqstannyń árqashan damyǵanyn, gúldengenin tileımin, jaqsy jańalyqtar kóp bolsyn, jaman habar bolmasyn. Barshamyzǵa málim, Qazaqstan – kópultty el, munda kóptegen etnostar dostyq pen kelisimde ómir súrýde. Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev aıtqandaı, bul baǵytta belsendi jumys isteý kerek jáne dostyqty damyta berý qajet. Bul úshin Qazaqstanda barlyq múmkindik bar dep sanaımyn jáne dál solaı bolýyn tileımin!