QAZAQ HANDYǴYNA 550 JYL: Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi - túrki áleminiń rýhanı ortalyǵy (FOTOREPORTAJ)
Uly ustazdyń rýhanı ilimi baǵzy zamannan beri shynaıy erkindikke, táýelsizdikke jetkizetin jol retinde tanylǵan. Keseneniń kórik-kelbetin qalpyna keltirýge kúsh jumyldyryp, 2000 jyly Túrkistan qalasynyń 1500 jyldyq mereıtoıyn ıÝNESKO deńgeıinde atap ótýge barlyq jaǵdaıdy jasady. «Mádenı mura» baǵdarlamasynyń aıasynda kóne shahardyń shynaıy shejiresin aıqyndaý qolǵa alyndy. Halyq ańyzdarynda Túrkistandaǵy áýlıeniń arýaǵyn ataqty qolbasshy Ámir Temirdiń aıryqsha syılap ótkeni aıtylady. Onyń ámirimen Ahmet ıAsaýı dúnıeden ótken soń eki júz jyl keıin kishkene mazardyń ornyna dúnıejúzilik sáýlet óneriniń belgili eskertkishi salyndy. Eskertkishtiń salynýyn onyń Ahmet ıAsaýıdiń qabyryna zııarat etip qaıtqan 1397 jyldyń aıaǵyndaǵy oqıǵalarmen baılanystarydy. «Jeńister kitabynda» Temir, sol jyly ıAsyda bolǵan kezinde, munda ózine qaraıtyn elderdiń teginde Ahmet ıAsaýıdiń atyna laıyq záýlim ǵımarat salý jaıly jarlyq bergen edi delinedi. HІV ǵasyrdyń aıaǵynda bul kúmbez bitken soń Ámir Temir kóregen Áziret Sultan qoryn uıymdastyryp, ózi arnaıy qol qoıyp bekitken. Degenmen, Qazandyqtyń ishki esikteriniń birindegi halkaǵa jazylǵan «1394-1395 jyldar» Temirdiń ózi belgilep bergen. Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi talaı ǵasyrdan beri musylmanshylyqtyń altyn besigi bolyp keledi. Ony búkil qazaq jurty, túrki álemi erekshe qasıet tutady. Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesi - túrki áleminiń rýhanı ortalyǵy. Qoryq - murajaı alyp jatqan jerdiń jalpy kólemi 90 ga. Qoryq - murajaı Qoja Ahmet ıAsaýı kesenesimen birge Úlken qylýet (jer asty meshiti, XII ǵ.), Segiz qyrly kesene (XIV-XVI ǵǵ.), Ulyqbektiń qyzy, Ábilhaıyr hannyń zaıyby Rabıǵa Sultan Begim kesenesi (XV ǵ.), Shyǵys monshasy (XVI-XVII ǵ.), Esimhan kesenesi, Juma meshiti t.b. arheologııalyq, tarıhı, sáýlet jáne beıneleý óneriniń úzdik eskertkishterin qamtıdy. Ahmet ıAsaýı eskertkishi - Orta Azııa men Qazaqstandaǵy bizdiń zanamyzyǵa deıin saqtalǵan eń záýlim kúmbezdi, qyshtan soǵylǵan ǵımarat. Kóldeneń - 46,5 m, uzyndyǵy - 62,5 m. Syrtqy kórinisi sımmetrııaly jınaqy kelgen bul qurylysqa úlkendi-kishili 35 zal men bólmeler syıyp tur. Olardyń barlyǵy bir-birimen qos qabatty 8 dálizben jáne ár túrli ótpeli baspaldaqtarmen jalǵasyp jatady.