Qazaq eliniń álemdik arenadaǵy ózindik orny

ASTANA. QazAqparat - Táýelsizdik alysymen Qazaqstan álemdik qaýymdastyqqa ózin tanytýǵa belsene kiristi. Osy maqsatta elimiz halyqaralyq bedeldi uıymdardyń jumysyna aralasa bastady.

QR Prezıdenti N.Nazarbaev túrli ha­­lyqaralyq uıymdar minberlerin Qazaqstannyń beıbitsúıgish syrtqy saıa­satyn, reformalarǵa negizdelgen ishki saıasatyn nasıhattaý, tanystyrý jolynda paıdalandy. Qazaqstannyń halyqaralyq bedeliniń ósýine onyń álemdegi 4 oryn alatyn ıadrolyq qýatttan óz erkimen bas tartýy yqpal etti. Ózin ıadrolyq qarýsyz memleket retinde jarııalaǵan Qazaqstan 1992 jyldyń 22 mamyrynda Lıssabon shartyna qol qoıdy. Eldiń beıbitshilikti nyǵaıtýǵa, ıadrolyq qarýdy taratpaýǵa baǵyttalǵan qadamdaryn álemdik basym derjavalar qyzý qoldady. Patsıfıstik ıdeo­logııany ustanǵan Qazaqstan óz jerinde Keńes Odaǵynan mura bolyp qalǵan jappaı qyrý qarýlarynan 90 jyldardyń ortasyna deıin tolyq qutyldy.

Álem halyqtary Qazaqstannyń beı­bitsúıgish saıasatynyń kýási boldy. 1992 jyldyń 2 naýryzynda Qazaqstan BUU músheligine qabyldandy. Qazaqstan jahandyq turaqsyzdyq zamanynda ór­kenıetti adamzattyń múddelerin, maqsat­taryn úılestiretin eń bedeldi halyqaralyq uıymnyń 168-shi múshesi boldy.
Qazaqstan BUU músheligine Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Tájikstan, Túrkimenstan, Moldova, Ázerbaıjan, Armenııa sııaqty burynǵy Keńes Odaǵy quramynan shyqqan memlekettermen qosa San-Marıno Respýb­lıkasymen birge kirdi. Osy tolyǵýdan keıin BUU músheleriniń sany 168-den 176 memleketke deıin ósti. BUU Bas Assambleıa­sy óziniń 46 sessııasynda kún tártibindegi 20-pýnktti qarap, atalǵan toǵyz memleketti ózine múshe retinde tanydy. BUU Bas Hatshysy sheshim qabyldaǵannan soń «Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik týyn kóterýdi suraımyn» degen sózinen keıin Táýelsiz Qazaqstannyń Kók Týy BUU ǵımaratynda jelbiredi.
1992 jyldyń 15 sáýirinde QR Prezı­denti Jar­lyǵymen QR BUU janyndaǵy birinshi turaqty ókili bolyp qazaqtyń kórnekti dıplomat qyzy Aqmaral Haıdarqyzy Arys­tan­­bekova taǵaıyndaldy. 1992 jyldyń 5 maý­symynda QR BUU janyndaǵy turaqty ókildigi óziniń tolyqqandy qyzmetin bas­tap ketti. Osy jyldyń 5 qazanynda BUU minberinen QR Prezıdenti tuńǵysh ret sóz sóıledi. Qazaqstan adamzattyń taǵdyrynyń ortaqtastyǵyn uǵynatyn, demokratııa prıntsıpterin ustanatyn memleketter qataryna qosylamyn dep jarııalady. El ózi basshylyqqa alatyn Konstıtýtsııasyn, zańdary men normatıvtik aktilerin túgeldeı halyqaralyq quqyq normalary men álemdik gýmanıstik prıntsıpter talaptaryna sáıkestendirýge betburys jasady.

Qazaqstan shym-shytyryq álemdik kúrester, básekelestikter, qaýip-qaterler men qaıshylyqtar arenasyna endi. Elimiz osyndaı túrli basymdyqtarǵa tez ıkemdelýge múmkindik beretin, óziniń geosaıası, geoekonomıkalyq múddelerine jumys isteıtin konvektorly syrtqy saıasat tuǵyrnamasyn tańdady.
Qazaqstannyń BUU músheligine enýi el halqynyń álemdik demokratııalyq úrdisterdi túsinýine jáne olardyń qyzý jaqtaýshylaryna aınalýyna kómektesti. Halyq el táýelsizdiginiń, tiliniń, tarıhynyń jáne aýmaqtyq tutastyǵynyń taǵdyrlyq mańyzdylyǵyn tereń sezinetin, olar úshin kúresýge qabiletti bolatyn dárejege kóterildi. Ar, din, baspasóz, jınalys, kózqarastardy ashyq aıtý bostandyqtary bekitilgen HVІІІ ǵasyrdyń sońyndaǵy 1789 jylǵy «Adam jáne azamat quqyqtarynyń Deklaratsııasy», BUU qabyldaǵan 1948 jylǵy «Adam quqyqtarynyń jalpyǵa ortaq Deklaratsııasy», 1968 jyly BUU qabyl­daǵan «Ekonomıkalyq, áleý­mettik jáne mádenı quqyqtar týraly ha­lyqaralyq pakt», 1975 jyly Helsınkıde qabyldanǵan «Evropadaǵy qaýipsizdik jáne yntymaqtastyq Keńesiniń Qorytyndy aktisi» sııaqty halyqaralyq gýmanıtarlyq qatynastardy bekitetin qujattardy Qazaqstan Respýblıkasy da basshylyqqa alatyn jáne oryndaıtyn boldy. Qazaqstan gýmanıtarlyq salada adam quqyqtaryn tolyq saqtaıtyn, qorǵaıtyn memleketke aınalýdy mindetine aldy. Damyǵan, órkenıetti memleketter úlgisimen birinshi orynǵa halyqtyń maqsat-murattary men qundylyqtary qoıyldy. Halyqqa bıliktiń tolyqtaı esepti bolýy, oǵan qyzmet etýi prıntsıpi basshylyqqa alyndy.

Halyq bıliktiń qaınarkózine aınalýy bekitildi. BUU múshesi retinde Qazaqstan ha­lyqaralyq beıbitshilik pen qaýipsizdikti nyǵaıtý jolyna tústi. Elimiz BUU jarǵysynyń talaptaryn bultartpaı oryndaýdy mindettendi. Qazaqstan qandaıda bolmasyn qaıshylyqtardyń aldyn alýdy, Ekinshi dúnıejúzilik soǵystan keıin qalyptasqan memleketaralyq shekaralardyń myzǵymastyǵyn, memleketterdiń aýmaqtyq tutastyǵy men egemendigine qol suǵylmaýyn jaqtady. Elimiz óziniń moınyna alǵan halyqaralyq mindetterdi adal oryndaýǵa, qandaı da bolmasyn ishki jáne syrtqy daý-janjaldardy, qaıshylyqtardy beıbit kelissózder arqyly sheshýge, basqa memleketterge qarsy kúsh kórsetpeý sııaqty halyqaralyq qatynastar prıntsıpterin basshylyqqa alatyn boldy.
Qazaqstan BUU-nyń keń kólemdegi álemdik beıbitshilik pen qaýipsizdikti nyǵaıtýǵa baǵyttalǵan sharalaryn qoldaı­tyndyǵyn jáne tikeleı qatynastyǵyn rastady. Eń bastysy, Qazaqstan óziniń ishinde adam quqyqtary men bostandyqtary buzylmaıtyndyǵyna álemdik qaýymdas­tyqty sendirdi. Qazaqstan azamattary tilderine, násiline, dinine, saıası kózqa­rastaryna, ulttyq jáne áleýmettik jaǵ­daıyna, jynysyna qaramaı teń quqyq­tardy paıdalanatyndyǵy jarııalandy. Qazaqstannyń ózinde adam quqyqtary jónindegi BUU-nyń qandaı da bolmasyn júrgiziletin jumystaryna jaǵdaı jasaıtyndyǵy málimdendi.
BUU óz qujattarynda bekitken kedeı­likpen, saýatsyzdyqpen, ashtyqpen kúres júrgizýdi Qazaqstan óziniń saıasatynyń negizgi basymdylyǵy dep tanydy. Ashyq qoǵam jaǵdaıynda bolatyn aqparattar, bilim, ǵylymı jańalyqtar, tehnologııa­lar almasýlaryna Qazaqstan barlyq múmkindikterdi týǵyzatyn boldy. Beıbit saý­da, ekonomıkalyq yntymaqtasý úrdisteri qýattaldy.Álemdik qaýymdastyqqa Qazaqstan ózin demokratııalyq memleket bolamyn degen nıetpen tanystyrdy.