Qazaq bolyp qaldy máńgi dombyra, dombyra bop qalsa eken-aý ár qazaq

ASTANA. QazAqparat - Osydan eki kún buryn qazaq halqy úshin asa mańyzdy jáne tarıhı oqıǵa oryn aldy. Memleket basshysynyń Jarlyǵymen Qazaqstanda Ulttyq dombyra kúni belgilendi. Ulttyq mýzykalyq aspabymyzdyń mańyzdylyǵyn kórsetetin bul merekeni engizýge elimizdiń zııaly ókilderi usynys jasap, ony QR Prezıdentiniń Ákimshiligi qoldaǵan bolatyn. Sonymen jyl saıyn shilde aıynyń birinshi jeksenbisinde Ulttyq dombyra kúni atalyp ótilmek.

Jalpy, árbir qazaq úshin kıeli dombyra - ultymyzdyń sımvoly. Qazaq kúıi adam janyn tebirentedi, keremet sezimge bóleıdi, júrekke boılap, tereń boılaıdy. Kópsheliler zamanynda da solaı bolǵan, búgin de solaı. Dombyra baǵzy zamannan beri qazaq halqymen birge jasap keledi. Adamdar ony qaıǵyda da, qýanyshta da qolynan túsirmeıdi. Syńǵyrlaǵan dombyranyń qońyr úni halqymyzdyń tarıhyn, salt-dástúri men  ulttyq qundylyqtaryn urpaqtan-urpaqqa áýenmen jetkizip keledi. Atalǵan aspap týraly qazaq ertegilerinde de, ańyz áńgimelerinde de aıtylady. Al Qurmanǵazy, Dına Núrpeıisova, Nurǵısa Tilendıev syndy dombyranyń qulaǵynda oınaǵan dáýlesker kúıshilerdiń esimderi qazaq mádenıetiniń sımvolyna aınalyp, olardyń shyǵarmalary qazaq mýzykasynyń jylnamasynda saqtalǵan.

Memleket basshysy Nursultan Nazarbaevtyń «Bolashaqqa baǵdar rýhanı jańǵyrý» atty baǵdarlamalyq maqalasynda da naq osy týraly aıtylǵan.  «Árbir qoǵam úshin eń mańyzdysy óz mádenıetin, ulttyq kodyn saqtaý bolyp tabylady. Ulttyq jańǵyrý bul ulttyq sana-sezim kókjıegin keńeıtý. Ulttyq bolmystyń ózegin saqtaı otyryp, onyń birqatar sıpattaryn ózgertý. Ulttyq salt-dástúrlerimiz, tilimiz ben mýzykamyz, ádebıetimiz, joralǵylarymyz, bir sózben aıtqanda, ulttyq rýhymyz boıymyzda máńgi qalýǵa tıis», - delingen maqalada.

Jalpy, qazaqtyń dombyrasyn, onyń kómeıinen tógiler kúıdi álem halqy biledi desek artyq aıtqandyq emes. Oǵan dálel 2010 jyly Shyńjań óńirindegi Toly aýdanynyń 10 myń dombyrashysy bir sátte qazaq halqynyń «Keńes» kúıin oryndap, bul jetistik Gınnesstiń rekordtar kitabyna tirkelgen bolatyn. Odan keıin araǵa eki jyl salyp, qazaq jigiti Bolatbek Kárimhanuly jasaǵan kishkentaı dombyra «álemdegi eń kishkentaı aspap» retinde Gınnesstiń rekordtar kitabyna engen edi. Munan bólek, ıÝNESKO-da adamzattyń materıaldyq emes mádenı murasy tizimine qazaqtyń qara dombyrasyn qosqan bolatyn.

Osyǵan oraı biz elimizge esimi birqatar azamattan Ulttyq dombyra kúnine qatysty pikirin bilgen edik.

Astana qalasy Memlekettik akademııalyq fılarmonııasy qazaq orkestriniń kórkemdik jetekshisi jáne bas dırıjery Aıtqalı Jaıymov:

«Dombyra - qazaq qazaq bolǵaly birge jasasyp kele jatqan mýzykalyq aspap. Yqylym zamannan beri qazaq halqy óziniń qýanyshyn, qaıǵysyn, úlken-úlken mańyzdy tarıhı oqıǵalaryn osy dombyranyń únimen jetkizip keldi. Dombyranyń únin estigende eleńdemeıtin qazaq joq. Dombyranyń qońyr úni qazaqpen birge kele jatqan qasıet. Bul aspaptyń adamdy baýrap alatyn erekshe ǵajap úni bar. Sondyqtan da qazaqtyń «qońyr úndi dombyra» deýi de tegin emes. Al Ulttyq dombyra kúni Elbasymyzdyń tikeleı qoldaýymen atalyp ótilip, dástúrge aınalatyn mereke bolaıyn dep tur. Endigi ýaqytta dombyramyzǵa basqasha qózqaras qalyptasady».

QR Eńbek sińirgen mádenıet qaıratkeri, professor, kúıshi Aıtjan Toqtaǵan:

«Erterekte bir dombyrashy tóbe basyna shyǵyp, kúı tartyp otyrsa, tusynan ótip bara jatqan jolaýshy: «Aý, otaǵasy tómende atyńdy qasqyr tartyp jatyr ǵoı. Seniń kúı tartyp otyrǵanyń qalaı?», dep suraǵan eken. Sonda kúıshi: «At ketse, bir taı ǵoı, el ishinen tabylar. Myna kúıdiń dál osy býyny ketse, ony qaıtara almaımyz ǵoı»,  dep jaýap beripti. Minekeı, ata-babalarymyz  myńdaǵan kúıimizdi kózdiń qarshyǵyndaı saqtap bizge jetkizip otyr. Eger biz kúıdi, dombyrany dáripteımiz desek, sol dombyrany oryndaýshyny da jaqsylap dáripteýimiz kerek. Qazirgi ǵylym men tehnıkanyń jetistikterin paıdalanana otyryp, eshbir halyqta qazaqqa ǵana kúı ónerin durys jolǵa qoıyp, damytatyn kez keldi. Árbir qazaq kúıge kóńil bólýi tıis. Qadyr Myrzalıev aǵamymyz: «Naǵyz qazaq dombyra» dese, Serik Seıtman: «Dombyranyń pernesinde án ǵajap, dombyranyń shanaǵynda zarly azap. Qazaq bolyp qaldy máńgi dombyra, dombyra bop qalsa eken-aý ár qazaq», deıdi. Endeshe dombyraǵa kóńil bóleıik».

Qazaqstannyń eńbek sińirgen ártisi, kompozıtor,  kúıshi Seken Turysbekov:

 «Qazaqtyń uıaty kúıinde ǵana  qaldy», dep Muhtar Áýezov teginnen tegin aıtpasa kerek. O bastan-aq dombyra nasıhatsyz kele jatqan joq. Álem bizdiń kúıimizben, ánimizben sýsyndap, aspaptarymyzǵa qaıran bolyp kele jatqanyn bilemiz. «Ónerin tyńdap, halqyn tany» deıdi. Kúı qasıet ári qazaqqa ǵana tán jáne eshbir elde joq. Al adamzat balasynda Qurmanǵazynyń, Táttimbettiń kúılerindegideı ıirimder, baı yrǵaqtar joq.  Án áleminde de teńdesi joq ıirimderimiz bar bolǵanymen jetkize almaı kele jatyrmyz. Osy rette Ulttyq dombyra kúniniń bekitilýi asa qýanarlyq jaıt. Bul qýanyshymyzdy Qudaı kóp kórmesin. Dombyranyń úni álemdi sharlasyn degen armanymyz oryndalsa eken deımin».

QR Parlamenti Májilisiniń depýtaty Bekbolat Tileýhan:

«Horezmı mańynan tabylǵan balbal tasta balanyń qolynda aspap bar. Sol aspapqa álemde eń jaqyn keletini qazaqtyń dombyrasy. Al sol balbal tastyń tarıhy bizdiń zamanymyzǵa deıingi 5 myń jyldy quraıdy. Ol kezde qazaq deıtin ulttyq ıisi de joq. Demek qazaqtan buryn dombyra paıda bolǵan. Dombyra yrǵaǵymen boıyńyzdaǵy qanyńyzǵa ulttyq ereksheligińiz enedi. Dombyranyń úni qanyna sińip ósken balanyń ana tilin meńgerýi ońaıyraq bolady. Negizi naǵyz rýhanı jańǵyrý degenimiz - dombyraǵa kórsetilip otyrǵan halyqtyń qurmeti. Osy ıdeıaǵa qozǵaý salǵan azamattarǵa, ony túsinip Jarlyqqa qol qoıǵan Elbasymyzǵa qanynda ulttyq namysy bar, ultynyń qadir-qasıetin tanyǵan qaýymnyń atynan erekshe bir rahmetimizdi aıtqan bolar edik. Astananyń 20 jyldyǵy naǵyz mereke bolady. Astananyń qaq ortasynda qazaq eli monýmentiniń qasynda kárisi bar, orysy bar barlyǵy qazaqtyń dombyrasyna qurmet kórsetip, «Saryarqa» kúıin tartyp jatsa, ulttyq baqyt degenimiz osy».