Qazaq batyrlarynyń óshpes erlikteri
«QazAqparat» jyldaǵy ıgi dástúr boıynsha 9 mamyr qarsańynda osy surapyl jyldary maıdanda, tylda Jeńisti jaqyndatýǵa eleýli úlesin qosqan otandastarymyz jóninde materıaldar jarııalap, arnaıy aıdarlar, bannerler ornalastyrýyn jalǵastyryp keledi. Bıyl da biz esimderi el shejiresinde altyn árippen jazylǵan batyrlardy búgingi urpaq jadynda máńgi qaldyrý úshin «Qazaqstandyq batyrlar» aıdarymen maıdanda erligimen erekshe kózge túsken jerlesterimiz jaıly aqparat berip otyrmyz. Sondaı-aq «Jeńiske jetkizgenderimiz» aıdarymen maıdangerlerimizdiń bala-shaǵasy, nemereleriniń estelikterin, ardagerlerdiń otbasylarynan redaktsııaǵa kelip túsken hattardy jarııalap kelemiz.
Uly Otan soǵysy jyldarynda respýblıkada 12 atqyshtar, 4 ulttyq kavalerııalyq dıvızııalar, 7 brıgada, 50 polk quryldy. Maıdanǵa barlyǵy 1,2 mln. qazaqstandyq nemese respýblıkanyń árbir altynshy turǵyny jumyldyryldy, olardyń 640 myńy, ıaǵnı jartysynan astamy urys dalasynda qaza boldy.
Qazaqstannyń dańqty uldary men qyzdary Máskeý men Lenıngradty qorǵaýǵa, Stalıngrad túbindegi, Kýrsk ıinindegi, Dneprdi alýdaǵy shaıqastarǵa, Ýkraınany, Belarýsti, Moldovany, Baltyq elderin jáne Eýropany azat etýge qatysty. Olar Reıhstag tóbesine Jeńis jalaýyn tigýge de qatysty.
Soǵys jyldarynda 500 qazaqstandyq Keńes Odaǵynyń Batyry ataǵyna ıe boldy, olardyń 100-den astamy Dańq ordeniniń tolyq kavaleri atandy, 4-ýi Batyr ataǵyn eki márte ıelendi. Bul - Talǵat Bıgeldınov, Leonıd Beda, Ivan Pavlov jáne Sergeı Lýganskıı. Bul ataqty eki márte ıelengen jalǵyz qazaq - Talǵat Bıgeldınov 305 ret áskerı shabýylǵa shyǵyp, jaý uıasy - Berlındi alýǵa birinshi bolyp qatysady. Fashıster ózderine aıaýsyz ólim oǵyn sepken Talǵat mingen ushaqty «Qara ajal» dep ataǵan. 23 jasynda Keńes Odaǵynyń eki márte batyry ataǵyn ıelenip, soǵysta nebir kózsiz erlik kórsetken qyran qazaq qan maıdannan aman-esen oraldy.
«Erdiń týy namys», dep bilgen erjúrek batyrymyz Baýyrjan Momyshulynyń esimi el esinde máńgi qalary sózsiz. Aty ańyzǵa aınalǵan 316 atqyshtar dıvızııasynyń jasaqtalýyna belsene atsalysyp, sol dıvızııa quramynda maıdanǵa attanǵan B. Momyshuly ózin dańqty jaýynger, áskerı qolbasshy, strateg jáne taktık retinde kórsete bildi. 1941 jyldyń 26 qarashasynda marshal Rokossovskıı ony polk komandıri etip taǵaıyndady. 1941-1945 jyldary Panfılov atyndaǵy 8-gvardııalyq dıvızııanyń batalon, polk komandıri, soǵystyń sońǵy jyldary atalǵan dıvızııa komandıri boldy.
Shyǵystyń qos shynary Álııa men Mánshúk, áýedegi urystarda talaı jaýdyń kózin joıǵan Hıýaz Dospanova qazaqtyń qaısar qyzdarynyń dańqyn álemge jaıdy. Ataqty partızan Qasym Qaısenov pen soǵystyń aıaqtalýyn Gıtlerdiń kabınetinde qarsy alǵan Saǵadat Nurmaǵambetovtiń, jaýdan qaımyqpaıtyn qazaqtyń batyr uldary Málik Ǵabdýllın men Tólegen Toqtarovtyń erlikteri eshqashan umytylmaq emes.
«Gıtlerdiń úıinde» barlaý vzvodynyń komandıri, leıtenant Raqymjan Qoshqarbaevqa Reıhstagqa Qyzyl Týdy tigý týraly tarıhı jaýyngerlik buıryq berildi. Jalaýdy oǵan batalon komandıri Davydov jáne saıası jetekshi Vasılchenko tabys etti. "Gıtler úıi" men Reıhstagqa deıin ara qashyqtyq 360 metr ǵana, biraq ol jan-jaǵynan oq jaýǵan ashyq alańda edi. Leıtenant Qoshqarbaev óziniń soldattarymen tolassyz atylǵan oqtyń astynan jerge jabysa 7 saǵat boıy eńbektep ótti. Mejelegen orynǵa ol Grıgorıı Býlatov degen soldatpen birge jetip, buıryqty oryndap, Reıhstagqa týdy tikti. Bul oqıǵa sáýirdiń 30-y kúni 18 saǵat 30 mınýtta bolǵan edi. Tarıhı oqıǵa jaıyndaǵy bul habar búkil áskerı bólimderdi sharlady. Reıhstag túbindegi urystarda qazaqstandyqtar Nyǵmet Naýkenov, Álimqul Jylqybaev, Pavel Vasılevskıı, Alekseı Kovalev jáne basqa da jaýyngerler erlik kórsetti.
Mysaly, Tóleýhan Shaıdildınov Reıhstag qabyrǵasyna bylaı dep jazyp ketipti: «Men - qazaqpyn, Qazaqstannan keldim. Qan maıdanda júrip Máskeýden Berlınge deıin jettim. Reıhstagqa shabýyl jasap, jeńiske jettik. Shaıdildınov Tóleýhan».
Nurken Ábdirov 16 ret áýe shaıqasyna qatysyp, fashısterdiń 12 tankisin, 28 júk avtomobılin, oq-dári tıegen 18 mashınasyn, janarmaı quıylǵan 3 tsısternasyn, 3 zeńbiregin joıyp, 50-den astam nemis soldaty men ofıtserin jer kushtyrǵan. N. Ábdirov jaýdyń Stalıngrad shebine enetin Bokov-Ponomarevka aýdanyndaǵy qorǵanys bekinisi men shoǵyrlanǵan tankilerin joıý úshin áýege kóteriledi. Tapsyrmany oryndaý kezinde N. Ábdirov birneshe dzotty, zenıt artıllerııasynyń 2 núktesin, 6 tankti joıdy, biraq óziniń ushaǵy da zaqymdandy. Jalyn sharpyǵan ushaǵyn jaý tehnıkasy shoǵyrlanǵan tusqa baǵyttap, kapıtan N.F. Gastello sııakty qaharmańdyqpen qaza tapty. Qazannyń 23-i kúni tuńǵysh ret áýe shaıqasyna attanar aldynda Nurken bylaı dep jazǵan eken: "eger biz fashısterdi qurtpasaq, olar bizdiń túbimizge jetedi. Sóıtip qýanyshty, baqytty ómirmen qoshtasamyz..."
Shaıqasta jaý dzotyn keýdesimen jaýyp, erlikpen qaza tapqan Sultan Baımaǵambetov, fashısterdiń 14 tankisiniń kózin joıǵan Vasılıı Martehov, ushaǵyn tankiler kolonnasyna buryp erlikpen qaza tapqan Baqtyoraz Beısekbaev jáne osy sekildi erlik kórsetken qazaqstandyqtar sany kóp boldy. Bizge deıin esimderi jetpegen, umyt qalǵandary qanshama? Sol kezdegi solaqaı saıasattyń kesirinen elge tanylmaı ketken talaı bozdaqtarymyz da boldy. «Qyzyl juldyzdy» keýdesine taqqany da, taqpaǵany da bar, tyldaǵy eńbegimen Jeńiske jol salǵan ata-ájelerimizdiń erligi búgingi baqytty ómir súrip jatqan árbir jas urpaqtyń sanasynda árdaıym jańǵyryp turýy tıis.