Qaıyrbek Arystanbekov: Smaıylov Úkimeti ekonomıkanyń ósimin halyqtyń jaqsy turmysyna aınaldyra almady
- Qaıyrbek myrza, Úkimet otstavkasy ýaqtyly qabyldanǵan sheshim dep oılaısyz ba?
- Álıhan Smaıylov Úkimetiniń otstavkaǵa ketýi óte ýaqtyly dep esepteımin. Sebebi, jalpy áleýmettik-ekonomıkalyq saıasattyń úderisin zerdelesek, ınertsııamen ketip bara jatyr. Burynǵy Úkimetter bastap bergen, burynǵy Úkimetter qoldap kelgen, solar júrgizip kelgen, solar basshylyqqa alǵan áleýmettik-ekonomıkalyq saıasat túbegeıli ózgeriske ushyramady.
Oǵan dálel kerek bolsa, sońǵy 10-12 jylda ár túrli sebepterge baılanysty «qol jetkizgen» ekonomıkalyq ósýdiń nátıjelerin, jemisin bizdiń halyqtyń kópshiligi kórmeı kele jatyr. Demek, qol jetkizgen ishki jalpy ónimniń 20 mln halyqtyń qaltasyna tikeleı yqpal etý deńgeıi kúrt tómendep ketti.
Sheteldiń tájirıbesine zeıin salsaq, 3-5 paıyz ekonomıkalyq ósý baıqalǵanda halyqtyń aqshalaı tabysy da sol deńgeıde ósip otyrady. Al bizde, ókinishke qaraı, mundaı úderis 100 paıyzǵa baıqalmaıdy. Keıde bolady da, keıde kerisinshe túsip ketip jatady. Sondyqtan bul ýaqtyly otstavka dep oılaımyn. Osy ekonomıkalyq ósý men halyqtyń áleýmettik jaǵdaıyn jaqsartýdyń arasynda bir pazl, jumbaq bar. Sol jumbaqty Álıhan Smaıylov úkimeti taba almaı ketti. Ýaqtyly otstavka dep otyrǵanym sol.
- Á.Smaıylovtyń qolynan kelmegen sharýany kimge tapsyrýǵa bolady dep esepteısiz?
- Rasyn aıtsam, Qazaqstan halqynyń arasynda bilimdi, aqyldy, óte jaýapty kisiler bar. Árıne, olardyń bári máseleni sheshedi dep te aıta almaımyz. Menińshe, jańa Úkimetti qalyptastyrǵanda basqa bir ádisti qoldanǵan durys sııaqty. Onyń bir ólshemi bar. Mysaly, Ahmet Baıtursynulynyń kezinde aıtqan bir jaqsy sózi bar eken: «Úkimet, el basqaratyn adam halyq sharýashylyǵyn (qazirgi tilmen ekonomıka ǵoı) óte tereń bilip, jaqsylyqtyń dıhanshysy bolý kerek». Al Álıhan Bókeıhanov: «Halyqtyń minez-qulqyn, ádetterin bilmeıtin kisiniń Úkimet basqarýǵa haqysy joq».
Menińshe jańa Úkimetke, birinshiden, kvanttyq ekonomıka ádisterin biletin myqty mamandar kerek. Ókinishke qaraı, qazirgi úkimette ondaı joq. Kvanttyq ekonomıka kerek dep otyrǵanymyz, bizdiń ekonomıkanyń ár túrli salasynda, túrli mınıstrlikterdiń, ákimdikterdiń jumysynda bytyrańqylyq, entropııa baıqalady. Birinshi sony aıqyndaý kerek. Buǵan deıingi Úkimettiń is-qımylynda osy bytyrańqylyqty bir júıege aınaldyrýdyń tásili bolmady.
Memleket basshysy Q.K. Toqaev byltyrǵy 1 qyrkúıektegi halyqqa Joldaýynda Úkimetke ekonomıkany eki ese ulǵaıtý týraly tapsyrma berdi. 2023 jyldyń qorytyndysyn qarasaq, ekonomıka 5 paıyzǵa ósken syńaıly. Al biraq keıbir kórsetkishter ondaı ósimge laıyqty dep aıta almaımyz, kóńil tolatyndaı emes. Ásirese, áleýmettik kórsetkishter, syrtqy ekonomıkalyq kórsetkishter, onyń ishinde tólem balansynyń aǵymdaǵy esep-shottary 8-9 mlrd dollardaı tapshylyq berdi. Bul – óte qaýipti kórsetkish.
Bizdiń esepterimiz boıynsha, bizdiń ekonomıka 14 «arqanǵa» baılanyp tur, ıaǵnı ishki jalpy ónimdi odan saıyn ulǵaıtatyn 14 kedergi bolyp tur. Sony biletin, sony sheshetin jańa Úkimet kerek.
Ol kedergilerdiń qatarynda memlekettik josparlaý júıesi aqsha-nesıe saıasaty, salyq saıasaty, bıýdjet saıasaty, óńirler men ortalyqtyń bıýdjetaralyq qatynasyn retteý, syrtqy ekonomıkalyq saıasat, tólem balansyn retteıtin arnaıy saıasat sııaqty 14 kedergini sheshý kerek.
Bular bir jaǵynan qandy qańtar oqıǵasynan keıingi qıyn jaǵdaıǵa keldi, saıası-ekonomıkalyq ahýal kúrdeli boldy. Sondyqtan bul Úkimetke qatty renjýge de bolmaıdy. Óıtkeni, osynaý qıyn, qysyltaıań kezde ózderiniń áleýmettik-ekonomıkalyq saıasatyn júrgizdi.
- Á.Smaıylov bastaǵan mınıstrler kabınetiniń basty úsh qateligin, basty úsh jetistigin atańyzshy.
- Birinshi qate, Memleket basshysy Joldaýynda ekonomıkany eki ese ulǵaıtýdy tapsyrdy. Úkimet qalaı jaýap berý kerek edi? Á. Smaıylov Úkimet ekonomıkany eki ese ulǵaıtý baǵdarlamasyn ázirleýi kerek edi. Ókinishke qaraı, 5-6 aı ýaqyt ótip ketti, ondaı qozǵalys baıqalǵan joq.
Ekinshi qate, makroekonomıkada keńeıtilgen Úkimettiń shyǵyndary degen uǵym bar. Osy shyǵyndar men ekonomıkanyń arasynda korellıatsııa, bir tyǵyz baılanys bar eken. Osy shyǵyndar neǵurlym kóp bolsa, ekonomıkalyq ósý qarqyny tómendep ketedi eken. Buǵan Qytaı Halyq Respýblıkasynyń ekonomıkasy, Den Sıaopın reformasy dálel. Bizdiń derek boıynsha, keńeıtilgen Úkimettiń shyǵyndary ishki jalpy ónimge shaqqanda 50 paıyzdan asyp ketken eken. Mundaı jaǵdaıda ekonomıkanyń ósý qarqyny 7 paıyzǵa jetpeıdi, esh ýaqytta ondaı ósimge barmaıdy. Tek munaı baǵasy kúrt qymbattasa ǵana barady. Álıhan Smaıylov Úkimeti bıýdjet saıasatyna dereý reforma jasaýy kerek edi. Onyń ishinde memlekettik jáne kvazımemlekettik sektorlardyń bıýdjetin retke keltirý kerek edi. Osy baǵytta jumys baıaý júrdi.
Úshinshi qatesi, meniń oıymsha, bizde ekonomıkalyq ósý bar da, nátıjesin halyq sezine almaıdy. Onyń sebebi, bizde ekonomıkalyq reformanyń eki paketi joq eken. Birinshi paket – qurylymdyq reformalar baǵdarlamasy. Ekinshi paket – ekonomıkalyq reformalar baǵdarlamasy. Ol ne úshin kerek deseńiz, bizde qurylymdyq dısbalanstar paıda boldy, ıaǵnı ekonomıkamyz iri bes sektorǵa bólinip ketken. Solardyń arasynda qaıshylyqtar paıda boldy. Sol qaıshylyqtardy sheshetin qurylymdyq reforma baǵdarlamasy kerek edi. Osy úsh qate osy Úkimettiń taǵdyryn sheship ketti.
Úkimettiń jetistikterine keletin bolsaq, sóz joq, sońǵy 7-8 jylda bolmaǵan ekonomıkalyq ósý baıqalyp, 5,1 paıyzǵa jetti. Muny jaqsy baǵalap, qurmetpen qaraý kerek. Bul – buryn bolmaǵan jetistik. Sondyqtan Úkimettiń osy bir jetistigin erekshe aıtar edim.
Ekinshisin tolyq jetistik dep aıtýǵa bolmaıdy. Jartylaı jetistik degen durys shyǵar. Ekonomıkalyq qaýipsizdiktiń basty qateri – ınflıatsııa, ıaǵnı baǵalardyń jappaı kóterilýi. Mysaly, 2022 jylmen salystyrǵanda ınflıatsııa eki ese azaıdy. Sondyqtan bul Úkimettiń Ulttyq bankpen birge istegen jumystarynyń nátıjesi deýge bolady.
Úshinshi atqarǵan jetistigi – telekommýnıkatsııa jáne ІT qyzmetterdi eksporttaý baǵytynda Qazaqstan úlken jetistikke jetip jatyr. Bul da – Úkimettiń eńbegi. Ony da erekshe atap ótken jón.
- Suhbatqa ýaqyt bólgenińizge rahmet!