Kásipodaqtardyń belsendi ustanymyn kórmedim - depýtat shahtadaǵy apat týraly
- Aıdos myrza, eldegi kásipodaqtar ınstıtýty naqty áleýmettik jáne saıası kúshin joǵaltyp, dekoratıvti qalypqa tústi degen oı kelmeı me?
- Esterińizde bolsa, bizde Halyqaralyq eńbek uıymymen zańnama boıynsha jáne jalpy kásipodaqtarǵa qatysty daýly másele bolǵan. Sodan beri naqty bir alǵa ilgerileý bar. Kásipodaqtar qurylyp jatyr, adamdar jumys berýshimen durys jumys mádenıetin qalyptastyrý, úshjaqty qarym-qatynas pen basqa da formalardyń tıimdiligin túsine bastady. Sondyqtan, munyń bári qaıtadan jandanyp keledi, bálkim biz qalaǵan aýqymda emes shyǵar, degenmen ózgeris bar.
Bizde adamdardyń Prezıdentke júginýge daǵdylanyp alǵanyn moıyndaýymyz kerek. Keıde Prezıdenttiń aralasýy ǵana máselelerdi azdy-kópti tıimdi sheshýge múmkindik beredi. Memleket basshysy Kostenko atyndaǵy shahtada árkim óz isimen aınalysýy kerektigin aıtqan edi. Eger ár tótenshe jaǵdaıǵa Prezıdent baryp, mán-jaıyn anyqtap júrse – ákimder men mınıstrlerdiń ne keregi bar? Kásipodaqtardyń ne qajeti bar? Biz jumys berýshi birneshe apta boıy kásipodaqtarmen daýlasatyn bul mádenıetti birtindep buzýymyz kerek. Onyń ústine, bizde Ujymdyq eńbek daýlary men ereýilderdi ótkizý tártibi týraly arnaıy zań bar, onda olardy qalaı júrgizý kerektigi týraly barlyq rásim jazylǵan. Árıne, onyń báriniń jumys istegenin qalaımyz, biraq muny jumys berýshiler men kásipodaqtardyń túsinýi úshin sana-sezimderin ózgertýi qajet. Álemde ereýilder men narazylyqtar kóp bolyp jatyr, biraq men jumysshylar talaptarynyń bir ýaqytta oryndalǵanyn áli kórgen joqpyn. Demek, kásipodaqtar talaptardy durys tujyrymdaýy kerek. Maksımým jáne mınımým máseleler tizilip, óz ujymyn soǵan sendirýi kerek.
- Mundaı jaǵdaıǵa kim jáne ne áser etti dep oılaısyz? Kásipodaqtardy azýsyz, álsiz etý kimge tıimdi boldy?
- Bir jaǵynan, jalpy álemdik trend bar – kóptegen halyqaralyq korporatsııalar kásipodaqsyz-aq jumys isteıdi. Onda GR qyzmetteri kásipodaq fýnktsııasyn óz moınyna alǵan. Olar qyzmetkerlerdi oqytady, eń jaıly demalysty qamtamasyz etedi, adamdardyń qorǵalýy men dál osy kásiporynda jumys istegisi kelýi úshin barlyǵyn jasaıdy.
Dástúrli qurylymdardyń daǵdarysymen baılanysty ekinshi bir álemdik úrdis bar. Kásipodaqtar HH ǵasyrdyń basyndaǵy ınstıtýt ekenin umytpaý kerek, 20-shy, 30-shy, 40-shy jyldary kásipodaq qozǵalysy dúrkiregen edi – iri ereýilder bolatyn, Eýropada olar áli de bar. Soǵan qaramastan, adamdardyń kásipodaqtarǵa degen senimi jyldan-jylǵa tómendedi. Oǵan qosa, keıbir kásiporyndarda jumys berýshiniń ózi adamdarynyń bar jaǵdaıyn jasaýǵa umtylady. Osyndaı alǵashqy jumys berýshilerdiń biri Genrı Ford boldy. Qazir bul korporatıvti mádenıettiń bir bóligine aınalyp keledi.
Qazaqstanda tutas bir mádenıet joq, biz qazir jumys berýshi óz qyzmetkerlerine qul retinde qaraıtyn feodalızmnen bastap (negizinen shaǵyn kásiporyndar), iri uıymdarǵa deıingi birneshe ólshemde turmyz. Qajet jerde kásipodaqtardyń bolǵany durys. Mysaly, kenshiler Qaraǵandy oblysynda ǵana emes, basqa óńirlerde de bar. Metallýrgter men munaıshylar týraly da solaı aıtýǵa bolady. Úkimetpen jáne Parlamentpen jumys isteı alatyn iri uıymdar bolýy kerek. Onda olarǵa lobbı jasaýǵa jáne óz máselelerin sheshýge múmkindik beretin belsendi zamanaýı jumys qajet.
- Kostenko atyndaǵy shahtada qaıǵyly oqıǵany boldyrmaý úshin olar ne isteı alar edi?
- Keıde iri ınvestorlar óz ujymdaryna kásipodaq qurýǵa múmkindik beretin jaǵdaılar bolady, biraq sodan keıin olardy basqarý, shyǵyndardy azaıtý sııaqty jumys quraldaryna aınaldyrady. Olar formaldy túrde qandaı da bir ıgi ister jasaıdy, biraq sol kásipodaqtardyń basqa salalarmen, qaýipsizdik erejelerimen aınalysýyna jol bermeıdi. «ArselorMıttal» jumysshylarynyń áleýmettik paketi nashar boldy dep oılamaımyn. Jalaqysy azdy-kópti laıyqty, qandaı da bir saýyqtyrý tólemderi bolǵan shyǵar. Biraq kásipodaqtar – tek jalaqy týraly ǵana emes, eńbek jaǵdaılary, jaraqtandyrý, kásiporynda jumys isteýdiń qanshalyqty qaýipsiz ekenin kóterýi kerek. Kásiporyndardaǵy ólim-jitim máselesi kásipodaqtarǵa tikeleı qatysty. Jáne olar bul suraqty ár ýaqytta kóterip otyrýy kerek edi. Múmkin bul bir jerde kóterilgen shyǵar, biraq «ArselorMıttaldy» qosa alǵanda, ólim-jitimi joǵary kásiporyndarda kásipodaqtardyń belsendi qoǵamdyq qyzmetin kórmedim.
- Kásipodaqtardyń naqty salmaǵy jáne azamattardy/kásiporyn qyzmetkerlerin qorǵaý múmkindigi bolýy úshin qandaı zańnamalyq ózgerister qajet?
- Bir kezderi kásipodaqtarǵa qysym kórsetý máselesi bolsa, qazir kerisinshe, Úkimet «halyq únine qulaq asatyn memleket» tujyrymdamasy sheńberinde múddeli bolyp otyr. «Maǵan bul kásipodaq qajet pe, álde basqasy ma?» degen tańdaý bolýy kerek. Tórt kásipodaq bolsa, jumys berýshi tórteýimen de sanasýy kerek. Bizdiń elimiz ártúrli qarqynmen damyp keledi. Keı jerde alǵa ilgerileý bolsa, keı jerde feodalızm qaıtalanyp otyr. Ókinishke oraı, tutas qoǵamǵa birdeı damý qarqynyn beretin tıimdi qural joq. Men qazir esh ereýil áreketin qalamas edim: kez kelgen iri kásiporyndaǵy kez kelgen ereýil avtomatty túrde respýblıkalyq bıýdjetke áser etýdi bildiredi jáne bireýler zeınetaqy ala almaıdy, áldebir mekteptiń qurylysy aıaqtamaı qalady. Kásipodaqtar bolýy kerek, biraq olar aqylǵa qonymdy bolyp, óz qyzmetkerleriniń jáne jalpy eldiń múddelerin túsinýi kerek.
Shartty túrde aıtsaq, elimizde 100 myń memlekettik qyzmetshi, 100 myń munaıshy, 65 myń bank sektorynyń qyzmetkeri bar. Bul olardyń tek óz máselelerimen aınalysýy kerektigin bildirmeıdi. Olardyń da osy elde turatynyn este ustaǵan jón. Salalyq kásipodaqtarǵa tán keıbir ózimshildik osy negizgi bólikti eskerýi kerek. Suraq óte kúrdeli, munda ońaı sheshim kórip turǵan joqpyn. Sheshimin bilsem, zań túrinde nemese Prezıdentke jazba túrinde baıaǵyda usynar edim.
- Negizinen barlyq salalyq zań iri olıgarhtyq toptardyń múddeleri úshin túzetilgenin bári jaqsy biledi. Muny túsinetin depýtattar bar ma nemese Májilis QR azamattarynyń múddesi úshin olardy ózgertý maqsatynda zańnamaǵa revızııa jasaýdy josparlap otyr ma?
- Bul úshin Memleket basshysy konstıtýtsııalyq reforma jasaý mindetin qoıdy. Barlyq júrgizilip jatqan reformalardyń mindeti – ekonomıkany ádil etý. Sondyqtan Bıýdjet jáne Salyq kodeksteri, «Memlekettik satyp alý týraly» zań jáne basqalary qaıta qaralyp jatyr. Metall salasynda kásiporyndar qansha salyq tóledi? Keı sanattar boıynsha olarda nóldik mólsherleme boldy. Shyn máninde, olar shyǵyndaryn azaıtý úshin baılanystaryn paıdalana alatyn eń kúshti lobbıster boldy. Onyń ishinde eńbek jaǵdaılaryn jaqsartýǵa, qaýipsizdikke, jańa tehnologııalardy satyp alýǵa jumsalatyn shyǵyndar da boldy. Salyq kodeksi turǵysynan qarasaq, birjaqtylyq metallýrgterde baıqalady. Ulttyq qordy tolyqtyratyn negizgi sektor – munaıshylar. Metallýrgterdiń úlesi qandaı? Bul jumys bastaldy, endi ońaı bolmaıdy. Aqparattyq soǵystardyń sany áli de kóp bolady.
- Siz aıtqan zańdar bul jaǵdaıdy shynymen ózgerte alady dep oılaısyz ba?
- Árıne, olar jaǵdaıdy ózgertedi, salyq túsimderin arttyrady. Prezıdent Salyq kodeksi kásiporyndardyń kúrdeli jáne basqa da salymdaryn eskerip, keıbir jeńildikter bolýy kerek degen mindet qoıdy. Aıtalyq, eger kásiporyn ekologııaǵa nemese áleýmettik aspektilerge ınvestıtsııa salsa, oǵan jeńildikter bolýy kerek. Aldyńǵy Salyq kodeksi sanaýǵa yńǵaıly bolý úshin fıskaldyq daǵdyǵa kóbirek beıim boldy. Biraq qazir salyq ınspektoryna belgili bir salyqtardy qarastyrý qanshalyqty qıyn bolatyny bizge mańyzdy emes. Bul bızneske yńǵaıly bolýy kerek jáne onyń óz kásiporyndaryna, qyzmetkerlerine qansha ınvestıtsııa salatynyna sáıkes bolýy kerek.
- Áńgimeńizge rahmet.