Kásipodaqtardyń mindeti shıpajaılarǵa joldama berý emes – Batyr Álıev
– Batyr Álıuly, sizdiń paıymyńyzsha, Astanadaǵy bilim men aımaqtardaǵy bilimniń sapasynda aıyrmashylyq bar ma? Bilim salasy keshegi saılaý kezinde de kóp kóterilgen taqyryptardyń biri boldy. Ásirese, Májiliske túskenderdiń jartysynan kóbi bilim salasynyń kem-ketigin qozǵaýmen boldy. Olar elordadaǵy bilim men aýyldaǵy bilimniń arasynda 5-10 jyl aıyrmashylyq bar degen derekti alǵa tartty.
– Ras, aıtasyz, Májiliske de, máslıhatqa da depýtattyqqa úmitker bolǵandardyń birazy bilim salasyn saılaýaldy baǵdarlamalarynda kóterdi. Solardyń biri – men. Alaıda, meniń kásibı qyzmetim osy bolǵandyqtan, bul salany aınalyp ótpeýim múmkin emes te edi. Ózim salaǵa saraptama jasaǵan kezde da, kóptegen úmitkerdiń saılaý aldynda bilim salasyn eske alǵandaryn ańǵardym. Ókinishtisi, saılaýaldy úgit naýqany 20 naýryzda máresine jetti de, sol kandıdattar da bilim salasyna qatysty aıtyp júrgen problemalaryn «umytty». Odan keıin, áleýmettik jelidegi paraqshalaryn júrgizip, belsendilikterinen taımaǵandar ileýde bireý shyǵar.
Al men ózim kásipodaq jetekshisi bolǵandyqtan, muǵalimderdiń áleýmettik-eńbek quqyqtarynyń buzylmaýyn únemi qadaǵalap otyramyn. Salany qadaǵalaıtyn mınıstrlik, qalalyq deńgeıde departament, basqarma, bólimder bar. Solardyń saraptamalaryn qolǵa alyp, turaqty salystyrýmen bolamyn. Bul ońaı sharýa emes.
Endi saýalyńyzǵa kelsem, dál qazirgi tańda Astana men aýyl mektepteriniń arasynda aıyrmashylq bar dep aıta almaımyn. Aıyrmashylyq tek mektepterdiń materıaldyq bazasynda ǵana bolýy múmkin. Mysaly Astanada jańa mektepter salynyp jatyr, múmkindikter mol. Zaman talabyna saı delinetin Bınom mektepteriniń ózi birshama bolyp qaldy. Basqa óńirlerde mundaı mektepter joqtyń qasy.
Bilim sapasyna keler bolsaq, barlyq mektepte oqý baǵdarlamalary birdeı. Mınıstrlik taǵaıyndap, bekitken baǵdarlama. Oqýlyqtar da birdeı. Qazir oqýlyq jetispeýshiligi de baıqalmaıdy. Tek keıbir aýyldarda ınternettiń álsizdiginen kemshilikter taýyp alýymyz múmkin. Sonyń ózinde Astana men basqa óńirlerdiń – qala, aýyldardyń mektepterindegi bilimde aıyrmashylyq bar dep aıtý óte qıyn.
Dese de, mınıstrlik mamandarynyń kórsetkishterine kóz júgirte salǵannyń aıyby joq. Óıtkeni, olar mektepterdiń sapasyn jan-jaqty tekserip, qorytyndy shyǵara alady.
Onyń ústine, qazir «Jaıly mektep» jobasy qolǵa alynyp jatyr. Bul baǵdarlama júıeli júzege asatyn bolsa, Astana men aýyl mektebiniń arasyndaǵy az-kem alshaqtyq múlde joıylady degen oıdamyn.
– Osy tusta baǵdarlama ataýyna nazar aýdaryp kóreıikshi. Nege «Jaıly mektep»? Qandaı jaılylyǵy bar?
- Óıtkeni, mınıstrlik te mektepterdiń aıyrmashylyǵyn bilip otyr. Óz sózim ózime qarsy shyqpasyn, bul jerde men materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn aıtyp otyrmyn. Mysaly, «Jaıly mektepte» bir emes, birneshe sport zaly bolýy múmkin. Coworking ortalyqtarymen, oınaıtyn alańdarymen, tipti kınoteatrmen jabdyqtalǵan.
Qazirgi kezde ınklıýzııa eń negizgi máselege aınalyp barady. Óıtkeni, búginde ınklıýzıvti bilim alatyn balalardyń kúrt kóbeıgeni týraly bilip jatyrmyz. Ásirese, Astana men Almatyda nege ınklıýzııa jıilep ketti? Sebebi sol, ata-analar jeke bilim berýdi qajet etetin balalary úshin iri qalalarǵa nemese oblys ortalyqtaryna qonys aýdarǵandy jón kóredi. Sondyqtan basqa óńirlerde de ınklıýzıvti bilimdi qajet etetin balalarǵa múmkindik jasalýy kerek, túzetý synyptary ashylýy qajet. Sol kezde ata-anaǵa basqa qalalarǵa sandalýdyń qajettigi týmaıdy. «Jaıly mektepte» osy másele de nazarǵa alynǵan.
Dese de men salanyń mamany retinde erekshe balalardy oqytatyn mekemeler sanyn budan da jıiletýdi usynar edim. Óıtkeni, munyń sonshalyqty qajet ekenine mektepterdi aralap, ata-analarmen, ustazdarmen kezdesýler barysynda ábden kóz jetkizgenmin.
Álgi sóz basyndaǵy Astana men aýyl mektepteri arasynda 5-10 jyl alshaqtyq bar degen uıǵarym osydan shyqqan da bolýy múmkin.
– Endi ózińizdiń kásibı qyzmetińizge qatysty saýalymyzǵa toqtalsaq, astanalyq pedagogtardyń eń ózekti degen máselelerin tarqatyp aıtyp bere alasyz ba?
– Álbette, qazir biz 2020 jyly qabyldanǵan «Pedagog mártebesi týraly» zań aıasynda jumys isteýdemiz. Men osy zań jobasyn jasaǵan jumys tobynda boldym. Ol zań pedagogterge jaqsy paıdasyn tıgizýde. Jalaqylary jyl saıyn 25 paıyzǵa ósip turdy. Al keler jyly jalaqylary qalaı bolatynyn aıta almaımyn. Bizde ınflıatsııa degen bar. Bir jaǵynan jalaqyny kótermeý múmkin emesteı. Sanatayna baılanysty ústemeaqy alatyndar bar. Memleket tarapynan qoldaý kórsetiledi.
Biraq, problema az emes. Sonyń birin aıtar bolsaq, maǵan qýanyshty tusy, osy shaqyrylymdaǵy Májilistiń birinshi sessııasynda Prezıdent muǵalimderdi attestattaýdyń talaptaryn jeńildetý kerektigin shegelep aıtty. Áńgime muǵalimder sanatyn arttyratyn kezde tapsyratyn attestatsııa jaıynda bolyp tur. Bul osy ýaqytqa deıingi túıindi kúıinde edi, Memleket basshysy kótergenine qýandym. Sebebi attestatsııalyq komıssııada ózim barmyn. Ózim kýámin. Mysaly, suraqtar kúrdeli.
Oǵan qosa, portfolıo daıyndaý kerek. Bizde portfolıony tek muǵalimder jınaıdy. Dárigerler biliktiligin arttyratyn bolsa, portfolıo jınamaıdy. Memlekettik qyzmetshiler de solaı, tek test tapsyrady.
Sonymen qatar muǵalimder attestatsııanyń birinshi kezeńinde túrli kýrstardan ótkenin rastap, oqýshynyń, óziniń jetistikterin túgendeýi tıis. Balabaqsha tárbıeshileriniń konkýrsqa qatysý múmkindikteri shekteýli. Óıtkeni, konkýrstardyń sany shekteýli.
Mysaly, memlekettik balabaqshany alaıyq. Astanada 100-ge jýyq memlekettik balabaqsha bar. Al tárbıeshilerge bir qoldyń saýsaǵymen sanarlyq konkýrs bar. Olarda, bas júldeni qosa eseptegende, 4 oryn ǵana esepke alynady. Al tárbıeshiler óte kóp.
Qosymsha bilim berý mekemeleriniń oqytýshylaryna da, mysaly saz mektepterine de talap joǵary. Ondaǵy muǵalimderdiń árqaısysy ártúrli aspapty meńgergen. Alaıda, testtegi suraqtary birdeı. Mektepte attestatsııa kezinde matematıka pániniń muǵalimi men fızıka páni muǵaliminiń suraqtary ártúrli bolady ǵoı. Biraq baıan úıretetin pedagog pen dombyra úıretetin pedagogtiń suraqtary birdeı. Men ol suraqtarǵa kóz júgirtip kórdim, shynynda kúrdeli.
Muǵalimderdiń jalaqysyna toqtalsaq, aýyldyq aımaqtardaǵy ustazdar qaladaǵy pedagogterden 25 paıyzǵa kóbirek jalaqy alady. Qalada páteraqydan bastap, azyq-túlik jáne basqa da qajettilikter aýylǵa qaraǵanda, qymbatyraq. Buryn koeffıtsent degen bolǵan. Qazir koeffıtsent te joq.
«Pedagog mártebesi týraly» zańnyń 12-babynyń 7-tarmaǵyna sáıkes, jergilikti organdar muǵalimderdiń kommýnaldyq tólemine qosymsha aqy qarastyra alady. Ekinshi, jergilikti ákimdikter kásipodaqtar sekildi shıpajaılarǵa joldama bere alady. Biraq, bul mindettelmegen, jáı ǵana quqy bar. Biraq eshbir zańda «Kásipodaqtar shıpajaılarǵa joldama berýi tıis» dep jazylmaǵan. Bul keńes ókimeti tusynan qalǵan túsinik. Kásipodaq músheleri de soǵan úırenip qalǵan. Keıbireýler kásipodaq tek shıpajaıǵa joldama berýmen aınalysady dep oılaıdy.
Men, mysaly kúndelikti eńbek ujymdaryna barǵanda, kásipodaqtyń birinshi máselesi eńbek quqyqtaryn qorǵaý ekenin túsindiremin. Ujymdyq shart týraly aıtamyn, mınıstrlik, basqarmalarmen jasaǵan qosymsha kelisimshart jaıynda jetkizemin. Ózim de zańgermin. Sonyń barlyǵyn taldap aıtyp bolǵan soń, muǵalimderdiń ózi shıpajaıǵa joldama týraly suraq qoıady.
Biz joldama berýge mindetti emes ekenimizdi aıtqanda, olar tańǵalady. Qazir shıpajaılarǵa joldama berýdi tek TMD memleketteri ǵana iske asyryp otyr. Basqa shet eldermen de baılanystamyz. Órkenıetti elderdegi áriptesterimiz: «Pedagogterge nege shıpajaılarǵa joldama beresizder, olardyń densaýlyǵy úshin tólenetin qarajat bar ǵoı?» dep suraıdy.
2007 jyly densaýlyqqa dep beretin saýyqtyrý járdemaqysyn saraptaıtyn jumys tobynda boldym. Sonda 1 stavkada jumys isteıtinderge – bir, 2 stavkada jumys isteıtinderge eki densaýlyq úshin tólenetin aqy tóleý máselesi aldymyzdan shyqty. Bul másele kásipodaqtar jasaǵan eńbek shartynda da qarastyrylǵan. Osyny ońtaıly sheship, jolǵa qoıdyq.
Taǵy da aıta keterligi, bizde shıpajaılarǵa joldama zeınetkerlerge, áleýmettik osal toptarǵa tizim boıynsha beriledi. Sol tizimge pedagogterdi de jergilikti ákimdikter kirgizýge quqyly, olar kommýnaldyq tólemmen qosa, shıpajaılarǵa joldama alady. Qazirgi kezde jergilikti ákimdikter ózderiniń tósbelgilerin bekitti. Ol - «Astana qalasynyń úzdik pedagogy» degen tósbelgi bar. Onyń qasyna bir rettik 300 AEK mólsherinde tólemaqysyn alady.
– Batyr Álıuly, jalpy turǵyn úı problemasy kún tártibinen túsken emes. Kásipodaqqa osy saýalmen qaıyrylatyn muǵalimder bar ma?
– Bar, kóp desek te bolady. «Pedagog mártebesi týraly» zańda bul qarastyrylǵan. Biraq, ony árbir muǵalim ala almaıdy. Olar el qatarly kezekke turyp alady. Bólek arnaıy baǵdarlama joq. Osy jumada bizge bir pedagog kelip, janaıqaıyn jetkizdi. Ol úı kezeginde turǵanymen, kezeginiń jyljymaı jatqanyn aıtty. Biz tıisti organǵa suraý salatynymyzdy, biraq úıdi tek kezegi kelgende ǵana alatynyn jetkizdik. Biz qolymyzdan keletin kómekterdi kórsetýge daıynbyz.
– Áńgimeńizge rahmet!