Kásipkerlerge salǵan aıyppul keshiriledi - baspasózge sholý

ASTANA. QazAqparat - «QazAqparat» halyqaralyq aqparat agenttigi 26 maýsym, beısenbi kúni respýblıkalyq buqaralyq aqparat quraldarynda jaryq kórgen ózekti materıaldarǵa sholýdy usynady.

***

Erte me, kesh pe, Kaspıı teńiziniń qazaqstandyq sektorynan «qara altyn» alynatyny daýsyz. Ásirese, munaı men gaz qory jóninen álemde teńdesi joq «Qashaǵan» kenishi buǵan daıyn tur... «Qashaǵannan» «qara altyn» alýǵa qam jasaǵan NCOC konsortsıýmy jyl saıyn mu­naı tógilimderi bola qalǵan jaǵ­daı­da shuǵyl áreket etý úshin oqý-jattyǵý sharasyn ótkizip kele­di. Ótken aptada Tótenshe jaǵ­daı­lar mınıstrligimen birge osy maqsattaǵy «Munaı-2014» ko­man­dalyq-shtabynyń oqý-jat­tyǵý sharasyn Mańǵystaý obly­syn­daǵy Baýtıno aılaǵynda ótkizdi, dep jazady «Egemen Qazaqstan» gazeti búgingi sanyndaǵy «Teńiz beti taza ma?» atty maqalasynda.

Basylymnyń málmetinshe, munaıly túbek atanǵan Mań­ǵystaý óńirinde úsh teńiz aılaǵy - Aqtaý, Quryq jáne Baýtıno bar. Úsh aılaq ta munaı-gaz jobalaryna qyzmet kórsetedi. Atalǵan aılaqtar arqyly teńiz kemelerimen qondyrǵylar, kómirsýtekter men Kaspıı teńi­zindegi jasandy araldarǵa mate­rıal­dyq qundylyqtar, sonymen birge, vahtalyq ádispen jumys jasaýshylar tasymaldanady. Al Túpqaraǵan túbegindegi Baýtıno aılaǵynda NCOC-tyń teńizdegi munaı tógilimderine qarsy shuǵyl áreket etý jáne zardaptardy joıý bazasy ornalasqan. Osy aılaqtyń akvatorııasynda ótken oqý-jattyǵý sharasyna 165 arnaıy maman, 9 órtke qarsy qyzmet tehnıkasy, aımaqtyq tótenshe jaǵdaı departamentiniń sýdan qutqarý qyzmetiniń eki kateri, Agip KCO kompanııasynyń tórt kemesi, apattyq medıtsına ortalyǵynyń arnaýly kólikteri, sonymen birge, «Aq Beren» áskerılendirilgen otrıadynyń eki tehnıkasy qatystyryldy.

Tótenshe jaǵdaılar mınıs­tri­niń orynbasary Janbolat Smaıy­lovtyń pi­kirinshe, oqý-jattyǵý sharasyn ótki­zý­degi maq­sat - Kaspıı teńizinde munaı tógile qalǵan jaǵdaıda jumyldyrylǵan apattyq-qutqarý qyzmetteriniń, kompanııalar men ózge de qyzmetterdiń ózara is-qımyldarynyń daıyndyǵyn tekserý. Munaı tógilimderiniń zardabyn joıý úshin shuǵyl áreket etýdi qamtamasyz etý.

Aıtqandaı, oqý-jattyǵýlardy ótkizý jáne mamandardy daıyndaý, sonymen birge, apatty munaı tógilimderin joıýdy josparlaý, áreket etý ádisterin jáne quraldardy paıdalanýdy udaıy jetildirý maqsatynda keshendi baǵdarlama jasaqtalypty.

Túıindeı aıtqanda, teńiz tabanynan munaı óndirý kezinde kez kelgen apat bola qalsa, qutqarý qyzmetteri de, qutqarýshylar da jedel iske kirisýge ázir ekenin baıqatty, deıdi maqala avtory.

Qazaqtyń ótken tarıhyndaǵy qıyn-qystaý kezeńder, halqymyzdyń ashtyq pen qýǵyn-súrginge ushyraýy, onyń zardaby, ıaǵnı jartysyna jýyǵynyń qyrylýy men tiri qalǵandardyń jansaýǵalap tarydaı shashylyp bytyraýy týraly aıtylyp keledi. Aıtylsyn, sebebi, tarıhty urpaq bilip júrgeni durys. Olardyń qaı shetelderge qalaı baryp turaqtaǵany, sińisip eńbek etkeni, urpaq órbitkeni de jazylyp, jarııa bolýda. Atamekenge oralamyn deýshilerge esik ashyldy, biraz qandas ortamyzǵa oraldy da. Tek, tasada qalǵan tus - shettegi baýyrlardyń ana tili máselesi, dep jazady «Egemen Qazaqstan» búgingi sanyndaǵy «Sheteldegi daryndy qazaq balalarynyń bolashaǵy oılantady» atty maqalasynda.

Shetelderdegi baýyrla­ry­myzdyń buǵan deıin ana tilin biri umytty, biri umytpady. Sebep ártúrli. Tipti, Qytaı, Mońǵolııa elindegi baýyrlarymyzdyń qazaqylyǵy astam túsip jatatyny bizdi tańǵaldyryp, salt-dástúr men baba ónerin úıretip jatatyn tustary az emes. Umytpaýǵa basty sebep - olardaǵy qazaqy orta, otbasy tárbıesi, mektepte qazaq tiliniń pán retinde oqy­tylýy. Biraq búginde bul jaǵdaı ózgerip keledi. Kóptegen qazaq mektepteri jabyldy, pán retinde oqytylýynyń da aıasy taryla túsýde. Demek, shetelderdegi qazaqtardyń keleshek urpaqtary ana tilinen birte-birte ajyraı túsedi degen sóz. Bul jaı bizdi beıjaı qaldyrmaýy tıis. Tek, bul máselede qarlyǵashtyń qanatymen sý sepkenindeı-aq kóńilge medeý bop júrgen - Memleket basshysy N.Nazarbaevtyń 1996 jylǵy 31 jeltoqsandaǵy «Shetelde turatyn otandastardy qoldaýdyń memlekettik baǵdarlamasy týraly» Jarlyǵy aıasynda Qazaq­­stan Respýblıkasynyń Bilim jáne ǵylym mınıstrligi «Da­ryn» respýblıkalyq ǵylymı-prak­tıkalyq orta­ly­ǵynyń uıymdastyrýymen qazaq tili men ádebıeti páninen shetelderdegi daryndy qazaq balalary arasynda ótetin «Qazaqstan - ata jurtym, qasıetim - ana tilim» atty halyqaralyq olımpıada. Olımpıada on jyl boıy qazaqtyń ulan-ǵaıyr dalasynyń ár qıyrynda ótkizilip keledi, dep jazady avtor.

Tórt kúnge sozylǵan bıylǵy olımpıa­da qorytyndysynda Qytaıdan kelgen eki, Ózbekstannan kelgen bir qandasymyz birinshi oryndy, taǵy da Aspanasty elinen kelgen eki jas qazaq pen, Reseı, Ózbekstan, Mońǵolııa elderinen bir-birden baýyrlarymyz ekinshi oryndy ıelendi. Eki reseılik, úsh qytaılyq, bir ózbekstandyq jáne bir túrikmenstandyq qarakózder top jaryp, úshinshi dárejeli júldege qol jetkizdi.

***

Qazaqstanda múlik raqymshylyǵymen birge taǵy bir amnıstııa júredi. Onyń barysynda kásipkerlerge salynǵan aıyppuldar keshiriledi, dep jazady «Aıqyn» gazeti búgingi sanyndaǵy «Kásipkerlerge salǵan aıyppul keshiriledi» degen maqalasynda.

Basylymnyń atap ótýinshe, keshe Astanadaǵy Táýelsizdik saraıynda ótken Ulttyq kásipkerlerdiń tuńǵysh sezinde Úkimet basshysy Kárim Másimov Qarjy mınıstrligine tıisti zań jobasynyń qabyldanýyn qamtamasyz etýdi júktedi. «Úkimet salyqtyq amnıstııa júr­gizý jó­nindegi bastamamen shyqty, - dedi Ká­rim Qajymqanuly. - Salyq organdaryn­da 2013 jyldyń 1 qańta­rynda esepte turǵan, biraq 2014 jyldyń 1 qańtaryna deıin tólenbegen ósimaqy-penıalar men aıyppuldardan bıznesti bosatý jospar­lanýda. Osy raqym­shy­lyqty ótkizý ká­sip­kerlerge bosaǵan qarajattardy bız­nesin damytýǵa jáne keńeıtýge baǵyttaýǵa múmkindik beredi», - degen Premer óziniń orynbasary-Qarjy mınıstri Baqyt Sultanovqa tap­syrma berdi: «Salyq kodeksine qajet­ti ózgerister men tolyqtyrýlardyń qaralýyn jáne qabyldanýyn qam­tamasyz etýdi júkteımin!» Úkimet sondaı-aq bılikke kerekti salalyq zertteýler júrgizýge Ulttyq kásipkerler palatasyna tapsyrys ber­mek. Buǵan qosa, ony memlekettik stan­darttar men reglamentterdi ázirleýge qatystyrýǵa uıǵarypty. Osy oraıda Úkimet jetekshisi keshe Ekonomıka jáne bıýdjettik josparlaý mınıstrligin, osy palatamen birlesip, bir aı ishinde UKP-ǵa kiretin uıymdar men qaýymdas­tyq­tardy osy protseske belsendi tartý tý­raly usynystardy daıyndap, Úkimetke engizýge mindettedi. Sonymen qatar memleket aýyl­daǵy kásipkerlerdiń kredıtterge qol jetkizýdegi máselelerin sheshýge den qoımaq. Áıtpese olardyń qolyndaǵy aýylsharýashylyq tehnıkalaryn, jer telimderin, tipti úı-jaı jáne ǵımarattaryn bankter kepilge laıyq zat dep qabyldamaıdy, nesıe ber­meıdi. Osyǵan baılanysty Kárim Másimov óziniń birinshi orynbasary Baqytjan Saǵyntaevtan barlyq múddeli taraptardy qatystyra oty­ryp, osy taqyrypta jeke keńes ótkizýdi surady: «Sodan keıin bir aı ishinde Úkimetke damý ınstıtýt­tarynyń kredıttik resýrstaryna olardyń qol jetkize alýy boıynsha usynystar engizińiz!» Kásipkerler sezinde óz isin jańa bastaýshy shaǵyn jáne orta bıznes ókilderi úshin qyzmet aıasynyń ta­rylyp ketkendigi qaýzaldy. Kóptegen iri qalalarda bazarlardy jappaı kúresinge jiberý qarqyndy júrýde. Alaıda olardyń ornyna zamanaýı saýda-logıstıkalyq keshender tur­ǵyzý úrdisi uqsas «yrǵaq» ala almaı otyr. Bul dúrbeleńge tipti Ulttyq palata basshylyǵynyń aralasýyna týra kelgen: ákimderge bazarlardy ysyrýdy toqtata turýǵa keńes berildi. Keshe Úkimet jetekshisi bul má­seleni nazarǵa alǵandyǵyn habarlady. Kárim Másimov І vıtse-premer B.Sa­ǵyntaevqa saýda oryndary men bazarlarǵa baılanysty problemalyq jaıttardy pysyqtap, ony sheshý joldaryn Úkimet otyrysyna qaraýǵa shyǵarýdy tapsyrdy. UKP basqarmasynyń múshesi Zańǵar Noǵaıbaıdyń aıtýynsha, mindetti múshelik jarna kólemin anyqtaıtyn qoldanystaǵy júıeniń kemshiligine qatysty kásipkerlerden shaǵymdar túsýde. «Osyǵan oraı biz sáýir aıynan bastap, saıt arqyly kásipkerlerden usynystaryn jı­nadyq. Shamamen, 50 usynys tústi. Qurylǵan jumys toby úsh ońtaıly nusqany anyqtady. Kelesi kezeńde olar boıynsha egjeı-tegjeıli esep­teýler júrgizý qajet. Olardy Úki­metpen talqyǵa salamyz jáne qory­tyndylary týraly tamyz ortasynda Ulttyq palata tóralqasyna baıan­daımyz» dedi ol. Sezd qorytyndysynda UKP tóralqasynyń tóraǵasy bolyp, Tımýr Qulybaev qaıta saılandy.

Agroónerkásip salasyndaǵy kásipker retinde isińizdi damytý men aýylsharýashylyq tehnıka­syn, tehnologııalyq jabdyq­taryn satyp alýǵa nesıe men lızıng alǵan bolsańyz, qaryzy­ńyzdy arzandatý múmkindigin paı­dalanýǵa bolady, dep jazady «Aıqyn» gazeti « Sharýalardyń boryshy jeńildeıdi» atty maqalasynda. Memleket aýyl­sharýashylyq taýar ón­dirý­shi­leriniń nesıelerin arzandatý jumysyn bıyl taǵy da qolǵa aldy. Memlekettik sýbsı­dııalar tehnologııalyq jabdyq­tyń jáne aýyl sharýashylyǵy teh­nıkasynyń lızıngisi, sony­men birge agrarlyq saladaǵy kásipkerlikti damytýǵa alǵan aqshalaı nesıelerdi arzandatýǵa baǵyttalady. Kásipkerlikti qoldaý sharasy «Agrobıznes - 2020» baǵdarla­masy aıasynda byltyrdan beri júzege asyrylýda. Maqsaty - ne­sıelik/lızıngtik sharttar bo­ıynsha syıaqy mólsherlemesiniń bir bóligin sýbsıdııalaý arqyly sharýalardyń nesıe resýrstaryna degen qoljetimdiligin arttyrý.

Nesıeler men tehnologııalyq jabdyqtyń jáne aýyl sharýa­shylyǵy tehnıkasynyń lızıngisi boıynsha syıaqy mólsherleme­lerin sýbsıdııalaý taqyrybyn­daǵy qaryzgerlerdi qyzyqtyra­tyn barlyq saýaldarǵa «Qaz­agro­marketıng» aktsıonerlik qoǵamynyń mamandary jan-jaqty jaýap beredi. Kompanııa 2013 jyldyń shildesinen bastap nesıeler men tehnologııalyq jabdyqtyń jáne aýyl sharýashy­lyǵy tehnıkasynyń lızıngisi boıynsha syıaqy mólsher­leme­lerin sýbsıdııalaýdyń operatory bolyp tabylady. Olardyń aıtýynsha, menshik túrine qaramastan, aýylsharýashylyq ónimderin óndiretin jáne/nemese qaıta óńdeýmen aınalysatyn jeke nemese zańdy tulǵalar, onyń ishinde fermerlik/sharýa qoja­lyqtary, sonymen birge aýyl­sha­rýashylyq ónimderin satý, ta­symaldaý, saqtaý, daıyndaý bo­ı­yn­sha qyzmet kórsetetin jeke jáne zańdy tulǵalar baǵdarlamaǵa qatysa alady. Baǵdarlamaǵa qatysamyn deýshi barlyq qaryzgerler nesıe alǵan ekinshi deńgeıli bankterge jáne lızıngtik kompanııalarǵa ótinish berýi tıis. Nomınaldy syıaqy mól­sherlemesi teńgede jyldyq 14%-dan jáne sheteldik valıýtada jyl­dyq 10%-dan aspaıtyn lı­zıng pen nesıeler sýbsıdııa­lanady. Bul aýylsharýashylyq teh­nıkasy men tehnologııalyq jabdyqtaryn alýǵa baǵyttalǵan lızıng sharttary men aınalym qarajatyn toltyrýǵa, qurylys pen negizgi qarajatty alýǵa ar­nalǵan kredıttik sharttar bolýy múmkin.

Aınalymdaǵy qarajatty toltyrý jáne negizgi qarajatty alý, qurylys, sondaı-aq tehno­logııalyq jabdyqty jáne aýyl­sharýashylyq tehnıkasyn lı­zıngke satyp alý nesıeleriniń syı­aqy mólsherlemeleri teń­gemen alynǵan bolsa, jyldyq 7 paıyzǵa tómendetiledi, sheteldik valıýtamen alynǵan bolsa, jyldyq 5 paıyzǵa tómendetiledi. Mal sharýashylyǵy men mal azyǵyn óndirýge arnalǵan aýyl­sharýashylyq tehnıkasy men jabdyqtaryn satyp alý maqsa­tyndaǵy nesıeler men lızıngtiń syıaqy mólsherlemeleri teń­gemen alynsa, jyldyq 10 pa­ıyzǵa, sheteldik valıýtamen alynǵan bolsa, jyldyq 7 paıyzǵa tómendetiledi. ***

Respýblıkalyq «Innovatsııalyq forsaj» konkýrsyna soltústikqazaqstandyqtar jańa jylý júıesin tanystyryp otyr. Bul týraly «Lıter» gazeti «Tolko peregnýv palký,ızobretesh velosıped» degen maqalada jazady. Bul arnaıy qazandyqtarda tipti tútinniń ózi sońyna deıin janyp, jylý beretin kórinedi.

«Bizdiń uzaq ýaqyt janatyn qazandyqtarymyzdy tórt kúnde bir ret qatty otynmen toltyryp qoısa boldy. Erekshe jasalǵan qurylysynyń arqasynda bul peshterdegi otyn qap-qara tútin bolyp atmosferaǵa taramaıdy. Tútinniń ózi qyzyp, janyp, jylý berip baryp eń sońynda bý ǵana shyǵady», - deıdi Petropalvda ótkenkórmege qatysýshy Aleksandr Topchenko.

Jańa pesh byltyr Qııaly aýylynda synaqtan ótkizilgen. Sonda ol óziniń óte jylylyǵymen jáne 4 ese únemdiligimen kózge túsipti.