QAShAÝBAEV ÁMІRE

Qashaýbaev Ámire (1888 -1934) - qazaqtyń ataqty ánshisi, akter ári mýzykanty. Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Abyraly aýdanyna qarasty Degeleń taýynyń alabynda týǵan. Shyqqan tegi Orta júz ishindegi Taraqty rýy.

Kedeı sharýa otbasynda týyp ósken. Ámire 12 jasqa tolǵanda ákesi Semeı qalasyna kóship kelgen. Jas Ámire Isabek degen baıdyń at aıdaýshysy bolyp eńbekke erte aralasady. Isabek jas ánshini janyna ertip júrip, toı-jıyndarda án salǵyzady. Kóp uzamaı Ámireniń ataq-dańqy búkil Semeı óńirine jaıylady.

Ataqty Qoıandy jármeńkesine baryp, el aralap án salyp, qaraótkeldik Sátmaǵambet, Ǵazız Aıtbaev, baıanaýyldyq Jaıaý Musa, Qalı Baıjanov, kerekýlik Maıra Ýálıqyzy, qarqaralyq Mádı Bápıuly sııaqty arqaly ánshilermen tanysyp, ónerin odan ári shyńdaı túsedi.

Ámire Qashaýbaev 1921-1924 jyldary Semeıde qurylǵan qazaq jastarynyń aǵartý uıymy «Es-aımaqqa» múshe bolyp, ánshilik ónerin shyńdaı túsedi. 1924 jyly Semeıde ótken ónerpazdar baıqaýynda Qalı Baıjanovpen birge bas júldege ıe bolady. 1925 jyly Qyzylordada ótken Qazaqstan Keńesteriniń V sezi men 1927 jyly Máskeýde bolǵan Keńesterdiń IV sezine delegat retinde qatysyp, delegattar úshin uıymdastyrylǵan kontsertte óner kórsetken.

1925 jyldyń 26 maýsymynda osy kontsert jaıynda «Pravda» gazeti «Keremet kontsert. Maýsymnyń shyńy. Kerek bolsa bashqurt qýraıshysy Isenbaev, qazaq ánshisi Ámire Qashaýbaev, ózbek bıshi-ánshisi Tamara Haným... shyn mánisindegi halyq artısteri» dep jazdy.

1925 jyly Parıjde ótken Dúnıejúzilik sán óneri kórmesinde etnografııalyq kontsertte «Aǵash aıaq», «Qanapııa», «Úsh dos», «Jalǵyz arsha», «Qos balapan», taǵy basqa ánderdi oryndap ekinshi oryn alyp, kúmis medal ıemdenedi. «Parıj aptalyǵy» gazeti men «Le mıýzıkl» jýrnaly Ámire Qashaýbaevtyń sırek kezdesetin talant ekenin jazsa, Sarbonna ýnıversıtetiniń professory Perno fonografqa Ámireniń oryndaýynda birneshe án jazyp alǵan. Osylaısha Ámire Qashaýbaev shet elde óner kórsetip qazaq elin tanytqan tuńǵysh ánshi boldy. 1927 jyly Máskeý konservatorııasynda qazaq ánderin tamyljyta shyrqady. Germanııanyń Maındaǵy Frankfýrt qalasyndaǵy kontsertke qatysyp, qazaqtyń halyq ánderin taǵy da álemge pash etti. Ámire Qashaýbaevtyń ánderi dúnıe júzi mádenıetiniń iri ókilderi Romen Rollan, Anrı Barbıýs taǵy basqalar tarapynan joǵary baǵa alǵan.

A.V. Zataevıch Ámireniń ánshilik ónerine tánti bolyp, odan «Balqadısha», «Dýdaraı», «Bes qarager», «Kók kóbelek» taǵy da basqa ánderin jazyp alǵan. Onyń ánshilik ónerin, ónerdiń parqyn tereń túsinetin mamandar A.V.Lýnacharskıı, G.Lıýbımovter jáne qazaq ádebıeti men óneriniń kórnekti ókilderi M.Áýezov, S.Seıfýllın, I.Baızaqov, Á.Marǵulan, J.Elebekov, A.Jubanov, Q.Jandarbekovter joǵary baǵalaǵan.

1925 jyly Ámireniń oryndaýynda fonografqa jazylyp alynǵan «Jalǵyz arsha», «Úsh dos», «Aǵash aıaq», «Smet», «Dýdaraı», «Bes qarager» ánderin 1974 jyly mýzyka zertteýshisi J.Shákárimov taýyp, olar tehnıkalyq óńdeýden ótkennen keıin qaıtadan kúıtabaqqa túsirilgen.

Ámire Qashaýbaev oryndaǵan qazaqtyń klassıkalyk ánderi ol aıtqan úlgi ónegemen ornyǵyp, keıingi ánshilerdiń repertýarlarynda jalǵasyn tapty. Bul rette Júsipbek Elebekov, Manarbek Erjanov, Jánibek Kórmenov, Qaırat Baıbosynov, Mádenıet Eshekeev, Bekbolat Tileýhanov sııaqty jez tańdaı ánshilerdiń Ámire ónerin jalǵastyrýshy laıyqty izbasarlar bolǵanyn atap aıtqan jón.

Á.Qashaýbaev 1926 jyly Qyzylordada ashylǵan jańa teatr trýppasyna qabyldandy. M.Áýezovtyń «Eńlik-Kebek» tragedııasy alǵash qoıylǵan kezde Japal rólin oınady. Keıin M.Áýezovtyń «Qarakóz», «Báıbishe-toqal», «Aıman-Sholpan» spektaklderinde Qoskeldi, Qoıshy, Jaras, Aqyn obrazdaryn somdaǵan. Ómiriniń sońyna deıin teatrda ánshi-ártisi bolǵan. 1934 jyly qazirgi Abaı atyndaǵy Qazaq opera jóne balet teatryna aýysty.

Aýyr syrqatqa ushyraǵan ánshi oqystan qaıǵyly qazaǵa ushyrady.

Ámire Qashaýbaev jóninde jazylǵan birneshe zertteýler, kórkem shyǵarmalar jaryqqa shyqty.

Á.Qashaýbaev atyndaǵy respýblıkalyq jas ánshiler baıqaýy ótip turady. Semeı qalasyndaǵy oblystyq fılarmonııa Á.Qashaýbaev atymen atalady.

Derek kózi:

«Tarıhı tulǵalar» kitaby.