Qaryzsyz qoǵam jobasyna bir jyl: Tutynýdan únemdeý mádenıetine deıin
115 myń adam qarjylyq saýatyn arttyrdy
«Qaryzsyz qoǵam» jobasynda ótken jyly 65 myń adam, bıyl 49 myń adam bilim aldy. Bul – aýqymdy kórsetkish. Qatysýshylardyń jartysyna jýyǵy bilikti qarjy jáne zań mamandarynyń kómegin aldy. Bul rette, shottyń buǵattalýynan bastap, qaryzdy qaıta qurylymdaý, sottan tys bankrottyq rásimdeý, kollektorlarmen jumys sekildi 20 baǵytta kómek júrgizildi. Sondaı-aq, qarjy sarapshylary bıznes-jospar jazý, otbasylyq bıýdjetti qolǵa alýdy úıretti. Eń bastysy – joba qatysýshylarynyń sanasy túbegeıli ózgergenin kórip otyrmyz. Tyǵyryqqa tirelip, shyǵar jol joq dep oılaǵan boryshkerlerdiń qaryzy qaıta qaralyp, úmit sáýlesi paıda boldy.
Qarajatty durys josparlaý, durys basqarý tásilderi bolmasa, adam qansha tabys tapsa da, jetkize almaıdy. Máselen, aýyldaǵy eń tabysy joǵary mamandar – muǵalimder. Olar 300 myń, 400 myń, 500 myń teńge jalaqy alsa da, nesıeden kóz ashpaıdy. Týra osy qarajatty jumyssyz otyrǵan, kópbalaly analar «bárine jetkizip, qaryzsyz ómir súrer edim» dep armandaıdy. Másele tabys kóleminde emes, oılaý júıesinde ekenin túsinip, qatysýshylardy tutyný psıhologııasynan únemdeý psıhologııasyna baǵyttap jatyrmyz. Aýyl turǵyndary kúndelikti gazdalǵan sýsyn, chıpsy alsa, qala turǵyndary – kofe men desertke aqsha jumsaıdy. Munyń bárin qysqartyp, aqshany tıimdi jumsaýǵa bolady.
Árıne, 10 oblysty qamtyǵan sý tasqynyna baılanysty keı óńirde qıyndyqtar týyndady. Batys Qazaqstan oblysynda jaǵdaı qıyndap, oqýdy toqtatýǵa májbúr boldyq. Qalǵan aımaqtar qalypty rejımde jumys istep jatyr. Tótenshe jaǵdaı kezeńinde nesıe boryshkerlerine kómek kórsetetin zańgerler men qarjy sarapshylarynyń jumysy kúsheıtildi. Tipti, jobaǵa qatyspaǵandar da kómekke júgine aldy. Kóbisiniń qujattary joǵalǵan, qalpyna keltirý úshin ne isterin bilmeıdi. ETsQ, anyqtama, nesıe shartynyń kóshirmesin alý, tipti nesıeni keıinge qaldyrý týraly ótinish berýde de járdem berdi.
Bankter de qarjylyq saýattylyqtyń artýyna múddeli
Bir jylda «Qaryzsyz qoǵam» jobasyn qoldaıtyn bankter sany da artty. Kez kelgen bank óz bıznesiniń uzaq merzimdi damýy týraly strategııalyq turǵydan oılasa, nesıelik qaryzdardy ýaqytynda qaıtaratyn, qarjylyq bilimi bar, saýatty halyq qajet ekenin túsinedi. Rasynda da banktiń áleýmettik jobalarǵa qatysýy zor ról atqarady. Eger qoǵamnyń qarjylyq saýaty óte tómen bolsa jáne bul ekonomıkaǵa teris áser etse, bankter de munyń qandaı yqpal tıgizetinin túsinedi. Sondyqtan, bári bir-birimen tyǵyz baılanysty.
«Qaryzsyz qoǵam» – eldegi barlyq iri bankterdi biriktirgen alǵashqy joba. Atap aıtqanda, Freedom Bank, Bank Tsentr Kredıt, Halyk Bank, Altyn Bank, Bereke Bank, Eýrazııalyq bank, Forte Bank, Home Credit, Jusan, Nurbank, Bank RBK jobanyń seriktesi atandy. Prezıdent óz Joldaýynda jobanyń aýqymyn keńeıtýdi tapsyrǵan edi. Ázirge Úkimet 2026 jylǵa deıingi úsh jylǵa arnalǵan Jol kartasyn bekitti.
Sondaı-aq, «Qaryzsyz qoǵam» jobasynyń jalǵasy retinde boryshkerlerdiń tabysyn arttyrý men problemaly kredıtterden aryltýdy maqsat etilip otyr. Bul úshin Jambyl oblysy Merki aýdanynda «Agrosaýat» ortalyǵy pılottyq joba retinde ashyldy. Onda adamdar aýylsharýashylyǵy daǵdylaryn úırenip, kerekti qural-jabdyqtardy alyp, naryqta suranysy bar ónimder shyǵarady. Tabysynyń bir bóligi problemalyq nesıeni jabýǵa jumsalyp, ómirlik daǵdy men kásipti ıgeredi. Jambyldan keıin halyq tyǵyz ornalasqan Túrkistan oblysy josparda tur. Bul da bankterdiń qarjylaı qoldaýymen iske asqan ıgi sharaǵa aınaldy.
Jańa oqýlyqta Fınlıandııa ádisi qoldanylady
«Qaryzsyz qoǵam» jobasynyń qundylyǵy jáne onyń qısyndy aıaqtalýy – barlyq mektepterde, kolledjderde jáne joǵary oqý oryndarynda qarjylyq saýat oqýlyqtaryn ázirleý bolmaq. Bul oqýlyqtardy jazarda 543 myń adamǵa saýalnama júrgizildi jáne qazirgi «Qarjylyq saýat» pániniń barlyq kemshilikteri anyqtaldy. Mysaly, keı mektepterde qarjy salasyna qatysy joq tarıh, qazaq tili, dene shynyqtyrý muǵalimderi sabaq beredi eken. Oqý materıaldary qyzyq emes. Muny mektepte júrip-aq mobılograf, kontentmeıker, SMM bolyp, tabys tabatyn oqýshylar aıtty.
Krıptovalıýtaǵa, ınvestıtsııalyq qorlar men naryqtarǵa qyzyǵatyn urpaq ósip keledi. Al oǵan laıyqty ustazdar men oqýlyqtar áli daıyndalmaǵan. Sondyqtan Oqý-aǵartý mınıstrligimen birlesip, oqýlyq jazatyn ádisnamalyq top qurdyq. Bul top Fınlıandııa men Estonııa tájirıbesin alýǵa arnaıy barady jáne yntymaqtastyq týraly memorandým bekitildi.
PISA reıtınginde Fınlıandııa men Estonııa qarjylyq saýat boıynsha álemde jetekshi oryn alady. Bul elderde bala kezinen aqshany qalaı jumsaý keregi, qaýipsizdik qory úıretiledi. Qarjy naryǵyn damytý agenttigine 2 mamyrdy Qarjylyq saýat kúni dep belgileý jóninde ótinish joldandy. Bul kúni barlyq uıymdarda qarjylyq saýattyń ne ekeni aıtylsa, sheberlik saǵattary, semınarlar men ashyq esik kúnderi ótkizilse, qarjylyq saýatty qoǵamǵa bir qadam jaqyndaıtynymyz anyq.