QARAQULOV IShANBAI QARAQULULY
Aqtóbe oblysynyń Oıyl aýdanynda dúnıege kelgen. Uly Otan soǵysyna qatysqan. Orynbor qalasyndaǵy jasóspirimderge arnalǵan úsh jyldyq mektep-ınternatynda oqyǵan. Oral qalasyndaǵy Qazaq ólkelik medıtsına tehnıkýmyn, Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtyn (S.Asfendııarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medıtsınalyq ýnıversıteti) jáne osy ınstıtýttyń aspırantýrasyn bitirgen. 1937 jyly ınstıtýtty támamdaǵan ol birden Qazaq KSR Densaýlyq saqtaý halyq komıssary bolyp taǵaıyndalǵan. 1937-1946 jyldary birinshi shaqyrylǵan KSRO Joǵarǵy Keńesiniń depýtattyǵyna saılanǵan. 1946-1947 jyldary Almaty medıtsına ınstıtýty epıdemıologııa kafedrasynyń meńgerýshisi. 1948-1950 jyldary - Ólkelik patologııa ǵylymı-zertteý ınstıtýtynyń dırektory. 1950-1954 jyldary Densaýlyq saqtaý mınıstri qyzmetin atqarǵan.
Ishanbaı Qaraqululy - epıdemıologııa, profılaktıka jáne mıkrobıologııa salasyndaǵy belgili zertteýshi jáne densaýlyq saqtaý isin uıymdastyrýshy iri qaıratkerlerdiń biri.
Ǵalymnyń negizgi ǵylymı eńbekteri adamǵa juǵatyn aýrýlardy zertteýge jáne Qazaqstannyń densaýlyq saqtaý isin uıymdastyrýǵa arnalǵan. Ol maldan juǵatyn asa qaýipti aýrýlarǵa epıdemıologııalyq turǵydan jikteý jasap, olardyń juǵý joldaryn anyqtady, olarǵa qarsy qoldanylatyn keshendi sharalardyń birtutas júıesin usyndy. Caryptan saqtaný maqsatynda adam terisine aldyn ala vaktsına egý ádisin tapqan. Onyń usynǵan bul ádisi qazirgi kezde shet memleketterde de qoldanylady.
Professor Ishanbaı Qaraqululy uzaq jyldar boıy Birikken Ulttar Uıymy janyndaǵy Dúnıejúzilik densaýlyq saqtaý uıymynyń sarapshysy, KSRO Mınıstrler Keńesi janyndaǵy Joǵary attestatsııalyq komıssııasynyń sarapshysy, Keńes-Úndistan dostyǵy qoǵamynyń vıtse-prezıdenti, Kishi medıtsınalyq entsıklopedııa redaktorynyń orynbasary bolyp jumys istedi.
Ǵalym Qazaqstannyń densaýlyq saqtaý isin uıymdastyra otyryp, medıtsına ǵylymyn, dárihanalyq isti damytý jáne kadr daıarlaý jóninde zor jumystar júrgizgen.
Soǵys jyldary I.Qaraqulov Qarýly Kúshterdiń ortalyq ınstıtýtynda qyzmet etti jáne Úkimet pen Joǵarǵy Keńestiń soǵysqa qatysty birqatar jaýapty tapsyrmalaryn oryndady. Ol medıtsına qyzmetiniń podpolkovnıgi áskerı shenin aldy.
I.Qaraqulovtyń ǵylymı eńbekterin Keńes Armııasynyń bas epıdemıology, akademık A.Alymov, akademıkter V.Tımakov, P.Zdrodovskıı óte joǵary baǵalady, sondaı-aq onyń basqa da ǵalymdar arasynda bedeli bıik boldy.
Ol 1946 jyly Almaty memlekettik medıtsına ınstıtýtynda epıdemıologııa kafedrasyn quryp, ony ózi zeınetkerlikke shyqqanǵa deıin (1987-1988) úzdiksiz basqarǵan. Osy kafedranyń negizinde 300-deı jumys oryndalyp, otyzǵa tarta doktorlyq, kandıdattyq dıssertatsııalar qorǵaldy. Professor I.Qaraqulovtyń alǵysózimen jáne redaktsııalaýymen on beske jýyq ártúrli monografııalar, ǵylymı jınaqtar men eńbekter, oqý quraldary basylyp shyqty. Mundaı ártúrli problemalyq jumystardyń oryndalýy I.Qaraqulovtyń tek ınfektsııalyq patologııa, áleýmettik gıgıena, demografııa, densaýlyq saqtaýdy uıymdastyrýmen ǵana shektelip qalmaǵanyn, sonymen birge onyń ǵylymı jan-jaqtylyǵyn da ańǵartady.
Professor Ishanbaı Qaraqululy epıdemıologtardyń, mıkrobıologtardyń, ınfektsıonıster men parazıtologtardyń búkilodaqtyq jáne respýblıkalyq (buǵan Qazaqstanmen birge, Grýzııa, Ázirbaıjan, Ózbekstan men Qyrǵyzstan, Túrkimenstan, Qaraqalpaq AKSR-i qoǵamdary da kirgen) ǵylymı qoǵamdarynyń qurmetti múshesi, al Qazaqstan mıkrobıologtary, epıdemıologtary jáne parazıtologtary ǵylymı qoǵamynyń qurmetti tóraǵasy boldy.
Ishanbaı Qaraqululy jastardy jan-jaqty tárbıeleý problemasymen de úzbeı aınalysty. Bul rette eń aldymen onyń 1983 jyly belgili jazýshy Ǵ.Músirepovtiń alǵysózimen shyqqan «Qyryq suraq - qyryq jaýap» atty kitabynyń máni zor ekenin aıtqan jón. Ol qaraqalpaq, qyrǵyz tilderinde de jaryq kórdi. «Indııalyq dostarda» (1962), «Syrlasý» (1989), taǵy basqa kitaptary bar. Onda jastarǵa baılanysty kóp tárbıelik máselelerdi kóterdi.
I.Qaraqulovtyń maman-dárigerlerdi daıyndaýdaǵy sińirgen eńbegin eskere otyryp jáne Qazaqstandaǵy epıdemıologııalyq ǵylymnyń irgesin qalaýshylardyń biri bolǵany úshin S.J.Asfendııarov atyndaǵy Qazaq ulttyq medıtsınalyq ýnıversıteti ǵylymı keńesiniń sheshimimen (24 aqpan 2009 jylǵy hattama № 8) ýnıversıtettiń epıdemıologııa kafedrasyna jáne № 6 aýdıtorııaǵa onyń aty berildi. Bir oqý ǵımaratyna memorıaldyq taqta ornatylǵan. Almaty qalasyndaǵy «Qalqaman-2» shaǵyn aýdanyndaǵy kóshe biri I.Qaraqulov esimimen atalady.
«Halyqtar dostyǵy» ordenimen, kóptegen medaldarmen, KSRO densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń, KSRO «Bilim» qoǵamynyń, KSRO Medıtsınalyq ǵylym akademııasynyń, Qazaq KSR-i Ǵylym akademııasynyń, Qazaq KSR-i jáne Qaraqalpaq AKSR-niń Joǵarǵy Keńesi prezıdıýmynyń Qurmet gramotalarymen marapattalǵan.
Derek kózi:
Qazaqstan ulttyq entsıklopedııasy 5 tom