Qaraǵandylyq fotograf Ulytaýdyń ásem sýretterin jurt nazaryna usyndy
Halyq ańyzdarymen kómkerilgen kıeli ólkege saıahat taý-ken ınjeneriniń taǵdyryn túbegeıli ózgertti. Birneshe jyl buryn kópshilikke aty belgisiz áýesqoı fotograf Dmıtrıı Rýgıs qazir National Geographic Qazaqstan jýrnaly men Nomad Explorer saıahatshylar birlestiginiń tanymal beınografy, ólketanýshysy, fotografy. Búginde ol TEFA Eurasiaphoto shyǵarmashylyq birlestigin basqarady jáne Qazaq geografııalyq qoǵamynyń belsendi múshesi.
«Men fotografııaǵa shamamen 10 jyl buryn qyzyǵýshylyq tanyttym. Týrıst dostarymen sletterge shyǵa bastaǵanda, aınalanyń ásemdigin sýretke túsirmeý múmkin emes ekenin túsindim. Fotografııany úıreni úshin Temirtaý qalasyndaǵy «Splav» klýbyna bardym. Fotograf retinde oqyp, óse bastadym. Meni árdaıym peızaj túsirilimi qyzyqtyrdy. Pikirles fotograftarmen birge Qazaqstandy aralap saıahattaı bastadyq», - deıdi Dmıtrıı Rýgıs.
Belgili fotograf Erbolat Shadrahovtyń shaqyrýymen Ulytaýǵa saparynyń birinde Dmıtrıı jergilikti murajaı-qoryq dırektory Baqtııar Qojahmetovpen kezdesti. Osylaısha olardyń yntymaqtastyǵy bastaldy. Biraq munyń aldynda bir mańyzdy oqıǵa boldy. Dmıtrııdiń aıtýynsha, ol Áýlıetaýǵa shyqqanda jańa kásibiniń jańa beleske shyǵaratynyn kózi jetkizgendeı boldy.
«Bul qasıetti taý. Onyń bıik jerine adamdar kóp barady. Men oǵan 2016 jyly kóterilgende, erekshe sezindim. Kókten maǵan nazar aýdarǵandaı boldy. Meniń fotograf jáne beınograf retindegi jolym bola bastady. Meni qoryqta murajaı fotografy bolýǵa shaqyrdy. National Geographic Qazaqstan jýrnalyna arnap, «Veter stranstvıı» jáne «Vokrýg sveta» gazetteri men jýrnaldaryna maqala jaza bastadym. Nomad Explorer kompanııasynyń basshysy Marǵulan Seısembaımen tanystym. Osynyń arqasynda búkil Qazaqstandy aralaǵan keremet ekspedıtsııalarda boldym», - deıdi Dmıtrıı Rýgıs.
Bir jyl ótken soń QR Ulttyq murajaıynda Dmıtrııdiń alǵashqy fotokórmesi ótti. Sodan keıin Almatyda «Qazaqstandyqtar» atty jeke fotokórme ótedi. 2019 jyly Ulttyq murajaı men Qazaq Geography jeke ekspozıtsııalary qoıyldy.
Onyń alǵashqy sýreti birden Mavrıkııge jiberildi. Munda qazaq jylqy ósirýshileriniń salt-dástúrleriniń tusaýkeseri ótken bolatyn. Olardyń barlyǵy ıÝNESKO-nyń materıaldyq emes mádenı murasyna endi. Ótken jyly Dmıtrıı Rýgıs Ulytaý týraly 11 rolık túsirgen.
«Ulytaý – aty ańyzǵa aınalǵan ólke dep esepteımin. Ol búkil Eýrazııa qurlyǵynyń tarıhyna áser etken adamdarmen baılanysty. Bul jer tarıhı eskertkishterge toly meken. Han ordalarynyń shoǵyrlanǵan jeri. Aýmaǵynda Joshy, Alasha syndy uly handardyń jerlengen jerinde turǵyzylǵan keseneler kóp. Ańyz boıynsha, zoroastrızmniń negizin qalaýshy Zaratýshtra osynda ózin asha aldy», - dep Dmıtrıı aımaqtyń artyqshylyǵyn tizbeleıdi.
Ulytaýdy ejelgi metallýrgııa ólkesi - Jezdi, Jezqazǵan, Qarsaqpaı dep te ataıdy. Qorǵasynnan atalmysh metall shahtalarynyń qaldyqtary tabyldy. Dmıtrııdiń bastamasymen olar týrıstik nysandarǵa aınaldy.
«Bul aýmaqta tańǵajaıyp ár túrli tabıǵat bar. Soltústikte kólderde qoqıqaz uıa salady. Ońtústiginde – Betpaqdala qumdary. Soltústik-batysynda Aqjar fantastıkalyq bor taýlary, ózen kanondary bar. Ortasynda taý massıvi ornalasqan. Bul aımaqtyń áıgili taýlarynyń biri - Áýlıetaý álemge tanymal Ararat, Kaılas, Kılımandjaro sııaqty alyptarmen teń keledi», - deıdi fotograf.
Ótken jyly Dmıtrıı Rýgıs Ulytaý aýdanynda salynǵan vızıt ortalyǵymen belsendi jumys istedi. Onyń fotosýretteri jańa qurylysty bezendirip qana qoımaıdy, olar «Jezkıik», «Ońtústiktiń ańyzdary», «Pamır traktisi» fotoalbomdaryn shyǵarýǵa negiz boldy. Jaqynda «Kıeli Ulytaý» fotobasylym baspadan shyqty.
«Bul jumysymnyń qorytyndysy sekildi boldy. Albom 5 jyl ishinde túsirilgen 375 fotodan turady. Ulytaý qonaqtary onyń syılyq retinde satyp alady. Qazirdiń ózinde ol suranysqa ıe. Maǵan Qazaq geografııalyq qoǵamy, National Geographic Qazaqstan jýrnaly, Pavlodar geografııa úıi jeke ótinish jasady. Jańa albomda ólkeniń tarıhı jáne tabıǵı baılyǵy, búkil el úshin kıeli máni bar nysandar kórsetilgen», - deıdi Dmıtrıı.
Qaraǵandylyq fotograf Ulytaý órkenıet jáne ónerkásip ortalyqtarynan qashyq ornalasqandyqtan jaqsy saqtalǵan dep esepteıdi. Bul jerde ejelgi dástúrler men ádet-ǵuryptar áli kúnge deıin qurmetteledi, al adamdar ulttyq qolónermen aınalysady.
«Mysaly, Terisaqqan aýyly jylqy sharýashylyǵymen baılanysty salt-dástúrlerimen tanymal. «Qymyzmuryndyq», «Bıe baılaý» jáne «Aıǵyr qosý» adamzattyń materıaldyq emes mádenı murasynyń tizimine endi. 2012 jyldan bastap aýylda jyl saıyn «Terisaqqan kóktemi» etnofestıvali ótkiziledi. 2018 jyly Ulytaýda «Jezkıik» halyqaralyq etnıkalyq mýzyka festıvali paıda boldy. Meniń bala kezimnen ulttyq qazaq meıramyna qatysý armanym boldy jáne ol endi ǵana oryndaldy», - dep túıindedi Dmıtrıı.
Ulytaýdyń adamdary da erekshe. Ol áriptesterimen birge olardyń qonaqjaılyǵyn birneshe ret bastan ótkergen. Olardyń kúndelikti kıimderinde qazaq órnekteri bar.
«Dál osy úshin týrıster bul aımaqqa keledi. Olarǵa jaılylyq qajet emes, olar bizdiń zamanymyzǵa jetken ejelgi dástúrler men qolónerdi kórgisi keledi. Ulttyq naqyshty sezinip, tarıh pen tamasha sulý tabıǵatqa shomýdy qalaıdy. Ulytaýdyń bolashaǵy zor», - deıdi fotograf.
Qazir Dmıtrıı Rýgıs «Ulytaý taýlary - uly taýlar» jobasy boıynsha jumys istep jatyr. Ulytaý dep atalatyn taýlar Eýrazııada birneshe ret kezdesetinin biletinder az. OlarQap taýynda, Altaıda, Túrkııada jáne Shorııada bar. Aty sál ózgertilgen - Ýlydag, Ýlly-Taý.
«Biz Ulytaýdy dalanyń geografııalyq jáne Kıeli ortalyǵy dep sanaımyz. Bizdiń maqsatymyz – osy jańalyqty tarıh qyzyǵatyn jáne paıymy bar kóptegen adamdardyń ıgiligine aınaldyrý. Sonymen qatar, qazir men «Eýrazııa, dala, halyqtar» jobasymen aınalysamyn. Dúnıejúzilik ekspedıtsııaǵa qatysyp, onyń negizinde fotoalbom men fılm jasaý josparda bar», - deıdi Dmıtrıı.
Jalpy, Dmıtrııdiń armany – ózi barmaǵan Qazaqstandaǵy túkpir-túkpirin aralaý. Sonyń biri Jońǵar Alataýy.
«Respýblıkamyzdyń biregeı jáne tarıhı mańyzy bar jerleriniń fotosýretter muraǵatyn jınaǵym keledi. Ulytaýdyń túsirilimi osy ólkeniń Qazaqstan tarıhyndaǵy mańyzyn qalpyna keltirýge kómektesedi dep esepteımin. Men osy aýdannyń damýy men tanylýyna úles qosqym keledi. Meniń sýretterimniń paıdasy bolýy kerek. Bul meniń jumysymnyń máni», - deıdi obektıv sheberi.