Kaptagon esirtkisi: Taıaý Shyǵys elderi úshin basty qater

ASTANA. QazAqparat – Keıingi jyldary Taıaý Shyǵys aýmaǵynda kaptagon eskirtkisi keń taralyp barady. Táýelsiz zertteýshilerdiń pikirinshe, bul preparat iri kólemde Sırııada óndiriledi. Búginde ol Sırııadan Iordanııa arqyly Parsy shyǵanaǵynyń aýqatty elderine jetkiziledi. Sebebi onda arzan esirtkige suranys joǵary. Bul másele tek atalǵan memleketterdi ǵana alańdatyp otyrǵan joq. Sońǵy 5 jylda Qazaqstanda da sıntetıkalyq esirtki tutynatyn balalar men eresekter sany 14 ese ósti. Al ІІM aqparatynsha, elimizdegi nashaqorlar sany resmı derekten 5 ese kóp. Osy oraıda QazAqparat tilshisi ǵasyr dertine anaılǵan keselden Taıaý Shyǵys pen elimizge qandaı qaýip bolatynyn baǵamdap kórdi.

Iordanııada taralǵan kaptagon

Byltyr jeltoqsan aıynyń sońynda Iordanııanyń keden basqarmasy Iraktan Ál-Karama shekara pýnktine qurma pastasy retinde kontrabandalyq jolmen ákelingen bir tonna kaptagon tabletkasyn tárkiledi. Koroldik bıliginiń dereginshe, bul - buryn-sońdy anyqtalǵan eń iri esirtki partııasy.

Búgingi tańda preparat Taıaý Shyǵysta eń kóp suranysqa ıe esirtki sanalady. Ony «kedeılerge arnalǵan kokaın» dep te ataıdy. Joǵary sapaly kaptagonnyń bir tabletkasy bólshek saýdada 25 dollar tursa, eń nasharlarynyń quny 1 dollar.

Foto: lrt.lt

Bul preparat nelikten tanymal boldy?

Kaptagon - bul 1960 jyldary narkolepsııany, sharshaýdy jáne minez-qulyq buzylystaryn emdeý úshin qoldanylǵan amfetamın men metamfetamınge balama retinde sıntezdelip jasalǵan zerthanalyq preparattyń qazirgi saýdadaǵy ataýy.

Alǵashqy kezeńde deksamfetamın uzaq ýaqyt sergek júrip, úreı men qorqynysh sezimin seıiltý úshin sarbazdarǵa qoldanylǵan. Kaptagon osy dári-dármekterdiń balama ári az zalaldy nusqasy bolýy kerek bolatyn. Alaıda, 1980 jylǵa qaraı AQSh úkimeti ony medıtsınalyq maqsatta qoldanylmaıtyn, biraq baqylaýda ustaýǵa bolatyn preparat dep tanydy.

Kaptagondy uzaq ýaqyt tutyný depressııa týdyryp, uıqyny azaıtyp, júrek pen qan aýrýlaryna jáne tábettiń tómendeýine alyp keletin saldary dáleldengennen keıin, álemniń kóptegen elderinde oǵan tyıym salyndy.

Foto: AFP

«New Lines Institute» amerıkalyq zertteý ınstıtýtynyń málimeti boıynsha, esirtki alǵash ret 2010 jyldardyń ortasynda DAISh, ıaǵnı «Islam memleketi» (Qazaqstanda tyıym salynǵan terrorıstik uıym – avtor) sodyrlarynyń tutynýy men satylymǵa shyǵarýyna baılanysty tanymal boldy jáne keńinen taraldy. Ony Sırııadaǵy azamattyq soǵysqa qatysýshylar da qoldanyp, preparattyń áseri urys dalasynda qorqynysh sezimin seıiltetinin málimdedi.

«Arab Center Washington DC» zertteý ortalyǵynyń esebine sáıkes, «Captagon» brendimen belgili amfetamın fenetıllıni Parsy shyǵanaǵyndaǵy arab elderinde, ásirese Saýd Arabııasyndaǵy jastar arasynda keń qoldanylatyn esirtkige aınalyp barady.

Ortalyqtyń málimetinshe, joǵary jumyssyzdyq deńgeıinen sharshaǵan jastar kaptagondy bir sáttik lázzat úshin tutynyp, keıin táýeldi bolyp jatyr.

Foto: AFP

Sırııa úkimeti kaptagonǵa qarsy qatań sharalar qabyldaǵanyna qaramastan, bul memleket áli kúnge deıin preparattyń negizgi óndirýshisi bolyp otyr. Keıin munda jasalǵan tabletkalar qurlyq joldarymen Iordanııaǵa jetkiziledi, artynsha ol Parsy shyǵanaǵy elderine jóneltiledi.

Kaptagon esirtkiniń jańa túri me?

Sarapshylar «Islam memleketi» (Qazaqstanda tyıym salynǵan terrorıstik uıym – avtor), sondaı-aq basqa da ekstremıstik toptar qoldanǵan kaptagonnyń 1980-shi jyldary óndirilgen kaptagonnan aıyrmasy joq dep esepteıdi. Búginde bul esirtki túri adamdy táýeldilikke alyp keledi jáne sanaly oılaý qabiletinen aıyrady.

Sarapshylar preparatty amfetamın men kofeındi qoldana otyryp, ońaı jasaýǵa bolatynyn málimdedi. Ol úshin óndirýshilerdiń hımııa salasy boıynsha bazalyq bilimi bolsa jetkilikti.

Foto: AFP

Iordanııa kontrabandaǵa qarsy kúresti kúsheıtti

Búginde Iordanııa kaptagonnyń Sırııadan Saýd Arabııasyna baǵyttaıtyn negizgi tranzıttik joldarynyń biri. Tranzıttik degenmen, esirtkiniń bir bóligi bul eldiń de terrıtorııasynda qalyp otyrady.

Byltyr qańtarda Sırııadan Iordanııa shekarasynyń túrli aýmaqtary arqyly koroldikke kirmek bolǵan 27 esirtki tasymaldaýshynyń joly kesildi. Olardyń keıibiri jaraqat alyp, birnesheýi Sırııaǵa qaıta qashyp ketken. Iordanııa áskeri oqıǵa ornynda iri kólemdeǵi esirtki partııasyn tárkiledi.

Foto: «Petra» Jordan News Agency

Sol aıda ıordanııalyq ofıtser Muhammed Hýdeırat kontrabandashylardyń qolynan qaza tapty. Onyń ólimi koroldikte úlken rezonans týdyrdy. Iordanııanyń murager hanzadasy Hýseın bın Abdalla marqumnyń otbasyna kóńil aıtý úshin ofıtserdiń týǵan jeri Irbıt qalasynyń shetindegi Deır-al-Sınıhke bardy.

Buǵan jaýap retinde Iordanııa áskeri esirtki jetkizýshilerge qarsy sharalardy kúsheıte tústi. Shtab bastyǵy general-maıor ıÝssef Hýneıtı Qarýly kúshterdiń atys erejesin ózgertý jáne ulttyq qaýipsizdikke qaýip tóndiretin kez kelgen qaterdi qatań janshýdy tapsyrdy.

Foto: Jordan Armed Forces

Iordanııa bıligi Sırııanyń ońtústik úkimetiniń baqylaýyndaǵy aýdandarda jumys isteıtin Lıvannyń «Hezbolla» qozǵalysy men Iran qoldaıtyn basqa da jasaqtardyń koroldik aýmaǵyna esirtki tasymaldaýdy kóbeıtkenin qatań aıyptady.

Foto: Al-Arabı Al-Djadıd

«Sırııanyń adam quqyqtary jónindegi observatorııasy» úkimettik emes uıymy Sırııanyń ońtústigindegi Sýveıda qalasy «Hezbolla» men sırııalyq áskerıler qatysatyn esirtki kontrabandasynyń negizgi oshaǵyna aınalǵanyn habarlady. Sonymen qatar, birqatar halyqaralyq BAQ Sırııa bıligin esirtki óndirý men taratýǵa qatysy bar dep aıyptady.

Óz kezeginde Sırııa úkimeti kaptagon óndirisin toqtatý úshin qoldan kelgenniń bárin jasap jatqanyn alǵa tartyp, kontrabandaǵa qatysy joq ekenin birneshe ret resmı málimdedi.

Foto: AFP

Kaptagon jetkiziletin elder qatary kóbeıdi

2021 jyldyń sáýirinde Saýd Arabııasy Djıdda portynda Lıvannan ákelingen anar jemisiniń ishine jasyrylǵan 5,3 mln kaptagon tabletkasyn tárkiledi. Keıin bul oqıǵanyń sońy shıeleniske ulasty. Atap aıtqanda, Saýd Arabııasynyń bıligi Lıvannan kez kelgen aýylsharýashylyq ónimderin ımporttaýǵa tyıym saldy.

Byltyr Saýd Arabııasy un qapshyqtaryna jasyrylǵan taǵy 46 mln tabletkany tárkiledi.

Bul rette, Lıvan bıligi de óz elinen jónetilmek bolǵan esirtki partııalarynyń jolyn kesýde. Máselen, bıyl 6 naýryzda Lıvannyń ishki qaýipsizdik kúshteri Afrıka eline jiberýge arnalǵan 160 myń kaptagon tabletkalaryn anyqtap, bul iske qatysy bar kúdiktini qamaýǵa aldy. Buǵan qosa, ótken jyly jeltoqsan aıynyń sońynda Saýd Arabııasyna baǵyttalmaq bolǵan 250 myń kaptagon tabletkasyn tárkiledi.

Búginde atalǵan esirtki túri Sırııadan keledi jáne Lıvan arqyly jemis pen kókónister retinde ózge memleketterge tasymaldanady.

«New Lines Institute» ortalyǵynyń dereginshe, kaptagon saýdagerleri endi Soltústik Afrıka men Ońtústik Eýropa naryǵyna kirip jatyr. Bul memleketter esirtkini ózge elderge shyǵýǵa arnalǵan tranzıttik aımaqtar ma, álde olar saýda oshaǵy ma – bul belgisiz.

Esirtkiden túsetin paıda Sırııanyń ulttyq bıýdjetinen 3 ese kóp

«Kaptagon saýdasy – bul Taıaý Shyǵys pen Jerorta teńizindegi qarqyndy damyp kele jatqan zańsyz ekonomıka», – delingen «New Lines Institute» ortalyǵynyń esebinde. Tek tárkilengen aýqymdy kaptagon partııalardyń quny 2021 jyly 5,7 mlrd dollardan asqan. Aıta ketý kerek, esirtki aınalymynyń bul kórsetkishi Sırııanyń barlyq zańdy eksportynan birneshe ese kóp.

Foto: Saudi Press Agency

«Sırııanyń adam quqyqtary jónindegi observatorııasynyń» baǵalaýy boıynsha 2021 jyldyń naýryzynda Sırııada zańsyz esirtki shyǵaratyn 14-ke jýyq zaýyt bolǵan.

Esirtkiniń atalǵan túri óndiris qunynyń tómendigi men qomaqty paıda sebebinen keń taralǵan. ıAǵnı, 10 partııanyń tek bireýi ǵana mejeli jerge jetse, óndirýshi óz shyǵynyn aqtaı alady.

AFP tergeýine sáıkes, álemdegi kaptagon tasymalynyń 80 paıyzy Sırııaǵa tıesili. Bul Sırııanyń búkil ulttyq bıýdjetinen 3 ese kóp.

Foto: AFP

Kontrabandashylardyń biri málimdegendeı, 10 mln dollarǵa baǵalanǵan kaptagonnyń bir partııasy jetkizý jáne ózge de shyǵyndardyń qunyn tolyq jabady jáne 180 mln dollar paıda ákeledi.

Qazirgi tańda kaptagonnyń kóp taralyp, oǵan táýeldi adamdar sanynyń artýy Taıaý Shyǵys elderin alańdatyp otyr.

Foto: BBC