Qanttyń quny: Otandyq naryq arzan ımporttan zardap shegip otyr
«Qazir tórt qant zaýytynyń qoımalarynda shamamen 50 myń tonna qant bar. Óńirlerdiń áleýmettik-kásipkerlik korporatsııalarynyń aqshasyna zaýyttar satyp alǵan shıkizattan ishinara óndirilgeni de sonyń ishinde. Bul qarajat ótken jyldyń qazan aıynda qol qoıylǵan memorandým aıasynda bólingen-di. Daıyn ónimniń bir kelisi 460 teńgeden satylady dep boljanǵan. Biraq, zaýyttar qantty óndirgen kezde otandyq naryqta arzan ımporttyq ónim tolyp ketti. Sonyń saldarynan qazaqstandyq kásiporyndar qanttaryn laıyqty baǵamen satý múmkindiginen aıyrylyp qaldy», — deıdi Aıjan Naýryzǵalıeva.
Zaýyttar qantty ózindik qunynan tómen baǵamen sata almaıtyndyǵy túsinikti. Búginde qant óndirýmen aınalysatyn barlyq tórt kásiporyn áleýmettik-kásipkerlik korporatsııalary aldyndaǵy boryshyn óteı almaı qalt-qult etip tur. Korporatsııalar zaýyttarǵa 18 mlrd teńge bólgen edi. Munan bólek, zaýyttar ÁKK aqshasyna satyp alynǵan shıki qantty ákelý úshin baj tóleýge taǵy 700 mln teńge jumsaǵan bolatyn.
Kásiporyndar daıyn ónimin satyp, áleýmettik-kásipkerlik korporatsııalarmen esep aıyrysýǵa tıis boldy. Alaıda, Qazaqstan naryǵyn jaýlaǵan arzan ımporttyq qant otandyq ónimdi básekege qabiletsiz etip otyr. Osy sebepti, alty aıdan astam ýaqyt boıy kásiporyndar qantty qoımalarda ustaýǵa nemese Taraz qant zaýyty sııaqty shyǵynǵa batyp, satýǵa májbúr.
«Kásiporyn basshylyǵy buǵan jańa ónimniń qyzylsha qantyna arnalǵan, biraq ónimge tolyp turǵan qoımalaryn bosatý úshin barýǵa májbúr. Bul máseleniń sheshimi emes ekeni anyq. Sondyqtan, qoımalary bostaý turǵan zaýyttar qantty satpaýdy jón kórip, áli de oń ózgeristerge úmittene qaraıdy. Ókinishke qaraı, olar úshin mundaı alǵyshart ázir baıqalar emes. Biz ár túrli ınstantsııalarǵa avtomobıl kóligimen arzan qantty baqylaýsyz ákelý aǵynyn toqtatý máselesine únemi nazar aýdartyp kelemiz. Ony «sur ımport» dep te ataımyz. Aýyl sharýashylyǵy mınıstrligine de, Saýda mınıstrligine de jazdyq. Biraq, bizdi estir qulaq bolmaı tur. EEK komıssııasy bekitken teńgerimge sáıkes, Reseıden Qazaqstanǵa jyl saıyn 250 myń tonnaǵa jýyq qant ákelýge bolady. Biraq, is júzinde odan da kóp qant ákelinedi. Eger temirjol arqyly tasymaldanǵan qantty esepke alýǵa bolsa, al avtojol arqyly júzege asatyn ımporty is júzinde múldem esepke ilikpeıdi», — dedi qaýymdastyq prezıdenti.
Qazaqstannyń Qant, tamaq jáne qaıta óńdeý ónerkásibi qaýymdastyǵynyń deregine sáıkes, osy jyldyń qańtar-qyrkúıek aılary aralyǵynda Qazaqstanǵa Reseı Federatsııasynan 203,6 myń tonna qant ákelindi. Bul rette, osy aralyqta avtomobıl kóligimen ákelingen, alaıda esepke alynbaǵan qant kólemi shamamen 150 myń tonnaǵa jýyqtaıdy.
«Bizde mundaı qant (ımport) óte kóp. Barlyq bazarda lyq tolyp tur. Barlyq derlik saýda jelilerinde satylyp jatyr. Qazaqstan ónimi, sórelerde bolǵannyń ózinde óte az mólsherde ǵana. Tipti, reseılik ónimniń qazaqstandyq ónim retinde satylý faktileri de bar, ıaǵnı ony otandyq qant zaýyttarynyń qaptaryna salyp saýdalaıdy. Mysaly, Shymkent bazarlarynda Taraz qant zaýytynyń qanty paıda boldy. Al kásiporyn óz ónimin Shymkentke satpaǵan. Bul zaýyt qazir jóndeýge toqtap tur jáne naýryz aıyna deıin jumys istemeıdi», — dep túsindiredi qaýymdastyq basshysy.
Aıjan Naýryzǵalıevanyń aıtýynsha, búginde otandyq qant zaýyttary qant qyzylshasyn óńdeýmen aınalysyp jatyr.
«Bıyl 13,6 myń gektarǵa qant qyzylshasy egildi. Otandyq shıkizattan 50 myń tonna qant alamyz dep kútken edik. Biraq, bul úmittiń oryndalmaıtyny anyq. Sebep — qyzylsha sapasynyń tómendigi. Bul daıyn ónimniń kólemine áser etedi. Bir jerde qyzylsha jańbyrǵa uryndy. Kúzgi temperatýranyń ózgerýi de onyń sapasyna qatty áser etedi. Túnde yzǵar bolyp, kúndiz temperatýra 15-20 gradýsqa deıin kóterildi. Endi qyzylshany saqtaý oryndaryn jańartý qajettigin oılastyryp otyrmyz. Tamyrly daqyldardyń saqtalýyn uzaq ýaqytqa arttyrýǵa múmkindik beretin jeldetý júıelerin ornatý kerek. 16 qarashadaǵy jaǵdaı boıynsha barlyq tórt qant zaýyty qyzylsha shıkizatynan shamamen 20 myń tonna qant óndirdi. Qyzylshany jınaý áli tolyq aıaqtalǵan joq. Biz taǵy 20 myń tonna qyzylsha qanty shyǵarylady dep otyrmyz. Biraq, bul — óte optımıstik boljam», — dedi sarapshy.
Qyzylsha shıkizatynyń jınalǵan kólemi taýsylǵan kezde qant zaýyttary nemen aınalysady degen suraqqa jaýap berý qaýymdastyq prezıdentine qıynǵa soqty.
«Bizdiń kásiporyndar quraq shıkizatyn satyp ala ma, joq pa, ázirge aıtý qıyn. Eger ǵaıyptan taıyp baǵa tómendese, onda ábden múmkin. Biraq, baǵa tek ósip kele jatyr. Máselen, 20 qarashada Nıý-Iork bırjasynda shıki qanttyń tonnasy 608 dollarǵa satyldy jáne bul tasymaldaý shyǵynynsyz. Al ótken jyly qazan aıynda onyń baǵasy 1 tonnasy úshin 400 dollar bolǵan edi. Bolashaqta da arzandaýy ekitalaı. Óıtkeni, oǵan kóptegen faktor áser etedi. Shıkizatty búgingi baǵamen satyp alǵan zaýyttar odan da qymbat ónim shyǵarady. Ony satý qıynǵa soǵady. Reseıde taǵy da profıtsıt kútiletinin eskersek, qantymyz taǵy da qoımalarda «óli júk» bolyp qala ma degen qorqynysh bar», — dep túıindedi sózin Aıjan Naýryzǵalıeva.