Qaladaǵy tirlikten qyrdaǵy qıyn jumys áldeqaıda qyzyq – jas otbasy
— Órken Anarbekuly, Shárıpa Jumabaıqyzy, qaladaǵy jaqsy jumystaryńyzdy tastap, qyrǵa, atakásip — mal baǵýǵa kóshý jónindegi oıǵa qalaı keldińizder?
Órken:
— Men tuńǵysh uldan súıgen alǵashqy nemere bolǵan soń, 9 aılyǵymnan bastap ata-ájemniń qolynda óstim. Balalyq shaǵym qazir biz turyp jatqan Jańaýyl, burynǵy Krýshnyı kanalda ótti. Qazir ol jerde bizdiń eki úıimiz ǵana qalsa da, kezinde úlken aýyl boldy. Atam — óńirge, elge eńbegi sińgen ataqty shopan. Saqman ýaqytynda qoı tóldetýden oblys chempıony atanyp, talaı marapatqa usynylǵan. Sózime úıdegi eski basylymdarda jaryq kórgen, atam týraly jarysa jazylǵan maqalalar dálel.
— Sózińiz aýzyńyzda, atańyz Bazarbaı Ǵımetdınov emes pe? Kezinde talaı jazyp edik, gazet betinen túspeıtin?
— Dóp tústińiz! Ózim es bilgeli sol atamnyń janynda júrip, biraz nárseni úırendim. Meni aýyl sharýashylyǵyna baýlyp, atakásipke degen qyzyǵýshylymdy oıatqan atam. Balalyq shaǵym aýylda ótti. Mektep jasyna jetkende, qalaǵa ákelip, men anamnyń janyna bardym. Daryndy balalarǵa arnalǵan S. Seıfýllın atyndaǵy № 11 oblystyq mamandandyrylǵan mektep-lıtseı-ınternatyna oqýǵa tústim. Sabaqty jaqsy oqydym. Biraq mektepte oqyp júrip te, demalys saıyn aýylǵa asyǵyp júretin edim. Toqsan qashan bitedi dep saryla kútip, úsh aı jazǵy demalysym bitpese eken, aýylda taǵy qala tursam, Krýshnyıdyń keń dalasynda kók atymmen shapqylap, júre bersem deıtin edim. Keıin men bastaýysh synypty bitirgende, ákem men anam atam men ájemdi qalaǵa jiberip, ózderi aýylǵa ketetin boldy. Ol kezde aýyl degen aty ǵana. Bári kóship ketken. Japan dalada jalǵyz úı ǵana qaldy. Ákem men anam da joǵary bilimdi pedagog. Bir kúnde jumysyn tastap, solaı ata-ájemnen qalǵan azyn-shoǵyn malmen kásipti keńeıtemiz dep sheshti.
Áńgimeden áńgimege aýysyp jatyrmyn, aıyp etpeńiz. Men solaı mektepte oqyp júrgende de, mektepti bitirip, joǵary oqý ornyna túskende de bir búıregim aýylǵa buryp turatyn. Buny ádet deımiz be, aýylǵa degen saǵynysh pa, áıteýir ne kerek, oqý bitirip, mamandyqpen jumysqa ornalasqanda da báribir aýyldy ańsap turatynmyn.
Shárıpa:
— Órkenniń áńgimesin jalǵaı keteıin. Joldasymnyń joǵary bilimi, jaqsy jumysy bola tura, esil-derti únemi aýyl, mal bolatyn. Mereke, eńbek demalysy saıyn «Shárıpa, jınal, aýylǵa ketemiz» dep, asyǵyp jolǵa shyǵamyz. Sodan baıqaımyn ǵoı endi, aýylǵa barǵanda kóńili jaılanyp, aýyldyń tirligine berilip, júgirip júrip jumys isteıdi. Qalaǵa tipten qaıtqysy joq. Joldasym bolǵasyn, bárin qas-qabaǵynan baıqaımyn. Oǵan qaladaǵy tirlikten qyrdaǵy qıyn jumys áldeqaıda jeńil ári qyzyq. Sodan bir kúni ózi kelip aıtty: «Meniń kóńilim qalaǵan jumys — mal baǵý, júrek qalaýym — atakásipti jalǵastyrý. Qyrǵa qaıtamyn dep sheshtim. Sen de oqyǵan-toqyǵan qyzsyń, jumysyń bar. Seni qystaı almaımyn. Birge baramyn deseń, qýanamyn, barmaımyn deseń, ata-ájemen birge qalada qalyp, jumysyńdy jalǵastyr. Kelip-ketip turamyn», — dedi. Ata-anammen aqyldasyp, ózim de bárin oı tarazysyna salyp, erimniń sońynan erip qyrǵa birge baratyn boldym.
— Bastapqy kezde qandaı qıyndyqtarǵa tap boldyńyzdar? Qazir úırengen shyǵarsyzdar?
Órken:
— Maǵan bul tirlik tańsyq emes. Basynda aıtqanymdaı, bala kúnimnen kórip-bilip, jasap júrgen jumysym. Shárıpaǵa qıyn bolmasa, bilmeımin al.
Shárıpa:
— Shynymdy aıtsam, basynda maǵan ońaı bolmady. Negizi, men aýylda ósken qyzbyn. Ata-anamnyń 6 jyl zaryǵa kútken tuńǵyshymyn. Ákem erkeletip ósirdi. Ózi aýyl ımamy. Arqasyna mingizip alyp, aýyldyń búkil qonaqtyǵyna aparatyn. Ózim kishkentaıymnan pysyq bolyp óstim. Qonaqqa barǵanda, aýyldyń batagóı qarııalary, aq jaýlyqty apalary «taqyldap turǵan torǵaı qyz» kele jatyr dep kúletin. Nege Torǵaı qyz? Negizi men Torǵaı topyraǵynyń perzentimin. Sábı kúnimde Batysqa kóship kelip, osy jaqtan, dálirek aıtqanda, Jánibek aýdany Qamysty aýylynan qutty qonys tapqan jandarmyz. Sóıtip aýyldyń úlkenderi meni qyzyq kórip, óleń oqytyp, bata bergizip, jatqa biletin súrelerimdi aıtqyzatyn. Sóıtip ákem men anama, tutas aýylyma erkelep ósken qyzbyn ǵoı. Órken jaqsy oqydym dep jatyr ǵoı. Men de Órken sııaqty mektepti «Altyn belgige» bitirdim. Oblystyq, respýblıkalyq «Abaı oqýlarynyń» jeńimpazy, Muqaǵalı Maqataev, Mahambet oqýlarynyń júldegerimin. Ákem «Qyzym jýrnalıst bolady, ony kóp mazalamańdar» dep úı tirligine aralasqanymdy quptamaıtyn. Qyz kúnimde úı tirligine múlde aralaspadym.
Sosyn da shyǵar, turmysqa shyqqanda maǵan ońaı bolmady. Biraq, men qart pen kempirdiń qolyna kelin bolyp tústim. Olar «kelin» dep emes, nemere dep kórdi meni. Sol kisilerdiń qoldaýymen, úlken enemniń (ájemniń) kóregendiligimen kelindik ómirdiń alǵashqy jylynda-aq biraz nárseni úırendim. Dese de, qaladaǵy tirlik pen qyrdyń jumysy jer men kókteı. Qyrǵa kóship kelgen jyly ne ot jaǵa almaımyn, ne sıyr saýa almaımyn. Árıne, qıyn boldy. Óte qıyn boldy. Ásirese, ne elektr jelisi tartylmaǵan, ne gaz júrgizilmegen, jaryq joq, gaz joq, baılanys joq jerde qalaı otyramyn dep ishteı qatty qınaldym. Jaryq kún batareıasymen. Bultty kúnderi jaryqty únemdeımiz. Tek keshte ǵana jaǵamyz svetti. Kún shyqqanda qýanamyz. Áıteýir bir saǵat bolsa da teledıdar qarap alamyz ǵoı dep. Turmystyq tehnıkadan tek teledıdardy ǵana qosa alamyz. Basqa bireýin de kótermeıdi. Tońazytqyshty tek jazda ǵana qosamyz. Keıin bir jyldan keıin Órken aýylǵa ınternet ornatatyn boldy. Oǵan qalaı qýanǵanymdy bilseńiz. Oı, tórt jylda qıyn da, qyzyq ta kúnder ótti ǵoı, qaısybirin tizip otyraıyn. Bastysy, úırendik qoı áıteýir.
— Mal sharýashylyǵyn damytý baǵytynda qandaı joba-josparlardy qolǵa almaqshysyzdar? Memleket tarapynan qoldaý bar ma?
Órken:
— Búgingi tańda bıznes pen básekege qabiletti adamdar sanynyń kóbeıýi qýantady. Olar halyqtyń ál-aýqatyn arttyryp, el ekonomıkasynyń damýyna da zor úles qosady. Osy oraıda memleket eńbek etemin, kásip bastaımyn degenderge biraz múmkindik berip otyr ǵoı. Tek nıet bolsa bolǵany. Qazir memleket tarapynan qarjylaı qoldaý taýyp, sharýasyn dóńgeletip otyrǵan jas kásipkerler óte kóp. Biraq bizdiki atakásip. Talaı jylǵy mańdaı termen, adal eńbekpen jınalǵan mal. Biraq buıyrsa, kásipti keńeıtý maqsatynda órkenıet bar jerge, aýdan ortalyǵyna qaraı jaqyndap, sol jerden bir is bastamaqshymyz. Ázirge tek qurylys jumystary júrip jatyr. «Sabaqty ıne sátimen» degendeı, josparymyzǵa saı jumysymyz úılesip jatsa, memleket usynǵan baǵdarlamalardy da baıqap kóremiz.
— Qyrda otyryp, balalaryńyzdy qalaı tárbıelep jatyrsyzdar?
Órken:
— Otaý qurǵanymyzǵa bıyl 6 jyl bolady. Allaǵa shúkir, bir ul, bir qyzymyz bar. Aýdan ortalyǵynda úıimiz bar. Ata-anamyz qazir sonda nemerelerimen birge turady. Ata-ájesiniń tárbıesin kórip ósken bala jaman bolmaıdy, ózim de qart pen kempirdiń balasymyn ǵoı.
Ekeýi de áli kishkentaı bolǵasyn ba, tentekteý, erke. Biraq bala bizdiki bolǵasyn, jaýapkershilik te bizdiń ǵana moınymyzda. Sondyqtan bala bolsa da, kishkentaıynan tártipke shaqyryp, balaǵa durys baǵyt berý kerek dep oılaımyz.
Shárıpa:
— Osy sátti paıdalanyp, aldymen ata-anamyzǵa rahmet aıtqym keledi. Kún demeı, tún demeı, nemereleriniń asty-ústine túsip, baǵyp-baptap otyrǵan sol kisiler. Úlkenin 9 aıynda, kishisin 1-jasqa kelgende, baýyrlaryna basty. Ekeýi bala bolsa da, bárin túsinedi. Eshkimdi bólip-jarmaı, «ata-ájeni de, papa-mamany da jaqsy kóremiz» dep bizdi aldap qoıady. Ekeýi de bóbekjaıǵa barady. Ata-ájesi ózderi aparady, ózderi ákeledi. Merekelik sharalar, ata-analar jınalysyna da ájesi ekeýmiz almasyp baramyz.
Qysta qyrdaǵy úı salqyn, sondyqtan qysta qyrǵa kóp ákelmeımiz. Kóktem shyǵysymen, bir apta, 10 kúnge demalysqa alyp kelemiz. Kóbine uldy ákelemiz. Er bala ǵoı, dalaǵa shyǵyp, ákesiniń jumysyn kórsin, kózi úırensin, shynyqsyn degen nıette. Qoı aıdap kelýge jarap qaldy. Ramazannyń áleýjelige qoı baǵyp júrgen vıdeosyn salyp edik, 3,5 mıllıon qaralym jınap, otandyq arnalardyń birazy habarǵa shaqyrǵan. Onymen ata-ájesi «Balalardy salmańdar, shyǵarmańdar, kóz tıedi», dep ruqsat etpedi. Úsh aı jazda tolyǵymen qyrda bolady ekeýi de. Ákesi aıtqandaı, ekeýi de erke. Keıde kúlemiz, qazir mal baǵyp otyrmyz ǵoı, biraq bala baqqannan mal baqqan áldeqaıda ońaı eken dep. Men úshin eń qıyn jumys — bala tárbıeleý sııaqty. Ulymyz ulyqty, qyzymyz qylyqty bolsyn dep ata-ájesi bar, ákesi bar, tórteýmiz barynsha tárbıelep jatyrmyz endi.
— Aldaǵy arman-maqsattaryńyz qandaı?
Shárıpa:
L.Gýmılev atyndaǵy Eýrazııa ulttyq ýnıversıtetiniń jýrnalıstıka fakýltetin bitirgennen keıin «Aqjaıyq» telearnasynda qyzmet atqaryp, elge biraz tanylyp qaldyńyz. «Atyraý» telearnasynda da jumys istedińiz. Jýrnalıstıkaǵa qaıta oralǵyńyz kelmeı me?
Órken:
— Arman degen kóp beles, birine shyqsań, biri bar degendeı, armandaý tegin bolǵan soń, armandaı beremiz. Biraq bári bos arman bolyp qalmasyn dep alǵa qoıǵan biraz maqsattar da bar. Qazir soǵan jetý jolynda tynbaı eńbek etip jatyrmyz. Bári ózimiz úshin, balalarymyzdyń bolashaǵy úshin ǵoı. Dalada eshkim erikkennen turmaıdy. Osyny Shárıpanyń qulaǵyna kúnde quıyp otyramyn. Áıtpese, árige barmaı-aq qoıaıyq, aınaladaǵy alys-jaqyn aǵaıynnyń ózi keıde: «Ekeýi de oqyǵan, toqyǵan, keremet jastar. Mal baǵyp ketkeni nesi?», dep aıap jatady. Men ondaı sózderge mán bermeımin, áıelim keıde kóńiline alyp qalady, sol kezde «Bizde de bir arman bar», deı sal, aqtalma», dep qoıamyn.
Shárıpa:
— Órken ekeýmizdiń armanymyz bir. Ata-anamyz bizdi maqtan tutatyndaı, urpaǵymyz biz úshin uıalmaıtyndaı, ózimiz de ókinbeıtindeı mándi de sándi ǵumyr keshý. Eshkimge qııanatymyz tımeı, adal turyp, adal júrip, adal eńbek etý.
Al jýrnalıstik jumysyma qatysty aıtarym, biraz adamnyń qoıatyn saýaly osy. Qazir áleýjelide blog júrgizemin. Instagramm, tık-tok jelisine salatyn vıdeolarym mıllıondap qaralym jınap, myńdaǵan adam lúpilin basyp, júrekjardy lebizin jazyp jatady. Ol jaqtaǵy oqyrman da «Jumysyńyzǵa oralasyz ba?» degen suraqty jıi qoıady. Men qysqa qaıyraıyn. Sáti kelgende, jarqyrap efırge shyǵamyn, buıyrsa. Biraq qashan, ázirge belgisiz. Bári óz ýaqytymen, óz ornymen.
— Áńgimelerińizge rahmet. Qazaqtyń jastary ózderińizdeı eńbekqor bolsyn!