Kaırde kúrdeli jóndeýden ótken Sultan áz-Zahır Beıbarys meshiti ashyldy
Deshti Qypshaq dalasynan shyqqan dańqty bıleýshi, Mysyr ǵana emes ıslam dúnıesiniń órkendeýine ólsheýsiz úles qosqan tarıhı tulǵa - Beıbarys Sultannyń týǵanyna 800 jyl tolýyna oraılastyrylǵan is-sharaǵa osy elde saparda júrgen QR Parlamenti Senatynyń Tóraǵasy Máýlen Áshimbaev bastaǵan delegatsııa qatysty. Delegatsııa quramynda QR Mádenıet jáne sport mınıstri Ashat Oralov, QR Aqparat jáne qoǵamdyq damý mınıstri Darhan Qydyráli, bir top senatorlar men BAQ ókilderi bar, dep habarlaıdy QazAqparat.
Ashylý saltanatynda sóz sóılegen Senat spıkeri Máýlen Áshimbaev Beıbarys sultannyń esimi jahan tarıhyna dana ári ádil bıleýshi, uly qolbasshy retinde altyn árippen jazylǵanyn atap ótti. Sondaı-aq ol Beıbarystyń 800 jyldyǵy qazaq halqy men mysyrlyqtar úshin máni tereń, mańyzy zor oqıǵa ekenin de aıtty.
«Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Kemeluly Toqaev Beıbarys sultannyń 800 jyldyǵyna arnalǵan is-sharalarǵa qatysýshylarǵa óziniń jyly lebizin joldady. Memleket basshysy bul mereıtoıdy joǵary deńgeıde atap ótýge basa mán berip otyr. Mereıli data aıasynda 600-den astam is-shara uıymdastyrylady. Onyń bir bóligi Mysyr jerinde ótkizilip jatyr. Jalpy, eki halyqtyń baılanysy tereńnen tamyr tartady. Sonyń bir bastaýynda Mysyr shejiresindegi mámlúkter kezeńi turǵany belgili. Onyń ishinde Beıbarys sultannyń esimi erekshe atalady. Ol – memleket basqarý isinde dana sheshimderimen daralanǵan bıleýshi. Uly qolbasshy Mysyrdy basqaryp turǵan kezinde meshit, medreseler saldyrýǵa, eldiń rýhanı ilimmen birge ǵylym-bilimdi de qatar ıgerýine úlken kóńil bóldi. Búgin kúrdeli jóndeýden keıin qaıta ashylyp otyrǵan «Sultan áz-Zahır Beıbarys» meshiti Mysyr men Qazaqstan úshin ǵana emes, ıslam álemi úshin de biregeı mádenı mura ekeni anyq. Sondyqtan ony qaıta qalpyna keltirý – álemdik tarıh pen mádenıet úshin mańyzdy oqıǵa», – dedi Máýlen Áshimbaev.
Aıta keteıik, mámlúkter memleketiniń negizin qalap, uzaq jyldar Mysyr men Shamdy bılegen Sultan áz-Zahır Beıbarystyń 800 jyldyq mereıtoıyn laıyqty atap ótý maqsatynda bıyl birqatar aýqymdy is-sharalar josparlanǵan. Sonyń mańyzdy bir bóligi Beıbarystyń tikeleı sheshimimen salynǵan tarıhı nysandy jańǵyrtý. Kezinde dinı, rýhanı orda ǵana emes, bilim men ǵylymnyń qaınar kózi bolǵan bul meshit Kaır qalasynyń ejelden qalǵan eski ataýy - «áz-Zahır» dep atalatyn aýdanynda ornalasqan.
Sultan Beıbarystyń pármenimen meshittiń qurylysy 1266-1269 jyldary júredi. Sol zamannyń asa sáýletti týyndysyna aınalǵan nysannyń qurylysyna Sultannyń keńesshisi bolǵan Bahaa ád-Dın bın Hanna men hanzada Alam ad-Dın Sanjar ás-Sarýdjı basshylyq jasaǵan. Áz-Zahır Beıbarstyń talap etýi boıynsha meshittiń kireberis bóligi onyń medresesinen aýmaıtyndaı, al kúmbezi Imam ash-Shafı kúmbezine uqsaıtyndaı bolýy tıis edi. Osman ımperııasy kezeńinde meshit áskerı mıssııa úshin qoımanyń rólin atqarsa, frantsýzdar otarlaǵan tusta áskerı portqa aınalǵan. 1812 jyly meshittiń mármár baǵanalary ál-Azhardaǵy ál Sharakva portyn salýǵa paıdalanylǵan. Osyndaı kúrdeli kezeńderdiń kesirinen meshittiń munarasy men kúmbezi qulaǵan.
Aıta keterligi, uzaq jyldar boıy tarıhı hám dinı ortalyq bolyp kelgen osynaý nysandy mysyrlyqtar aıryqsha qurmettep, maqtan tutady. Ondaı súıispenshilik eń aldymen kúlli musylmandy kresshiler joryǵy men mońǵol shapqynshylyǵynan qorǵap, elin órkendetýge ǵumyryn sarp etken Beıbarys Sultannyń tulǵasyna degen qurmetten týyndasa kerek. Rasynda da, «áz-Zahır Beıbarys» ataýy batyrlyqtyń ǵana emes, darhan danalyqtyń, elge degen sheksiz qyzmettiń de nyshany ispettes.
Tarıhı ǵımaratty restavratsııalaý isin buǵan deıin de dúrkin-dúrkin kóterilgen eken. Mysaly, Mysyrdyń Arab eskertkishterin qorǵaý komıteti (qazirgi ataýy Eskertkishter men mádenıet isteri boıynsha joǵarǵy májilis) qaıta jóndeýdi ótken ǵasyrdyń sonaý 1960-jyldary qolǵa alǵan. Alaıda, qarajat jetispeýi saldarynan jańǵyrtý jumystary birde toqtap, birde qaıta jandanyp otyrǵan. Bertin kele, qaıta jóndeý máselesi Qazaqstan men Mysyr elderi Úkimetiniń arasyndaǵy yntymaqtastyq týraly kelisim deńgeıinde de qaralǵan. Mysyrdaǵy saıası, ekonomıkalyq jaǵdaıǵa baılanysty jańǵyrtý jumystary bıylǵa deıin jalǵasyp keldi. 2022 jyly QR Parlamenti Senatynyń Tóraǵasy Máýlen Áshimbaevtyń Mysyrǵa sapary barysynda ál-Azhardyń Joǵarǵy ımamy sheıh Ahmed at-Taıebpen jáne Mysyrdyń Ýaqyptar mınıstri Muhamed Muhtar Jumamen kezdesýleri ótip, onda da osy sharany tarıhı tulǵanyń mereıtoıyna oraılastyrý jaıy talqylanǵan.
Saltanatty sharadan soń jınalǵan qaýym meshitte kóp jylǵy úzilisten keıin namazyn jamaǵatpen birge oqydy.
Sultan Beıbarys babamyzdyń 800 jyldyq mereıtoıy aıasynda búgin Kaırdegi ál-Azhar ýnıversıtetinde halyqaralyq ǵylymı-praktıkalyq konferentsııa ótedi.