Izraıldegi kezekten tys saılaý: jańa premer-mınıstr úkimettik koalıtsııa qura ala ma
Izraıldegi saılaý júıesi
Izraıl – ýnıtarly memleket, demokratııalyq parlamenttik respýblıka. Elde 9,5 mıllıonǵa jýyq adam turady. Jer kólemi shaǵyn bolǵanyna qaramastan, Izraıldiń ekonomıkasy jaqsy damyǵan. Máselen, 2019 jyldyń sáýirinde JІÓ kólemi 381 mıllıard dollardan asty (jan basyna shaqqanda 39,16 myń dollar). Al Adam damýy ındeksi tiziminde álem boıynsha 22-oryndy alyp otyr.
Izraıl prezıdenti - Itshak Gertsog. Prezıdenttiń mańyzdy fýnktsııalarynyń biri –Parlament ókilderiniń arasynan premer-mınıstrdi taǵaıyndaý.
Parlament (Izraıldegi Knesset) – memlekettiń bir palataly jáne zań shyǵarýshy organy, ıaǵnı joǵarǵy bıligi bolyp sanalady. Knesset partııalyq tizim boıynsha saılanatyn 120 depýtattan turady.
Knessetke saılaýdan keıin Izraıl prezıdenti saılanǵan fraktsııalarmen kezdesý ótkizip, olardyń biriniń basshysyna úkimetti jasaqtaýdy tapsyrady. ıAǵnı koalıtsııalyq úkimet qurýǵa qabiletti bireýge júginedi. Keıinnen bul fraktsııa basshysy úkimet basshysy atanyp, premer-mınıstr laýazymyna ıe bolady.
Premer-mınıstr 61 depýtattyń qoldaýyna ıe bolýy tıis
Úkimetti jasaqtaý úshin premer-mınıstr depýtattardyń basym kópshiliginiń qoldaýyna ıe bolýy kerek, ıaǵnı keminde 61 depýtattyq mandatqa qol jetkizýi tıis.
Bir partııa 61 depýtattyq oryndy ala almaıdy, óıtkeni munda partııalar sany kóp, básekelestik joǵary. Bul maqsatqa koalıtsııa qurý arqyly ǵana qol jetkizýge bolady.
Bıylǵy maýsym aıynyń sońynda premer-mınıstr Naftalı Bennet otstavkaǵa ketip, parlamentti taratqan bolatyn. Knessetke kelesi saılaý 1 qarashada ótedi degen sheshim qabyldandy.
4 jyl ishinde elde Parlament saılaýy besinshi ret ótip otyr. Óıtkeni buǵan deıin saılaýda jeńiske jetken partııalardyń ókilderi ózara kelisimge kele almaı, jasaqtalǵan úkimetterdiń eshqaısysy Parlamentte kópshilik oryndy saqtap qala almaǵan edi. Bınıamın Netanıahý 2021 jyldyń maýsymynda premer-mınıstr qyzmetinen ketkennen keıin jetekshi partııalardyń basshylary rotatsııa prıntsıpimen úkimetti kezektesip basqaryp otyrady dep kelisti. Sóıtip premer-mınıstr laýazymyna Naftalı Bennet taǵaıyndaldy.
Alaıda bir jyldan keıin ol kútpegen jerden otstavkaǵa ketti. Óziniń premer-mınıstr retinde jaqsy jumys isteı almaǵanyna ókinetinin aıtyp, qatelikteri úshin jaýapkershilikti óz moınyna aldy. Jerusalem Post gazetiniń jazýynsha, onyń bul sheshimi Izraıl saıası tarıhyndaǵy «eń izgi isterdiń biri» retinde tarıhta qalýy ábden múmkin. Bir jyl buryn Bennet rotatsııa týraly kelisimge sáıkes qyzmetinen ketetinine jáne óz laýazymyn eldiń syrtqy ister mınıstri, «Esh atıd» partııasynyń jetekshisi ıAır Lapıdke bosatyp berýge ýáde etken bolatyn. Osylaısha, 1 shildede sol kezdegi syrtqy ister mınıstri ıAır Lapıd premer-mınıstr qyzmetine kiristi.
Biraq ol da parlamentte basymdyqqa ıe partııalardyń koalıtsııasyn qura almady.
Árbir jańa premer-mınıstrge koalıtsııa qurýǵa 28 kún beriledi. Ol muny oryndaı almasa, prezıdentten qosymsha 14 kún suraı alady. Eger osy merzim ishinde de koalıtsııa qura almasa, onda prezıdent premer-mınıstr laýazymyna Parlamentten basqa kandıdatty tańdaıdy. Eger Parlament ekinshi kandıdatty kópshilik daýyspen qoldamasa, ıaǵnı ortaq pikirge kelmese, onda elde jańa saılaý ótedi.
Ekzıt-poll qorytyndysy: «Lıkýd» partııasy alda keledi
Osylaısha, bıylǵy parlament saılaýy 1 qarashada bastaldy. Premer-mınıstr laýazymyna eki negizgi kandıdat talasqa tústi - qazirgi premer-mınıstr, ornyn saqtap qalýǵa úmittenip otyrǵan «Esh Atıd» partııasynyń ókili ıAır Lapıd jáne bul qyzmette eń uzaq ýaqyt bolǵan burynǵy premer-mınıstr, (1996-1999 jáne 2009 - 2021 jyldary premer-mınıstr bolǵan) «Lıkýd» partııasynyń jetekshisi Benıamın Netanıahý. Ekzıt-poll nátıjesine qarasaq, onyń bılikke oralýǵa múmkindigi mol.
Seısenbi kúni, ıaǵnı 1 qarashada ótken Knessetke (Izraıl parlamenti) kezekten tys saılaýdyń ekzıt-poll nátıjesi boıynsha, eks-premer jáne oppozıtsııa jetekshisi Benıamın Netanıahý basqaratyn «Lıkýd» partııasy birinshi orynda keledi, qazirgi premer-mınıstr ıAır Lapıdtiń «Esh atıd» partııasy ekinshi orynda.
Osy málimetterge sáıkes, «Lıkýd» partııasy 120 oryndyq parlamentte 30 mandatqa ıe bolsa, «Esh atıd» partııasy 22 mandatqa ıe bolady.
Eks-premer-mınıstr Bınıamın Netanıahýdyń «Lıkýd» partııasy jetekshilik etetin saıası kúshter blogy úkimettik koalıtsııa qurýy múmkin.
Ekzıt-poll málimetine sáıkes, jaqtas partııalarymen birge «Lıkýd» 120 oryndyq parlamenttegi 62 mandatqa senim artyp otyr.
Derekter boıynsha, Netanıahý dúısenbiden seısenbige qaraǵan túni óziniń bolashaq úkimettik koalıtsııasynyń quramyna kirýi múmkin ońshyl blok partııalarynyń jetekshilerimen kelissózder júrgizgen.
Ekinshi orynda turǵan «Esh Atıd» partııasy sol ekzıt-poll nátıjesi boıynsha 22 mandatqa ıe bolady. Áleýetti odaqtastarymen birge bul saıası kúsh 54 depýtattan turatyn koalıtsııaǵa qol jetkize alady. ıAǵnı, Knessettiń jartysynan azyna senim arta alady.
Sarapshylardyń pikirinshe, saılaýǵa deıin de saıasatkerlerdiń qaısysy turaqty úkimettik koalıtsııa qurýǵa qol jetkize alady degen basty suraq bolatyn. Áıtpese, Izraılde qaıtadan saılaý ótýi múmkin.
Saılaýda 5 mln-ǵa jýyq azamat daýys berdi
Izraıl Ortalyq saılaý komıssııasynyń málimetinshe, keshe ótken kezekten tys parlament saılaýyna saılaýshylardyń 71,3 paıyzy qatysqan. Barlyǵy 4 843 023 azamat daýys bergen.
Kóptegen saılaý ýchaskesi tańǵy saǵat 7-de ashylyp, keshki saǵat 22.00-ge deıin jumys istedi. Keıbir aýyldyq ortalyqtar men mamandandyrylǵan saılaý ýchaskeleri bir saǵattan keıin, ıaǵnı tańǵy saǵat 8-de ashyldy.
Izraılde 18 jastan asqan Izraıl azamaty daýys berýge quqyly. Jalpy OSK dereginshe, keshegi saılaýda 6,78 mıllıon saılaýshy daýys berý quqyǵyna ıe bolǵan.
Osydan 60 kún buryn azamattyqqa tirkeýden ótken ımmıgranttar da daýys bere alady, onyń ishinde qyrkúıektiń basyna deıin Izraıl azamattyǵyn 45 000-ǵa jýyq azamat alǵan.
20 qazanǵa deıin elden tys jerde daýys bere alatyn dıplomattar, basqa mınıstrlikter, qarýly kúshter men polıtsııa ókilderi, sondaı-aq olardyń otbasy músheleri retinde shetelge jiberilgen 4500-ge jýyq Izraıl azamatyn qospaǵanda, elde syrttaı daýys berýge tyıym salynǵan edi.
«Kan» memlekettik radıostantsııasynyń habarlaýynsha, bul 2015 jyldan bergi Izraılde ótken saılaýshylar eń joǵary belsendilik tanytqan saılaý boldy.
Eske salaıyq, seısenbi kúni Izraılde 2019 jyldan beri besinshi ret parlament saılaýy ótti. Olardyń qorytyndysy boıynsha 25-Knessettiń quramy anyqtalady, odan keıin úkimettik koalıtsııany qurý rásimi bastalady. Sátti bolsa, onyń qorytyndysy boıynsha jańa úkimet pen premer-mınıstr ant beredi. Jańa premer-mınıstr ant bergenge deıin ıAır Lapıd ótpeli úkimetti basqaratyn bolady.
Foto: www.timesofisrael.com