Ispanııadaǵy kezekten tys saılaý: Eldiń saıası júıesinde ne ózgerýi múmkin
Saılaý nelikten kezekten tys ótýde jáne qandaı partııalar arasynda kúres júredi?
2023 jyldyń 28 mamyrynda óńirlik saılaýdan keıin Ispanııa Premer-Mınıstri Pedro Sanches Parlamenttiń tómengi palatasyn jáne joǵary palatasynyń bir bóligin merziminen buryn, naqtyraq aıtqanda 23 shildede saılaýǵa týra keletindigin jarııa etken bolatyn. Ispan baspasóziniń jazýynsha, «sotsıalıster» basshylyq jasaıtyn is basyndaǵy bılik koalıtsııasy óńirlik saılaýlarda tómen nátıje alyp qalǵan. Sondyqtan da Premer-Mınıstr Pedro Sanchestiń bul sheshimi jyldyń sońyna qaraı, ıaǵnı josparly saılaý ótetin merzimge deıin óziniń saıası qarsylastaryna kúsheıýge múmkindik bermeýge tyrysý dep qabyldanyp otyr.
Aıta keterligi, Ispanııa Parlamentine buǵan deıingi saılaý da merziminen buryn, 2019 jyldyń 28 sáýirinde ótken edi. Bul ıspan demokratııalyq tranzıti ýaqytynan bergi on úshinshi jalpyǵa ortaq saılaý bolatyn. Sol kezde Kongrestiń 350 depýtaty jáne joǵarǵy palatanyń 266 senatorynyń 208-i saılanǵan-dy. Ispan buqaralyq aqparat quraldarynyń málimetinshe, sol kezdegi saıası naýqan sońǵy 40 jyldaǵy eń «boljam jasaý qıynǵa soqqan» saılaý sanalǵan edi.
Ádette, Ispanııanyń saıası arenasyndaǵy bılik úshin kúreske Ispan sotsıalıstik jumysshylar partııasy (Partido Socialista Obrero Español, PSOE) bastaǵan «ońshyldar» partııalary men solshyl «Halyq partııasy» (Partido Popular) qatysady. Ispan saıasattanýshylary da aldaǵy saılaý barysynda negizgi tartys dál osy eki partııa arasynda júredi dep kútip otyr.
Saılaý aldynda qoǵamdyq pikir saýalnamalary ıspandyq «sotsıalıster» de, «Halyq partııasy» da azamattardyń basym kópshiliginiń daýysyn jınaı almaı, demek Úkimetti derbes qurý quqyǵyna ıe bola almaýy múmkin ekenin kórsetedi. Sondyqtan da aldaǵy saılaýda jeńiske jetken partııaǵa eldiń ózge de saıası kúshterimen koalıtsııa qurýyna týra kelmek.
Qazirgi ýaqytta Sotsıalıstik jumysshylar partııasy solshyl kúshter blogymen koalıtsııaǵa birigip jatyr. Sotsıalıster jeńiske jetken jaǵdaıda solshyl Sumar platformasymen bılik konfıgýratsııasyn qalyptastyrýy yqtımal.
Ispan saıasatkerleri «Halyq partııasy» jeńiske jetken jaǵdaıda óte qyzyq stsenarıı órbıdi dep jatyr. Atalǵan partııanyń kóshbasshysy Alberto Nýnes Feıhoo saılaýshylar arasynda, onyń ishinde ádette solshyldarǵa búıregi buratyn aýdıtorııada da tanymal bola túsýde.
Alberto Nýnes Feıhoo degen kim?
Aldaǵy saılaýda jeńiske jetýge basty úmitker Alberto Nýnes Feıhoo 61 jasta. Ol 2009-2022 jyldary aralyǵynda Galısııa avtonomdy úkimetiniń prezıdenti laýazymynda bolǵan. Al oǵan deıin Alberto Nýnes Feıhoo memlekettik qyzmette istep, Galısııa Aýyl sharýashylyǵy jáne Densaýlyq saqtaý mınıstrliginiń bas hatshysy bolǵan. Keıinnen eldiń Densaýlyq mınıstrliginde dál sol qyzmetti atqarǵan. Sonymen qatar 3 jyl Memlekettik poshta jáne telegraf qoǵamynyń prezıdenti bolyp jumys istegen.
Ispanııa buqaralyq aqparat quraldary «Halyq partııasynyń» basshysyn ustamdy dep sıpattaıdy. Pikir bildirýshiler Alberto nýnes Feıhoonyń munyń aldyndaǵy «ońshyl» saıasatkerlerge qaraǵanda barynsha ustamdy naýqan júrgizip jatqanyn, ekonomıkaǵa jáne qarapaıym ıspandyqtardyń tabysyna qatysty máselelerge aıryqsha nazar aýdaratynyn jazýda.
Eýropalyq odaqta halqynyń sany jaǵynan tórtinshi orynda turǵan eldiń ekonomıkalyq ál-aýqatyna qatysty máseleler kandıdattardyń saılaý aldyndaǵy úgit-nasıhat jumystary barysynda basty orynda tur. Qurlyqtaǵy joǵary ınflıatsııa men energııa tasymaldaýshylardyń baǵasy ıspandyqtardyń da qaltasyna salmaq salyp, tabystaryn qysqartyp otyr. Qazirgi Úkimet basshysy Pedro Sanchesten kóńili qalǵan eldiń kóptegen turǵyny jańa saıası kúshterge úmit artyp otyrǵandaı.
Ispanııanyń Eýropalyq odaqqa tóraǵalyǵy
Qazirgi ýaqytta Eýropalyq keńeske tóraǵalyq Shvetsııadan Ispanııaǵa ótken bolatyn. Aldaǵy alty aı boıy Ispanııa ishki jáne syrtqy saıasat máselelerinde Eýropalyq odaqty alǵa jetelemek. Sondyqtan da kóptegen eýropalyq baıqaýshynyń Ispanııada Úkimet aýyssa, Madrıdtiń 2023 jyldyń sońyna deıingi EO-daǵy tóraǵalyǵyna qalaı yqpal etýi múmkin dep alańdaýshylyq tanytýynyń da jóni bar.
Degenmen «Halyq partııasynyń» kóshbasshysy Ispanııa Eýropalyq odaq aıasyndaǵy basymdyqtaryn ózgertpeıdi dep sendirýge tyrysqanymen, sarapshylardyń pikirinshe, Alberto Nýnes Feıhoo koalıtsııasyna «Vox» asa ýltraońshyl partııasymen koalıtsııa qajet bolýy múmkin. Bul degenimiz Feıhoo koalıtsııasyna seriktesterimen sanasýǵa týra keledi.
«Vox» ýltraońshyldar degen kimder?
El turǵyndary arasynda júrgizilgen saýalnama «Vox» ásire ońshyl partııasy 23 shildegegi saılaýda 13-ten 15 paıyzǵa deıin saılaýshylar daýysyn jınaýy múmkin ekendigin kórsetip otyr. Salystyrmaly túrde alyp qaraǵanda asa joǵary emes nátıje kóringenimen, koalıtsııalyq kelisimge keler tusta ózge partııalar úshin zor mańyzǵa ıe. Kópshilik partııa ereksheligi retinde Eýropada alýan túrli mándegi málimdemelerimen tanymal bolǵan «Vox» kóshbasshysy Santıago Abaskaldiń esimin ataıdy. Santıago Abaskal klımattyń ózgerýine senbeıtindigin málimdep, «genderlik ıdeologııanyń totalıtarlyq zańyn» synǵa alǵan bolatyn. Onyń paıymynsha, atalǵan zań er adamdardy qylmysqa ıtermeleıdi.
Sonymen qatar ıspandyq «Vox» ózge de ýltraońshyldar sııaqty ımmıgratsııalyq saıasatty qatańdatýǵa shaqyryp, dástúrli otbasylyq qundylyqtardy dáripteýge úndeıdi. Qazirdiń ózinde «Vox» partııasy Ispanııanyń ondaǵan qalasy men úsh avtonomdy óńirindegi konservatorlarmen koalıtsııalyq kelisim jasasyp úlgerdi. Ispandyq saıasatker Santıago Abaskaldiń Vengrııanyń bılik partııasy, frantsýz ońshyldary, «Italııa baýyrlastary» birlestigi syndy ózge de eýropalyq ásire ońshyldarmen tyǵyz baılanys ornatýy eýropalyq ıntegratsııany jaqtaýshylardyń alańdaýshylyǵyn týdyryp otyr.
Sondyqtan da Ispanııada aldaǵy jeksenbi kúni ótetin kezekten tys Parlament saılaýy Eýropalyq odaqtaǵy múddeli qoǵamdastyqtardyń jiti nazaryn aýdartyp otyr. Olardy mynadaı basty saýal qyzyqtyrady: ıspan saılaýy Eýropadaǵy ásire ońshyl kózqaras shyn máninde de kúsh jınap kele jatqanyn kórsete ala ma?