Islam -ultyńdy súıýden bastalady
Elimizde júzdegen azamattarymyzdyń teris aǵymdardyń jeteginde júrgeni belgili jaǵdaı.
Búgingi el arasynda radıkaldy is-áreketterge ıtermelep otyrǵan psevdosalafılerdiń (ýahabılerdiń), teolog mamandardyń pikirinshe, «ıdeıalyq tartymdylyǵy» azaıar emes. Bul dinı dúrdarazdyqtyń toqtamaıtyndyǵyn bildiredi. Degenmen, dinı ekstremızmge qarsy kúres mekemeleri jyl saıyn kúres tásilderin jaqsartyp, ony zaman aǵymyna oraı ózgertkenimen, teris ıdeıadaǵy azamattardyń sanasyna ınternet quraldarynyń yqpaly azaımaı otyr.
Eldegi dinı ekstremızmmen kúreste sheteldik teris aǵym jolyndaǵy ustazdyń dinı túsinigine, ózge sheteldegi basqa bir ustazdyń túsinigimen jaýap berý oryn alǵan. Bul, túptep kelgende, ulttyq múddeni túgendemeıdi. Bul radıkaldy aǵymdarmen kúrestegi mamandardyń da rýhanı jańǵyrýy qajettigin týyndatady. Ol úshin ózimizdiń tól ulttyq jobamyz tarıhı sanamen ǵana qarsy turyp, joǵymyzdy túgendeı almaqpyz. Psevdosalafızmge qarsy «ıdeıalyq tartymdylyqtyń» ornyn tarıhı sana ǵana almastyra alatynyna senimim mol. Óıtkeni geneologııalyq jady urpaqtyń sanasynda bolady jáne árqashan jańǵyrýdy kútip, buǵyp jatady.
Halyqtyń ulttyq bolmysy men ǵylymǵa degen mahabbatyn, azamattarymyzdyń rýhyn Islam dini arqyly da tárbıeleýge bolady.Sonda onyń ulttyq oılaýy ımanı deńgeıge, al ǵylymǵa qushtarlyǵy ekidúnıelik oılaý bolmysyna aınalady. Alaıda munyń bári dindi durys tápsirleýge baılanysty dep uǵamyn. Sondyqtan másele Islam dininde emes, ony halyqqa durys túsindirýde bolyp tur. Shyn máninde dinimizde ulttyq rýhty ımanı deńgeıge kóteretin de, adamnyń rýhyn ǵylymǵa baýlyp, ıtermeleıtin de orasan kúsh bar. Tápsirshiniń óziniń sanasy tómen, bilimi taıaz, kókirek kózi ashylmaǵan bolsa, onda onyń oıynan dinı arazdyqty qozdyratyn, radıkaldy, sanasyz maǵynalar shyǵady.
Biz áli de Islamnyń syrtqy qalyptan góri ishki mánge túskenin túsinbeı kelemiz. Shákárimshe aıtqanda, «syrt tazasy ne kerek, tazart áýel ishińdi». Qazaqtyń jańǵyrýynyń túp negiziniń biri osynda jatyr. ıAǵnı, ishki rýhanı kúsh pen ishki mán. Islamdy túsindirgende ishki qalypqa (ishki jan dúnıege) basymdyq berý kerek. Qazirgi jaǵdaıda syrtqy qalypty kóbirek nasıhattaý dindar azamattardyń syrt kóz úshin ǵana dinniń qaǵıdalaryn ustap, ishki tazalyqqa mán bermeýine alyp kelýde.
Quranda «men qudiretimdi adamdar arqyly kórsetemin» degen aıat bar. Munyń máni rýhty taza ustap, ǵylym arqyly qudaıdyń qudiretiniń kórinisine kýá bola alasyń degen maǵyna.Tarıhta Islam álemi nege ǵylymnyń bıik shyńyna shyǵyp (sol kezdiń dáýirinde), klassıkalyq Islam degen atpen tanyldy? «Qudaı joqtan bar jasasa, biz bardan bar jasaýymyz kerek» degen qazaqtyń ataly sózi nege qazir basty maǵyna bola almaıdy? Ókinishtisi, qazirgi aıtys-tartyspen psevdosalafızmdi túbegeıli jeńemiz deý bekershilik ekenin jaǵdaı uqtyrdy. Kez kelgen qaýipti ıdeologııaǵa qarsy ózimizdiń qýatty ıdeologııamyzdy qarsy qoıǵanda ǵana olqylyqtyń ornyn toltyra alamyz.
Ol ıdeologııanyń aty joǵaryda sıpattaǵanymyzdaı – tarıhı sana. Aıtyp ótkenimizdeı, jas urpaqtyń sanasynda ata-babalarynan sińgen ulttyq jady bar. Biz sony qozǵaı bilýimiz qajet. Búgingi el arasyn búldirgen jat ıdeologııalardyń negizi syrttan tańylǵandyqtan, oǵan qarsy kúsh ulttyq bolmys ekenin uǵamyz. Máýláná Rýmıdiń: «Syrtyńa qaraǵanda ishińdi tazart. «Syrtyń – halyqtyń, al ishiń – Haqtyń nazarynda tur» degen sózin dindarlar men dinshilderge túsindirýdi jumysymyzda tý etip alýymyz qajet dep sanaımyn.
Teris aǵym jolyndaǵy azamattarǵa tarıhı sanany alǵa tarta otyryp, danyshpan Abaı aıtqan «júrek ilimin» durys qoldana bilýimiz qajet. Batys fılosoftarynyń aıtýy boıynsha batys pen shyǵys órkenıetter qaqtyǵysyn júrek ilimi (bir qudirettiń bar ekenine bas ura otyryp, adam balasyn súıýge baǵyttalǵan ustanym) ǵana jumsarta alady eken.
Adasýdyń negizi tanymnyń durys bolmaǵanynan týyndamaq. Islam fılosofy ımam Ǵazalı bylaı deıdi: «Pende neni tanysa, sony súıedi. Neni súıse, sonyń sońynda bolady». Bul adam nege sense, sol onyń álemi bolady degendi uqtyrady. Tarıhı sananyń mańyzdylyǵy da osynda.
Islamda ultjandylyqtyń jaǵymsyz dúnıe emes ekeni kórsetilgen, kerisinshe, adam ıslamdy tanyǵan saıyn ultyn súıe bastaıtyny anyq. Islam dini aldymen óz ultyńdy qurmettep súıý arqyly ózge ulttardy qurmetteýge jol ashady. Biz osyny durys túsindirip, durys maǵynada kórsete bilsek, psevdosalafılik túsiniktegi azamattardyń ıdeıalyq tartymdylyq keńistigin almastyra alar edik.
Radıkaldarmen kúreste Qazaq eliniń Eýrazııa keńistigindegi alyp ımperııanyń murageri ekenin sanaǵa sińirip otyrý mańyzdy. Osynyń arqasynda ulttyq qundylyqtarǵa degen maqtanysh sezimi artyp, basqa jurtqa eliktemeıtin bolady. Psevdosalafılerdiń sanasynda Islam dini men ulttyq bastaýlar arasynda ıdeıalyq qaqtyǵys kóp. Aqparattyq salamyzda antıekstremıstik ıdeologııanyń tek dinı protsess pen qurylymdar arasynda qalyp qoımaǵany abzal dep sanaımyn.
Keıbir musylman elderinde (Malaızııa, Túrkııa) Islam men ulttyq patrıotızm sezimin ushtastyra biledi. Al bizde kerisinshe Islam dini men ulttyq bastaýlarymyzdyń arasynda qaqtyǵys jıi týyndap otyrady. Joǵaryda sıpattaǵanymyzdaı, adamnyń sanasynda tarıhı jadyny, sanany qaıtadan jańǵyrtý mańyzdy. Bul – jady atadan balaǵa berilip, adam sanasynda saqtalyp turady. Psevdosalafızm men dástúrli dinniń tarıhy tym tereńde, olardy ustanǵan adamnyń bir pikirge kelýi neǵaıbil degen qoǵamda túsinikter berik oryn alǵan.
Bul- qate pikir. Mysaly, búgingi salafıt ata-babasynan beri salafıt emes ekeni túsinikti. Demek, sanalyq jadynda teris túsinik berik ornamaǵan, ol ýaqytsha ǵana aqparat. Sondyqtan, teris aǵymdaǵylardyń arǵy jaǵyndaǵy geneologııalyq jadyn jańǵyrtsaq qana, bergi jaǵyndaǵy teris aqparat jýylyp-shaıylyp ketpek.
Jaras Ahan
dintanýshy