Іri ınfraqurylymdyq jobalar jumyspen qamtýǵa da, ekonomıkany jańǵyrtýǵa da serpin beredi

ASTANA. Naýryzdyń 13-i. QazAqparat /Qanat Mámetqazyuly/ - Memleket basshysynyń aǵymdaǵy Joldaýynda qazirgi daǵdarys jaǵdaıyna baılanysty elimizdiń aldynda turǵan eki negizgi mindetke basa nazar aýdarylǵany belgili. Onyń biri álemdik daǵdarystyń Qazaqstanǵa tıgizip otyrǵan saldarymen kúres bolsa, ekinshisi ekonomıkalyq ósýdiń kelesi satysyna qaraı qadam jasaý bolyp otyr.

Bұl bir sөzben aıtқanda, bүgingi problemalardy der sәtinde sheshe otyryp, keleshek damýdy da ýaқytyly қamtamasyz ete tүsý degendi bildiredi. Al bүgingi daғdarys týdyryp otyrғan қaýiptiң eң үlkeni - jұmyssyzdyқ mәselesi. Sondyқtan da Elbasy Joldaýynda basty mindet retinde ekonomıkany jaңғyrtýғa nazar aýdarylyp, jұmyspen қamtýdyң jaңa jospary ұsynylyp otyr. Halyқaralyқ eңbek ұıymynyң jaһandyқ esebine sүıensek, ekonomıkalyқ jaғdaı nasharlaı tүsse, 2009 jyly әlemde jұmyssyzdar sany 210 mıllıon adamғa jetedi eken. Bұdan da pessımıstik boljamdar retinde jұmyssyzdar қataryna 50 mıllıon adam қosylyp, jұmyssyzdyқ deңgeıiniң 7,1 paıyzғa deıin jetý yқtımaldyғy aıtylýda. Halyқaralyқ ұıymnyң boljamy boıynsha, «jұmys isteıtin kedeılerdiң» sany, ıaғnı kүnine otbasynyң әrbir mүshesi үshin 2 dollardaı kүnkөris tabatyn adamdardyң sany 1,4 mıllıard adamғa deıin barýy mүmkin. Bұl shamamen dүnıedegi eңbekpen қamtylғandardyң 45 paıyzy degen sөz. Atalғan ұıymnyң bұndaı boljamdaryn әlemdik aқparat kөzderiniң kүndelikti taratyp otyrғan mәlimetteri de naқtylap otyrғan syңaıly. Қazaқstanғa keletin bolsaқ, 2009 jylғy қaңtardyң 1-indegi jaғdaı boıynsha respýblıkada қaramaғynda 7,2 myң jұmysshysy bar 25 kәsiporyn өz jұmysyn tolyқ toқtatқan. 72,2 myң jұmysshysy bar 234 kәsiporynda ishinara jұmyspen қamtý tәrtibi engizilse, 11,5 myң adam mәjbүrli eңbek demalysyna shyққan. Al Eңbek jәne halyқty әleýmettik қorғaý mınıstrliginiң mәlimetteri boıynsha, soңғy ýaқyttarda қaıta құrylғan jұmys oryndaryna 348 myңғa jýyқ adam ornalasқan. Bұnymen қosa jaңa ashylғan әleýmettik jұmys oryndaryna 10 myң jұmysshy, қoғamdyқ jұmysқa 123 myң adam tartylғan. Aldaғy ýaқytta da kәsibı daıarlyқ pen қaıta daıarlaýdan өtkizýge 46 myң adam jiberý josparlanady. Degenmen de, 2009 jylғy қaңtardyң 1-indegi jaғdaıғa sәıkes respýblıkada resmı tirkelgen jұmyssyzdar sany 559 myңdy құrap otyr. Birқatar paıymdar daғdarys kezeңinde respýblıka boıynsha 900 myңғa jýyқ adamnyң jұmystan bosap қalý қaýpin aldyғa tartady. Osyndaı statıstıka mәlimetteri eldegi aýқymdy jobalarғa өz tүzetýlerin engizip, eңbekpen қamtýғa қaraı ıkemdi jobalarғa jol ashý қajettigin kөrsetip otyr. Shaғyn jәne orta bıznestiң jұmys oryndaryn kөbirek ashýғa beıim tүrine jeңildikter қarastyrylmaқshy. Bұdan basқa, bүgingi kүni kәsiporyndarmen eңbek mәselesine қatysty memorandýmdar jasalyp jatқany belgili. Ol boıynsha, jұmys berýshiler қarjylyқ jaғdaı қıyndaғannyң өzinde jұmys oryndaryn қysқartpaý týraly mindetteme қabyldaıdy. Tipten bolmaғan jaғdaıda, tolyқ emes jұmys aptasyna aýysý, jalaқynyң 2/3 bөligin tөlep, basқa jұmysқa ýaқytsha aýystyrý, eger өndiris tolyқ toқtap қalsa, jalaқynyң 50 paıyzyn tөleý sııaқty mәseleler қarastyryldy. Degenmen de, mұndaı memorandýmnyң kүshi sonshalyқty myғym emes, tek jұmyssyzdyқpen kүrestegi nıet sekildi ғana. Sonymen birge, bүgingi bılik ұstanғan қadam әri Elbasy Joldaýynda jүktelgen mindetter pessımıstik қaýiptiң aldyn alýғa, jappaı jұmyssyzdyққa ұshyraýdy boldyrmaýғa baғyttalyp otyr. Atap aıtқanda, Joldaýdy jүzege asyrý jөnindegi Үkimettiң bekitken is-қımyl jospary jaғdaıdy tұraқtandyrýғa septigin tıgizetini sөzsiz. Өıtkeni үkimettik «jol kartasynyң» negizgi baғytynda «Қazaқstannyң 30 korporatıvtik kөshbasshysy» baғdarlamasynyң ekinshi kezeңin iske қosý, sondaı-aқ ındýstrııalyқ-ınfraқұrylymdyқ jobalardy jүzege asyrý sharalary қamtylyp otyr. Bұғan қosa, Elbasy өңirlik jұmyspen қamtýdy jәne kadrlardyң қaıta daıarlanýyn қamtamasyz etý үshin Үkimetke kem degende 140 mıllıard teңge bөlýdi tapsyrdy. «Jergilikti bıýdjetterden de jұmyspen қamtý strategııasyn birlese қarjylandyrýғa resýrstar bөlinýi tıis. Jұmysynan aıyrylғandar үshin jaңa jұmys oryndaryn құratyn bolamyz. Biz қazirgi қoғamdyқ jұmystardy eseptemegende, kem degende 350 myң қazaқstandyқty jұmyspen қamtamasyz ete alamyz. Bizde eңbek rynogyn damytý үshin mүmkindikter bar, olardy oılap tabý қajet te emes. Naқ osyғan biz қosymsha bөlingen қarajatty jұmsaımyz», dedi N. Nazarbaev. Ondaı қarajat kөzi Ұlttyқ қorғa eseptelip kelgen shıkizattyқ sektordyң tabystarynan әri bıýdjettik үnemdeýler men қysқartýlardan aıқyndalyp otyr. Sonymen birge, daғdarys kezindegi jұmyssyzdyқtyң eң jaқsy emi - shaғyn jәne orta bıznesti қoldaý, bәsekege қabiletti өndirister құrý, aýyl sharýashylyғyna kөmektesý, ındýstrııalyқ-ınnovatsııalyқ damýdyң serpindi jobalaryn jүzege asyrý bolatyny tүsinikti. Bұl baғytta Elbasy Joldaýynda әsirese jergilikti bılikke jүktelgen mindetter jәne olardyң negizgi қamtıtyn aýdandary týraly tolyқ aıtylyp өtti. Үkimet pen jergilikti әkimdikterge үlken jaýapkershilik jүkteldi. Mәselen, kadrlardy daıarlaý men қaıta daıarlaý, jergilikti ınfraқұrylymdardy damytý, sol arқyly jұmyspen қamtý sharalary қolғa alynatyn bolady. Қoldanystaғy baғdarlamalardyң aıasyn keңeıtýge қosymsha 8,6 mıllıard teңge bөlinedi, sonyң esebinen 96 myңғa jýyқ adam jұmyspen қamtamasyz etiledi. Jұmyssyzdyқpen kүreste basty nazar aýdaratyn mәsele ekonomıkany odan әri jaңғyrtý men bazalyқ ınfraқұrylymnyң damýyn қamtamasyz etýge қatysty bolyp otyr. Negizinen osyndaı aýқymdy jobalardyң өzi jұmyssyzdyқ problemasyna da septigin tıgizedi. Mәselen, Elbasynyң aıtýynsha, «Batys Eýropa-Batys Қytaı» avtojolynyң tranzıttik dәlizin қaıta jaraқtandyrý jobasy boıynsha bıyldyң өzinde 5 myңnan astam adam jұmyspen қamtylady. Al 2010-2012 jyldary onda қamtylatyn jұmysshylardyң sany 50 myң adamғa deıin jeteıin dep tұr. Endeshe, bұnyң өzi atalғan jobanyң aýmaғyndaғy eldi mekenderde өmir sүretin halyқtardyң basym bөligi jұmysқa ıe bolady degen sөz. ıAғnı, daғdarys kezeңinde ınfraқұrylymdyқ-ınvestıtsııalyқ jobalardy jүzege asyrý Қazaқstan үshin asa tıimdi bolmaқ. Bұndaı pikirdi ІІ Astanalyқ Ekonomıkalyқ forým barysynda mәjilis depýtaty Kenjeғalı Saғadıev ta keltirdi. «Memlekettik jeke sektor әriptestigi bұl - әlemdik ekonomıkalyқ tәjirıbede aıtarlyқtaı perspektıvaly baғyt bolyp tabylady. Bұndaı әriptestik baғyt әsirese ınfraқұrylymdyқ jobalardy ınvestıtsııalaý tұrғysynan maңyzdy ekendigi sөzsiz. Әlemdik tarıhtan belgili ? daғdarys pen қıynshylyқ kezeңderinde ınfraқұrylymdyқ құrylystardy қoldaý ekonomıkanyң «tirilýine» septigin tıgizip otyrady. Mәselen, Germanııa 1930 jyldary ғalamat avtobandar salýdy jүzege asyryp, ekonomıkasyna jan bitirdi. Oңtүstik Koreıanyң өzi 1960 jyldary eki astanasynyң aralyғynda alyp jol құrylysyn jүrgizip, onyң ekonomıka үshin erekshe serpin bolғany belgili», dedi K. Saғadıev. Sondyқtan da, endigi kezekte «30 korporatıvtik kөshbasshy» jobasymen қosa, aýқymdy ınfraқұrylymdyқ jobalardy memlekettik қarjylandyrý isi jұmyssyzdyқtyң aldyn alýғa septigin tıgizeri aıқyn.