Iran Elshisi: Memlekettik organdar eki el prezıdentteriniń tapsyrmalaryn oryndaýǵa shyndap kirisýi qajet
Kaspıımen krýız jasaıtyn keme shyǵarýǵa ne kedergi?
- Elshi myrza, suhbatymyzdy eki eldiń arasyndaǵy alys-beristen bastaıyqshy. Qazaqstannan Iranǵa eń kóp eksporttalatyn 5 taýar men Irannan Qazaqstanǵa eń kóp ımporttalatyn 5 taýardy atasańyz.
- Asa qamqor Allanyń atymen bastaımyn. Iran men Qazaqstannyń saýda-ekonomıkalyq baılanystary negizi jaqsy. Biraq, eki eldiń bar áleýeti men múmkindikterine saı emes.
2022 jyly eki eldiń taýar aınalymy 528 mln dollar boldy. Al bıylǵy 7 aıda 197 mln dollarǵa jetti. Bul kórsetkish eki elde bar múmkindikter men áleýetterge saıkes kelmeıdi. Mysaly, eki eldiń halqynyń sanyn qosqanda 105 mln adam bolady. Onyń ústine, aramyzdy Kaspıı teńizi jalǵap jatyr. Sondyqtan, osy bar múmkindikterdi qalaı tıimdi qoldaný kerektigin zerttep, zerdeleýimiz kerek.
Qazaqstannan Iranǵa eksporttalatyn mańyzdy taýardyń biri – astyq. Onyń ishinde bıdaı, arpa júgeri, mal qoregi. Al Irannan Qazaqstanǵa ımporttalatyn mańyzdy taýardyń negizgisi – munaı-hımııa ónimderi. Sonyń ishinde plastık óndiretin shıkizattar bar. Sondaı-aq, jemis-jıdek, kókónis, qurylys materıaldary men hımııalyq jýǵysh zattar kóp ákelinedi.
- Ózińiz de aıtyp otyrsyz ǵoı, aramyzdy Kaspıı jalǵap jatyr. Iran – qazaqstandyqtar úshin týrızm turǵysynan qyzyqty el. Irandyq týrısterge Qazaqstannyń qaı óńirleri qyzyqty bolýy múmkin dep oılaısyz?
- Siz eki el úshin de óte bir mańyzdy salany meńzedińiz. Bul baǵytta da birge keńesip, aqyldasyp atqaratyn jumys óte kóp. Bylaı aıtaıyn, qazir Iran jaǵynan eldiń týrısterin Qazaqstanǵa ákelý jóninde jaqsy jumys júrgizilip jatyr. Mysaly, Mańǵystaý oblysyna Irannyń úsh aımaǵynan tikeleı áýe reısi qatynaıdy. Onyń bireýi Kaspıı jaǵalaýyndaǵy Mazandarı aımaǵynyń ortalyǵy Sarı qalasynan keledi. Ekinshisi Gúlstan provıntsııasynyń Gorgan qalasynan qatynaıdy. Ol da Kaspıı jaǵasyndaǵy týrıstik aımaqtyń biri sanalady. Onyń ústine, kezinde qazaq jerinen kóship barǵan qandastaryńyz turady. Sondyqtan, qazaqtar úshin bul aımaq óte qyzyqty. Úshinshi reıs Tehrannan Aqtaýǵa baǵyttalǵan. Ony endi maýsymdyq deýge bolady. Qazir ol reısti toqtatý týraly sheshim bar. Biz sony toqtatpaýǵa tyrysyp jatyrmyz. Irandyq týrısterdiń kóbeıýine osy reıster jaqsy áser etip jatyr. Munyń bári Mańǵystaý men Irannyń soltústik aımaqtarynyń baılanysy.
Bizde Tehranmen Almatynyń arasynda tikeleı reıs bar. Endi ol erteden kele jatyr. Buǵan deıin eki araǵa jeksenbi saıyn bir reıs qatynaıtyn. Qazir taǵy bir reıs ashylady. Ol seısenbi kúnderi ushpaq. Sondyqtan Iran tarapy Qazaqstanmen týrıstik baılanystardy keńeıtýge zor talpynys jasap otyr. Óıtkeni, Qazaqstan – alýan túrli aımaǵy bar, alyp el. Bul jerde musylman qaýym tyǵyz shoǵyrlanǵan jáne bizdiń mádenı uqsastyqtarymyz óte kóp. Osy aıtylǵanǵa qaramastan, týrızm salasynda eki eldiń atqaratyn jumysy jeterlik. Óıtkeni, bar múmkindikterdi eskersek, barys-kelistiń mólsheri óte az. Áli atqaratyn sharýa shash etekten deýge bolady.
Irandyqtarǵa Almaty, Túrkistan óńiri men Shymkent, Aqtaý qalalary qyzyqty. Astana da bizdiń týrıster úshin tartymdy.
Eki el arasyndaǵy týrıstik qarym-qatynastyń álsiz damýyna áser etip otyrǵan faktorlardyń biri – qazaqstandyq týrısterdiń Irandy durys tanymaýynda bolyp tur. Osy olqylyqtyń bir bóligin ózderińiz sııaqty BAQ-tyń kómegimen toltyrǵymyz keledi.
Ótken aptada Aqtaýdaǵy halyqaralyq týrıstik sharaǵa bardym. Sol jerde aqparat quraldaryna bergen suhbatymda aıttym, óńirdiń azamattary Aqtaýdan Irannyń soltústigindegi úsh provıntsııaǵa sapar jasaıtyn bolsa, bir saǵatta jetip bara alady. Sharshap ta úlgermeıdi. Osy úsh aımaqtyń ózinde Irannyń keremet jerlerin kórip, jaqsy demala alady. Bir sapar aıasynda Irannyń ormanyn da, teńizin de, taýyn da, jazyǵyn da kóre alady.
- Osy tusta Kaspııdiń týrızm baǵytyndaǵy áleýeti týraly sóılessek. Reseı tarapy Aqtaý – Avaza – Amırabad – Baký – Mahachkala baǵytynda krýız laınerin shyǵarýdy talaıdan beri usynyp keldi. Tipti, onyń atyn «Rýs Velıkaıa» dep atamaqshy. Qazaqstandyqtar Reseıge Kaspıı arqyly emes, qurlyq arqyly da emin-erkin qatynaı alady. Al Iran osyndaı krýız laınerin shyǵaryp jatsa, bizdiń halyq úshin qyzyqty bolar edi. Ondaı joba paıda bolýy múmkin be?
- Kóp ýaqyt buryn osyndaı joba bolǵan. Jolaýshy tasıtyn keme júrgen edi. Biraq ári qaraı jalǵaspady. Óıtkeni, eki eldiń azamattary bir-birindegi týrıstik oryndar týraly kóp bile bermeıtin. Meniń oıymsha, Kaspıı jaǵalaýyndaǵy 5 el úshin teńiz týrıstik baılanysty nyǵaıtýǵa óte paıdaly. Óıtkeni, jaǵalaýdaǵy aımaqtarda, ásirese Iran jaǵalaýynda halyq tyǵyz qonystanǵan. Kaspııdiń jaǵasyndaǵy bes memleket te teńizge kóbinese energetıkalyq qor retinde qarap otyr. Odan munaı, gaz sııaqty ken qoryn alýmen ǵana shektelip jatyr. Bes memleket te halyqtardyń ózara baılanysyna, týrısterdiń barys-kelisine mán berse durys bolar edi. Bul ekonomıkalyq baılanystyń gúldenýine jol ashady. Óıtkeni, qarapaıym halyqtyń barys-kelisi artsa, tabıǵı túrde kemelerdiń júzýine sebep paıda bolady.
«Iran qazaqtarynyń Qazaqstanǵa kelýindegi kedergiler óz zańnamalaryńyzdan týyndap otyr»
- Iran Islam Respýblıkasynyń Elshisi retinde qazaqstandyq týrısterge elińizge barǵanda qandaı jaıttardy eskerýge keńes beresiz? Mysaly, Arab elderine aldyn ala zerttemeı, daıyndalmaı barǵan týrısterdiń sharıǵatqa baılanysty shekteýler, sol shekteýlermen baılanysty qıyndyqtarǵa tap bolýy yqtımal. Iranda bul jaǵy qalaı?
- Bizdiń elge Eýropa men AQSh-tan keletin týrıst kóp. Olardyń pikirine zer salsańyz, Iranǵa barǵanyna rızashylyq bildirip jatady. Júzdegen týrısten óz qulaǵymmen sondaı lebizder estigenmin. Sondyqtan, Qazaqstan azamattary Iranǵa sapar jasasa, ásirese musylman qaýymnyń ókilderi týrıst retinde barsa, sapar óte jaqsy ótedi.
Shynyn aıtý kerek, bizdiń elde ishimdikter joq. Sodan keıin teńiz jaǵalaýynda ashyq-shashyq júrmeıdi. Osyny eskerse boldy. Kez kelgen esi durys adam ishimdiktiń zııan ekenin biledi dep oılaımyn. Ony júrgen jerinde izdemeıdi de. Jalpy, Iranda tabıǵı, tarıhı nysandar kóp. Sheteldik týrıster sol nysandar úshin qaptap keledi. Qazaqstandyqtarǵa mynany senimdi túrde aıta alamyn. Týrıst retinde barsańyzdar, óte qolaıly demalys bolady. Óıtkeni, bizdiń mádenı, rýhanı uqsastyqtarymyz kóp.
- Al qazaqstandyq týrıster úshin Irannyń qaı óńirleri qyzyqty bolady dep oılaısyz?
- Kaspııdiń týrızm salasyndaǵy áleýetin damytýda aqparat quraldary mańyzdy ról atqara alady. Týrızmniń medıtsınalyq, ekologııalyq, mádenı-etnografııalyq, tarıhı dep keletin túrli salasy bar ǵoı. Qazaqstan men Iranda osy salalardyń árqaısysyn damytýǵa zor múmkindik bar.
Mysaly, ǵylymı týrızmdi alsaq, eki eldiń ǵylymı ortalyqtarynyń alys-berisi men barys-kelisi óte az. Bizde medıtsınalyq týrızm óte jaqsy damyǵan. Ony bizdiń aımaqtaǵy kórshi memleketter óte jaqsy paıdalanyp otyr. Áıgili ortalyqtarymyz Meshhed qalasynda, Shıraz ben Tabrızde, Tehrannyń ózinde bar. Qazaqstanda da múmkindigi joǵary medıtsınalyq ortalyq barshylyq ekenin kórip júrmin.
Tarıhı týrızmge kelsek, Iran azamattaryna osyndaǵy Qoja Ahmet ıAssaýıdiń kesenesine barý – ol da bir nyǵmet. Al Almaty qalasy óziniń kórkemdigimen tartymdy.
Endi Irannyń tarıhı oryndaryna kelsek, Shıraz qalasyna álemniń túkpir-túkpirinen óte kóp týrıst saıahattaıdy. Al Qazaqstanda ol baǵyt asa tanymal emes. Osy Shırazda áıgili Abaı aqyn shabyt alyp, óleńine qosqan Hafız jáne Saǵdı sháıirlerdiń keseneleri bar.
Sondaı-aq, álemdegi eń iri tarıhı alańdardyń biri Isfahan qalasynda ornalasqan Nahshe Jahan alańyn kórýge bolady. Sol Isfahan qalasyna, sol Nahshe Jahar alańyna barsańyzdar, aınalasynda álemge áıgili qolóner buıymdary men Irannyń táttileri bar. Sonyń bárin amerıkalyq, eýropalyq, qıyr shyǵystyq týrıster jaqsy biledi. Biraq Qazaqstan týrısteri, ókinishke qaraı, bilmeıdi.
Álemdegi eń uzyn sýly úńgir Iranda ekenin osy kúnge deıin bildińiz be? Hamadan qalasynan ary Alısadr degen úńgirge barsańyz, taýdyń astyndaǵy kólde birneshe shaqyrym qaıyqpen júre alasyz.
Men Mańǵystaýda bolǵanda ondaǵy halyqtyń áýlıelerge qurmetpen qaraıtynyn kórdim. Mańǵystaý aımaǵynda 362 áýlıe jatyr dep estidim. Meshhed qalasyna barsańyzdar, onda da dinı áýlıelerdiń jatqan jeri bar. Al Tehrannyń ǵajaıyp jerleri óz aldyna bólek áńgime. Sondyqtan birlesip otyryp, eki el azamattarynyń barys-kelisin jeńildetýge atsalysýymyz kerek. Meniń basa aıtatynym, eki jaq ta birdeı jumys isteý kerek. Óıtkeni, bizdiń elde týrısterdiń kóbi Túrkııa men Shyǵys Azııadaǵy iri-iri ortalyqtarǵa barady. Al Ortalyq Azııada kóbinese Ózbekstan men Tájikstanǵa jıi qatynaıdy.
- Bir sózińizde Irandaǵy qandastar týraly aıtyp qaldyńyz. Birneshe kún buryn áleýmettik jelide Qazaqstanǵa kelý úshin vıza rásimdeı almaı júrgen qandastardyń vıdeosy tarady. Aıtýlarynsha, buryn mundaǵy týystarynda aılap, jyldap jatyp, aýnap-qýnap ketip júrgen. Keıingi kezde mundaı múmkindik tyıylǵan kórinedi. Osy jaıttan habaryńyz bar ma? Olar ulty qazaq degenmen, sizdiń eldiń azamattary ǵoı. Máselesin sheship berý úshin qandaı da bir áreket jasap jatyrsyzdar ma? Elshilik tarapynan bul máselege aralasa alasyz ba?
- Meniń bilýimshe, bul máseleniń túbi Qazaqstannyń zańdary men erejelerinde jatyr. Bul jaǵdaıda Irannyń zańdary óte jeńildeý. Men bilsem, bul azamattardyń Qazaqstanǵa qysqa merzimge kelip-ketýine eshqandaı shekteý, tyıym joq. Qazaqstanǵa túbegeıli kóship kelgisi keletin adamdar osy eldiń zańdary boıynsha kishkene túıtkilderge tap bolyp jatqan bolýy kerek. Bul saladaǵy Irannyń zańdary sondaǵy qazaqtarǵa jeńil. Ózińiz bilesiz, byltyr Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti, qurmetti Q. Toqaev myrzanyń resmı sapary kezinde 14 kúndik vızany alyp tastaý týraly kelisimge qol qoıylǵan. Endi eki memleket 14 kúndik vızasyz rejımdi bir aıǵa sozý baǵytynda jumys istep jatyrmyz.
- Ol kelisimniń ratıfıkatsııalaný merzimi belgili me?
- Bul jóninde kelissózder júrip jatyr. Eki taraptyń da pikiri bir jerden shyǵyp tur dep aıtýǵa bolady. Ári ketse bir jyl qajet dep oılaımyz. Qazaqstan tarapy túsiný kerek, 14 kúndik vızasyz rejım 30 kúnge sozylsa, odan eshqandaı qıyndyq týyndamaıdy. Bul jolaýshylar men kelip-ketetin adamdarǵa óte yńǵaıly bolǵaly tur.
«Toqaevtyń tapsyrmalary tıisti deńgeıde oryndalmaı jatyr»
- Qasym-Jomart Toqaevtyń Iranǵa jasaǵan saparyn aıtyp jatyrsyz ǵoı. Ótkende Nıý-Iorkte de eki eldiń basshylary kezdesti. Jalpy, bizdiń Prezıdent «Túrikmenstan - Qazaqstan - Iran baǵytyndaǵy temirjoldyń áleýetin utymdy paıdalaný kerek» degen máseleni óte kóp aıtady. Ortalyq Azııanyń jıyndarynda da, Iran tarapymen ótken kelissózder de qaldyrmaı aıtyp júr. Resmı Tehran osy baǵytta qandaı jobalar usyna alady?
- Bul máseleni bastamas buryn men Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Q. Toqaev myrzanyń halyqaralyq baılanystarǵa, ásirese kórshi eldermen qarym-qatynastarǵa óte salıqaly, baıypty mán berip otyrǵany bizdi qýantatynyn aıtqym keledi. Sondyqtan, sizden myna máseleniń astyn syzyp atap ótýińizdi suraımyn. Bizdiń memleket basshylary alǵa qoıyp otyrǵan maqsattar, ásirese Q. Toqaev myrzanyń kóterip otyrǵan bastamalary tıisti deńgeıde iske asyp jatqan joq. Irannyń da, Qazaqstannyń da memlekettik organdary eki el basshylarynyń tapsyrmalaryn tıisti deńgeıde oryndamasa, baılanystyń artýy qıyn. Óıtkeni, bolashaqqa qoıyp otyrǵan baǵdarlamalar óte tıimdi.
Tasymal men tranzıtke kelsek, eki eldiń de áleýeti zor. Tasjol men temirjoldan bólek, sý arqyly da, áýe arqyly da baılanysqa kedergi joq. Qazaqstannyń ekonomıkasy qarqyndy túrde damyp kele jatyr. Bolashaqqa qoıǵan maqsattary óte kóp. Qazaqstan álemdik naryqtarǵa shyǵýdy kózdep otyrǵanyn jaqsy bilemiz. Ásirese, Afrıka elderi bolsyn, Shyǵys Azııa elderi bolsyn, tipti Latyn Amerıkasynyń naryqtaryna shyqqysy keledi. Osy naryqtarǵa shyǵýdyń eń jaqyn ári arzan baǵyty Iran bolyp tur.
Naqty temirjol salasyna kelsek, munda da áleýetti arttyrý kerek. Iran tarapy óziniń temirjolyn Parsy shyǵanaǵyna deıin jetkizgen. Aıta ketý kerek, temirjol salasynda Qazaqstanmen ekijaqty formatta da, Túrikmenstan arqyly úshjaqty formatta da jaqsy jumys istep jatyrmyz. Iran - Qazaqstan - Qytaı baǵytynyń da áleýeti zor. Sondaı-aq, biz tórtjaqty formatta Iran - Túrkimenstan - Qazaqstan - Reseı baǵytynda baılanysty nyǵaıtyp jatyrmyz. Sonda eki aradaǵy temirjol baılanysy 4 formatta damyp jatyr.
- Prezıdent Q. Toqaev Bender-Abbas portynda Qazaqstannyń saýda termınalyn salý máselesin kóterdi. Sol nysan týraly tolyǵyraq aıta ketseńiz, termınal Qazaqstanǵa nesimen tıimdi bola alady?
- Men baǵana aıttym, Qazaqstan úshin álemdik naryqtarǵa, muhıtqa shyǵatyn eń jaqyn jol – Iran. Osy turǵydan alǵanda Parsy shyǵanaǵynyń, onyń ishinde Bender-Abbas portynyń mańyzy erekshe.Qazaqstan Prezıdentiniń byltyrǵy sapary aıasynda eki jaq osy portta Qazaqstannyń termınalyn salý úshin 15 gektar jer telimin bólýge kelisken. Ol termınal arqyly Qazaqstan eksportqa jiberetin taýarlaryn Afrıka elderine, Shyǵys Azııaǵa jáne basqa da elderge jónelte alady. Ásirese, Úndistanǵa, Parsy shyǵanaǵyndaǵy elderge eksportty arttyra alady.
Bul máseleni eki Prezıdent Nıý-Iorkte de aıtty. Biraq, Qazaqstan tarapynan osy termınaldy qashan iske qosyp, paıdalana bastaıtyny týraly áli jaýap ala almaı otyrmyz. Eki el basshylarynyń saıası jigeri men tapsyrmalaryn tıisti deńgeıde oryndaı almaı otyrmyz dedim ǵoı. Sonyń bir faktisi osy termınal deýge bolady. Búginge deıin Qazaqstannyń memlekettik organdary da, kvazımemlekettik organdary da Prezıdentterińizdiń osy tapsyrmasyna baılanysty tıisti sheshim qabyldaǵan joq.
«Kaspııdi qutqaratyn kezeńdi ótkizip aldyq»
- Keıingi kezde ekologter Kaspııdiń tartylýy máselesin kóp kóterip júr. Iran kórshilerine osy problemany birlesip sheshýdiń qandaı jolyn usyna alady? Jalpy, Iran tarapynyń paıymy boıynsha Kaspııdiń taıaz bola bastaýynyń basty sebebi ne? Resmı moıyndalǵan málimetter bar ma?
- Kaspıı jaǵalaýyndaǵy bes eldiń nazardan tys qaldyrǵan máselelerdiń biri – teńizdiń ekologııasy. Kaspııdiń taıazdanýynan bólek sýynyń lastanýy bar. Odan keıin teńizde tirshilik etetin balyq túrleri azaıyp bara jatqanyna kýá bolyp otyrmyz. Sondyqtan, Kaspıı jaǵasyndaǵy memleketter tek energetıka, munaı-gaz salasyna basymdyq bere bermeı, ekologııaǵa da mán berýi kerek edi. Tıisti sharalar qoldaný qajet. Óıtkeni, bul – bizdiń bolashaq urpaqqa qaldyratyn ortaq baılyǵymyz.
Biraq, meniń oıymsha, jaǵalaýlas elderdiń saıasatynda áli kúnge deıin Kaspııdiń ekologııasy basym másele retinde qarastyrylyp júrgen joq. 5 memleket te Kaspıı túbine deıin taıazdanyp, balyqtary quryp bitkenin kútip otyrǵan sııaqty. Óıtkeni, qazirdiń ózinde shara qoldanýǵa kesh bolyp otyr.
- Qazaqstan munaı eksporttaýshy el bolǵanyna qaramastan, egin naýqany kezinde janarmaı tapshylyǵy týyndap jatatynyn BAQ-tan bilip otyrǵan shyǵarsyz. Keıingi ýaqytta gaz tapshylyǵyn sezine bastadyq. Iran jyldar boıy sanktsııalardyń qursaýynda bolsa da, munaı óńdeý salasyn bizge qaraǵanda jaqsy damytqan. Osy turǵydan Qazaqstanǵa qandaı tájirıbeler usyna alasyzdar? Munaıdy jaratyp ıgerý jolyndaǵy kedergilerdi qalaı eńsergen edińizder?
- Osyndaıda baǵana aıtqan sózimdi qaıtalaýǵa týra keledi. Biz eki el Prezıdentteri qoıǵan tapsyrmalardy tıisti deńgeıde oryndamaı otyrmyz deýimniń bir dáleli – osy munaı-gaz salasy. Shynymen de eki el munaı-gaz óńdeý salasynda baılanystardy nyǵaıta alady. Elimiz AQSh tarapynan biz zańsyz dep biletin sanktsııalarǵa tap bolyp otyr. Osyndaı sanktsııa kedergileri bolmaǵanda eki eldiń taýar aınalymy qazirdiń ózinde 2 mlrd dollardan asyp keter edi. Bul salada Iran tarapy Qazaqstanmen áriptestikke, saladaǵy búkil tájirıbesin usynýǵa tolyq daıyn. Osy saladaǵy yntymaqty nyǵaıta alsaq, aradaǵy taýar aınalymy kúrt ósedi.
«Bıyl ózimizde de astyq mol shyqty»
- Qazaqstannyń, keıbir kórshi elderdiń aqparat quraldarynda Qazaqstannan Iranǵa eksporttalatyn astyq kólemi jyl saıyn ózgeretini, ıaǵnı Tehrannyń bul baǵyttaǵy saıasaty qubylmaly ekeni jıi aıtylyp jatady. Sizdińshe mundaı tujyrym shyndyqqa janasa ma? Iran aldaǵy 5 jylda Qazaqstannan qansha astyq, onyń ishinde bıdaı men un alýy múmkin? Naqty bir kólem, jospar bar ma?
- Endi bizdiń eldiń syrttan astyq satyp alý saıasaty ózimizdegi astyq shyǵymyna baılanysty ózgerip turatyn sııaqty. Bıyl, Qudaıǵa shúkir, ózimizde astyq jınaý óte jaqsy deńgeıde boldy. Qatelespesem, 11 mln tonna daqyl aldyq. Biraq ol ózimizge qajetti kólemdi jaba almaıdy, ıaǵnı qajettiliktiń bir bóligin syrttan ákelemiz. Iranda astyqty tutyný basqa elderge qaraǵanda óte joǵary. Barsańyz kóresiz, ár 50-100 metr saıyn bir naýbaıhana turady.
Aıtaıyn degenim, Qazaqstannan biz satyp alatyn astyqtyń kólemi ózimizdegi egin shyǵymyna jáne naryqtaǵy baǵalarǵa baılanysty. Jalpy bizge Qazaqstannan astyq ımporttaý óte tıimdi. Bári baǵa men kelisim sharttaryna baılanysty.
Iranǵa bıdaıdan basqa da astyq túrleri qajet. Arpa, júgeri, qus jemi. Onyń syrtynda bizde etke suranys joǵary. Ettiń kóbin Latyn Amerıkasy sııaqty alys aımaqtardan ákelemiz. Sony nege irgede turǵan Qazaqstannan almasqa?
- Sonda Iran syrttan jylyna qandaı kólemde et eksporttap otyr? Bul bizdegi mal ósirýshilerge qajet aqparat dep oılaımyn.
- Naqty kólemin dál qazir aıta almaımyn. Biraq qajetti ettiń basym bóligi ımporttalady. Et óndiretinderge kerek deseńiz aıtaıyn, Qazaqstanda óndiriletin et baǵa jaǵynan básekege saı, basqa eldermen jarysa alatyndaı deńgeıde bolý kerek. Biz Ortalyq Azııadaǵy Qyrǵyzstan sııaqty elderden de et satyp alamyz. Ettiń halal standartpen ázirlenýi mindetti ekeni aıtpasa da túsinikti shyǵar.
- Suhbatqa ýaqyt bólgenińizge rahmet! Eki eldiń baılanysy ári qaraı da damı bersin!