Ipoteka alý nege tıimsiz bolyp ketti
Ipoteka alatyndar kóbeıip jatyr
Bıyl elimizde baspanany nesıege alatyn adam sany kóbeıgen. Jyl basynan beri qaryzǵa úı alǵysy kelgen adamdar 4 trln 800 mlrd teńgege ıpoteka rásimdep úlgergen. Bul – byltyrǵy kórsetkishten 4,5%-ǵa kóp.
Baspanany ıpotekaǵa alǵandardyń basym bóligi astanalyqtar eken. Bankter elorda turǵyndaryna 1 trln 500 mln teńgege jýyq nesıe bergen. Almatylyqtar 1 trln teńgege ıpoteka alsa, Qaraǵandy qalasynyń turǵyndary 307 mlrd teńgege turǵyn úı rásimdegen. Málimetke súıensek, Ulytaý, Jetisý oblystarynyń turǵyndary jyljymaıtyn múlik úshin eń az ıpoteka alǵan.
Halyqtyń turǵyn úımen qamtylýy
2022 jylǵy derek boıynsha, elimizde turatyn bir adamnyń turǵyn úımen qamtylýy 23,4 sharshy metrdi qurady. Kórsetkish aldyńǵy jylmen salystyrǵanda 0,9%-ǵa artqan. Alaıda bul mán BUU standarty sanalatyn 30 sharshy metrden aıtarlyqtaı tómen. BUU málimetinshe, damyǵan elderde jan basyna 30 sharshy metr turǵyn úı bolýy tıis, bul - eń tómengi standart. Al keı elderde turǵyn úımen qamtamasyz etý tipti 60 sharshy metrden asady.
Qazirgi tańda ekinshi deńgeıli bankter usynatyn ıpotekaǵa qoldanystaǵy turǵyn úılerden nemese tikeleı qurylys kompanııalarynan jańa baspana satyp alýǵa bolady. Al ondaı ıpotekanyń jyldyq syıaqy mólsherlemesi shamamen 20-21%-dy quraıdy.
Bastapqy jarnasyz ıpoteka alý úshin jyljymaıtyn múlikti kepilge qoıý kerek. Basqa bireýdiń atyndaǵy páter nemese jeke úı de kepilzatqa qabyldana beredi. Aıta ketetin jaıt, úıdiń lokatsııasyna eshqandaı shekteý joq. Máselen, ıpoteka Astanadaǵy páterge rásimdelse, kepilzatqa Qazaqstannyń basqa aımaǵyndaǵy baspanany usynýǵa bolady. Biraq úıdiń naryqtyq baǵasy kóp jaǵdaıda ıpoteka somasynan 20%-ǵa qymbat bolady. Ipotekanyń shekti somasy 100 mıllıon teńgege deıin barady. Al mólsherlemesi ıpotekanyń merzimine qaraı esepteledi. Nesıe neǵurlym uzaq ýaqytqa rásimdelse, aı saıynǵy tólem az bolǵanymen, baspana úshin tóleıtin jalpy qaryz somasy soǵurlym joǵary bolady. Sosyn kredıt alatyn adamnyń jasyna shekteý bar. Qaryz alýshy, kóp jaǵdaıda, 60-tan aspaýy kerek degen shart qoıylady. Keıbir ıpotekalarda tólep bitetin kezde zaım alýshynyń jasy 70-ten aspaýy tıis degen talap qoıylady.
Elimizde qandaı ıpotekalyq baǵdarlamalar bar?
Otbasy bankte birneshe ıpotekalyq baǵdarlama bar.
Máselen, «Óz úıim» baǵdarlamasy barlyq salymshyǵa arnalǵan. Onymen 3,5%-ben ıpoteka alýǵa bolady. Biraq úsh jyldyń ishinde úıdi satyp alýǵa qajetti qarajattyń 50%-yn jınaý kerek. Budan bólek, arnaıy baǵalaý júıesi bar. Baǵalaý kórsetkishi jyl saıynǵy syıaqy kólemimen esepteledi. Esepshotta neǵurlym kóp aqsha bolsa, kórsetkish te soǵurlym joǵary bolady. Talap boıynsha qaryz alýshy 16 upaı (baǵalaý kórsetkishi) jınaýy qajet, sonda depozıtinde 3 jyl aqsha jınaqtaǵan adam tómen paıyzben tıimdi ıpoteka ala alady.
Degenmen 20% bastapqy jarnany salyp, aldyn ala zaım alýǵa múmkindik bar. Qalǵan aqshany bank beredi. Biraq nesıe mólsherlemesi 7 % bolady. Birden 50 %-yn quıǵanda aralyq zaım beriledi. Onyń mólsherlemesi de 7%. Biraq depozıtke úsh jyl tolǵannan keıin mólsherleme 5 %-ǵa deıin túsedi. Ipoteka merzimi 6 aı men 25 jyl aralyǵynda bolady.
Qazir «Shańyraq» jobasy boıynsha ótinim qabyldanbaıdy. Sebebi «Nurly Jer» memlekettik baǵdarlamasy toqtatylǵan. Onyń ornyna turǵyn úı-kommýnaldyq ınfraqurylymdy damytýdyń 2023-2029 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasy qolǵa alyndy. «Baqytty otbasy» baǵdarmasy da toqtatyldy. Degenmen turǵyn úıge muqtaj azamattar 5 paıyzben stavkamen, úı baǵasynyń 10 paıyzyn alǵashqy jarna retinde tólep, 20 jylǵa nesıe alýǵa bolady. Ol úshin jergilikti ákimdiktiń baspanaǵa muqtaj azamattar tiziminde bolý qajet.
Sonymen qatar elimizde jeńildetilgen ıpotekalyq baǵdarlama bar. Ol – «7-20-25». Bul baǵdarlama boıynsha 7%-dyq kredıtti 20% alǵashqy jarnamen 25 jylǵa alýǵa bolady.
Baǵdarlama talaptary:
ótinim bergen adamnyń basqa baspanasy bolmaýy kerek;
ıpoteka tek jańadan salynǵan úılerge beriledi, ol baspananyń qujaty da bolýy shart;
baspananyń baǵasy shekti somadan aspaýǵa tıis (Astana, Almaty, Aqtaý, Atyraý men Shymkentte – 25 mıllıon teńge, Qaraǵandy men Túrkistanda – 20 mıllıon, basqa aımaqtarda 15 mıllıon teńge);
Aıta keteıik, 7%-dyq ıpotekany bir ret qana alýǵa bolady. Bıyldan bastap bul baǵdarlamaǵa toqsan saıyn 100 mıllıard teńgeden bólýge sheshim qabyldandy. Biraq lımıt tez taýsylyp qalyp jatyr. Soǵan qaramastan Ulttyq bank óz sheshimin ózgertpeı otyr. Sebebi baǵdarlamanyń aqshasyn birden bólip berse, baspana naryǵynda suranys kúrt kóteriledi. Sonyń saldarynan baǵa ósip ketedi.
«Ipoteka alýǵa asyqpaý kerek»
Bul tusta ekonomıst sarapshy Maqsat Halyq ıpotekalyq baǵdarlamalardyń bári tıimsiz bolyp qalǵanyn alǵa tartady.
«Qazir ıpotekalyq baǵdarlamalardyń bári tıimsiz. 7-20-25 tıimdi edi, qazir onyń ózine shekteý qoıyldy. Úkimet tıimdi ıpotekalyq baǵdarlama jasaýǵa qaýqarsyz bolyp otyr. Qazir ekinshi deńgeıli bankterdiń ıpotekalyq nesıelerine qarasaq, 20% bolyp tur. Bul ıpotekalyq nesıe alǵan azamat óte qıyn qaryzdyń shyrmaýyna batady degen sóz. Sondyqtan dál qazirgi ýaqytta azamattarymyzǵa ıpotekalyq shartqa otyrýǵa asyqpańyzdar dep keńes beremin», - dep atap ótti ekonomıst.
«Ipotekalyq nesıe tıimdi bolýy úshin eń áýeli eldegi ınflıatsııamen kúresý qajet»
Sarapshy óz sózinde álemdik tájirıbede memlekettik ıpoteka jaıly sóz qozǵap, ıpotekalyq nesıe tıimdi bolýy úshin eń áýeli eldegi ınflıatsııamen kúresý qajet ekenin tilge tıek etti.
«Jalpy álemdik tájirıbege qarasaq, memlekettik ıpoteka 3-4%-ben beriledi. Ásirese, damyǵan elderde solaı. Ulttyq banktiń tóraǵasy aýysyp, 6 qazanda bazalyq paıyz mólsherlemesi tómendedi. Bazalyq paıyz mólsherlemesi tómendegende nesıe paıyzy da birshama tómendeýi qajet. Biraq bizde qarqyndy ınflıatsııa saqtalyp otyr. 14% deńgeıindegi ınflıatsııa - ol az emes»,-dedi ol.
«Onyń ústine, Amerıkada dollardyń bazalyq mólsherlemesi qarashada taǵy kóterilýi múmkin degen boljam bar. Ondaı bolsa, dollar taǵy kúsheıedi. Teńgemizdiń bazalyq paıyz mólsherlemesi tómendese, teńge sáıkesinshe qunsyzdanady. Osyndaı qarama-qarsy máseleler bar. Meniń oıymsha, ıpotekalyq nesıe tıimdi bolýy úshin eń áýeli eldegi ınflıatsııamen kúresý qajet. Aqsha-nesıe saıasatynda ınflıatsııalyq targetteý saıasaty durys júrse - ınflıatsııa da tómendeıdi. Importtyq taýarlardyń ornyn almastyra alatyn ónimder kóptep shyǵarylýy kerek. Sol kezde bizde ınflıatsııa turaqtalyp, teńge qunsyzdanbaı, ıpotekalyq paıyz mólsherlemesi birshama túsetin edi. Ol úshin Úkimet durys jumys isteý kerek», - dedi Maqsat Halyq.
Baspana qymbattaı bere me?
Ulttyq statıstıka bıýrosy turǵyn úı naryǵyndaǵy baǵa óskenin málimdedi. Bir jylda (2022 jylǵy tamyzǵa qaraǵanda bıylǵy tamyzda) jańa turǵyn úıler baǵasy 4,4% ósip, páterlerdi qaıta satý baǵasy 2,9% tómendegen. Sonymen qatar, bıýro abattandyrylǵan turǵyn úıdi jalǵa alý tólemi ótken jylǵy tıisti aımen salystyrǵanda 2023 jylǵy tamyzda 17%-ǵa artqanyn málimdedi. Óńirler boıynsha jańa úılerdiń baǵasy bir jyldyq mánde Aqtaýda – 18%, Semeıde – 16%, Pavlodarda 15,5% eń kóp qymbattaǵan.
Sonymen qatar jýyrda «Otbasy bank» tóraǵasy Lázzat Ibragımova Qazaqstanda jyljymaıtyn múlik baǵasy qandaı bolatyny týraly pikir bildirgen bolatyn. Onyń sózinshe, búgingi ınflıatsııalyq ahýalmen baǵanyń tómendeýi múmkin emes.
«Men jyljymaıtyn múlik naryǵynyń sarapshysy retinde jalpy ınflıatsııa deńgeıi jaǵdaıynda portfeldik ınvestıtsııalarmen aınalyspaıtyn, qundy qaǵazdar naryǵynda jumys istemeıtin adamdar salatyn negizgi kapıtaldyń túsýi ekitalaı dep oılaımyn. Óıtkeni ınflıatsııa azyq-túlik emes taýarlarǵa da áser etip otyr. Sondyqtan biz sarapshy retinde baspana baǵasynyń túsýin kútip otyrǵan joqpyz»,- dedi «Otbasy bank» basshysy.
Ekonmıst Maqsat Halyqtyń paıymynsha, baǵanyń túskeni emes, turaqtalǵany mańyzdy.
«Bastapqy naryqtyń ózinde kóptegen kompanııalar bólip tóleý júıesin qosty. Sonymen qatar «kólik qoıatyn oryndy tegin beremiz» degen sııaqty neshe túrli qadamdarǵa baryp jatyr. Onyń bári belgili bir dárejede baǵa ózgeretinin, biraq qatty tómendemeıtinin kórsetedi. Óıtkeni qurylys kompanııalary daǵdarysqa ushyraıdy. Ol jerde jumys isteıtin azamattar jumyssyz qalady. Sondyqtan bizge baǵanyń túskeni emes, turaqtalǵany kerek»,- dedi ol.
Joǵaryda aıtqanymyzdaı, búginde Eýropa nemese AQSh-tyń turǵyn úımen qamtamasyz etý kórsetkishterimen salystyrǵanda, bizdiń halyqtyń baspanamen qamtylý reıtınginde tómengi orynda turmyz. Bıylǵy birinshi toqsanda respýblıkadaǵy ortasha ataýly aılyq jalaqy 340,6 myń teńgeni qurady. Bir jaǵynan jalaqy 2019 jylǵy ortasha kórsetkishten (186,8 myń teńge) 82,3%-ǵa kóbeıdi desek te, ekinshi jaǵynan, bul ósim ınflıatsııany jappaıdy. Oǵan qosa jalaqynyń satyp alý qabileti bir jylda 0,6%-ǵa tómendegen. Osylaısha, jalaqynyń ósýine qaramastan, halyqtyń basym bóligi kedeılenip barady. Osy tusta, halyq jeńildetilgen ıpotekalyq nesıeleý baǵdarlamasyna muqtaj bolyp otyr.