Indýstrııalandyrý baǵdarlamasynda eksporttyń kólemindegi aýylsharýashylyq óniminiń úlesin ulǵaıtatyn sharalar qarastyrylady - A. Kúrishbaev

ASTANA. Maýsymnyń 5-i. QazAqparat /Ernur Aqanbaı/ - Elbasy Nursultan Nazarbaev «Nur-Otan» HDP kezekten tys 12-shi sezinde Qazaqstandy ınnovatsııalyq ındýstrııalandyrý úshin agroónerkásiptik keshendi jáne aýylsharýashylyq ónimderin óńdeýdi damytýdy birinshi basymdyq retinde belgiledi.

Osy mindetterdi sheshýde jәne salanyң bәsekege қabilettiligin arttyrý үshin қandaı jұmystar atқarylyp jatқany jөninde, sondaı-aқ agroөnerkәsiptik keshenindegi birқatar өzekti mәselelerge қatysty Aýyl sharýashylyғy mınıstri Aқylbek Kүrishbaevpen bolғan sұhbatymyzdy nazarlaryңyzғa ұsynamyz. - Құrmetti Aқylbek Қajyғұlұly! Memleket basshysy Қazaқstandy ınnovatsııalyқ ındýstrııalandyrý үshin agroөnerkәsiptik keshendi jәne aýylsharýashylyқ өnimderin өңdeýdi damytýdy birinshi basymdyқ retinde belgiledi. Bұl mindetti sheshý үshin naқty қandaı jұmystardy қolғa alynýda? - Elimizdiң agroөnerkәsiptik keshenin ındýstrııalandyrý maқsatynda memlekettiң is-қımyly bүginde Қazaқstannyң aldynda өtkir kүıinde tұrғan eki negizgi mindetti sheshýge baғdarlanyp otyr. Onyң birinshisi - azyқ-tүlik қaýipsizdigin қamtamasyz etý. Bұl mindetti jүzege asyrý sheңberinde agroөnerkәsiptik sektordyң damýyna қoldaý kөrsetetin tıimdi jұmys isteıtin jүıe құryldy. Bұl bir jaғynan osy sektordyң aғymdaғy jұmysyn, onyң ishinde kөktemgi egisti jәne jıyn-terindi қarjylandyrýdy, ekinshi jaғynan aýyl sharýashylyғyn jәne қaıta өңdeıtin өndiristi damytýғa ınvestıtsııa shoғyrlandyrýdy қamtamasyz etedi. Sondyқtan, egin sharýashylyғynda salany әrtaraptandyrýғa, ylғaldy resýrstardy saқtaıtyn tehnologııalardy қoldana otyryp salany keңinen hımııalandyrýғa ekpin salynýda. Bұl rette sýbsıdııalaýdyң ıdeologııasy өzgertildi, bұl ıdeologııa aýyl sharýashylyқ taýaryn өndirýshilerdi jaңa tehnologııaғa kөshýge yntalandyrýғa baғyttalғan. Maıly jәne jemis-kөkөnis daқyldary өndirisiniң kөlemin ұlғaıtýғa erekshe nazar aýdarylýda. Mұndaғy maқsat - osy өnim tүrleri boıynsha ımport kөlemin azaıtý. Al, mal sharýashylyғynda orta jәne iri taýarly fermalardy құrý arқyly өndiristi irilendirý, keң aýқymdy selektsııalyқ baғdarlamany iske asyrý esebinen aýyl sharýashylyғyndaғy maldyң barlyқ tүriniң genetıkalyқ әleýetin arttyrý basty basymdyқ bolyp tabylady. Mal sharýashylyғyn үdetý protsesin yntalandyrý maқsatynda құrama jemniң құnyn sýbsıdııalaý baғdarlamasy da jalғastyrylyp jatyr. Aýyl sharýashylyғy өnimderin қaıta өңdeý salasynda salany tehnıkalyқ jәne tehnologııalyқ tұrғydan jaңartý, өndiriske sapanyң halyқaralyқ standarttaryn engizý jәne sonyң negizinde ishki azyқ-tүlik naryғynyң tұraқtylyғyn saқtap әri nyғaıtyp қoımaı, sonymen birge otandyқ taýarlardy syrtқy naryққa shyғarý basty baғdar retinde қalyp otyr. Ekinshi mindet ? eksportқa baғdarlanғan өndiristi damytý jәne eksportty әrtaraptandyrý. Bұl mindetti sheshý aıasynda basty nazar ınvestıtsııalyқ jobalardy iske asyrýғa jұmyldyrylғan. Bұl baғytta mal bordaқylaıtyn ınfraқұrylymy damyғan alaңdardyң, mal soıatyn oryndardyң құrylysyn salýғa, bııazy jүndi қoı sharýashylyғyn damytýғa, soıany jәne jүgerini өndirý men қaıta өңdeýge, astyқty tereң өңdeýge, balyқ sharýashylyғyn damytýғa, balyқ jәne jemis-kөkөnis өnimderin қaıta өңdeıtin salany өrkendetýge aıryқsha kөңil bөlinetin bolady. Sonymen қatar, aýyl sharýashylyғy өndirisiniң eldiң sұranysyn әli de қanaғattandyrmaı otyrғan salalary қarjylandyrylýda. Bұl - jylyjaı sharýashylyғy jelilerin ұıymdastyrý, kөkөnis saқtaý қoımalaryn salý jәne қaıta құrý, tamshylap sýarý tehnologııasyn қoldana otyryp jemis-kөkөnis өnimderin өndirýdi ұıymdastyrý, iri taýarly-sүt fermalaryn salý, et өndirýge baғyttalғan құs fabrıkalarynyң құrylysyn salý jәne қoldanystaғylaryn қaıta jaңartý. Osy jәne basқa da ınvestıtsııalyқ jobalardy ұıymdastyrýғa jәne iske asyrýғa Daғdarysқa қarsy jospar sheңberinde Ұlttyқ қordan 120 mlrd. teңge bөlinip otyr. - Elbasy sonymen қatar agrarlyқ sektor ekonomıkany әrtaraptandyrýғa jәne eksportқa naқty үles қosa alatynyn aıtyp, osy oraıda 2015 jylғa қaraı aýylsharýashylyқ өnimderiniң үlesin eksporttyң jalpy kөleminde 8 paıyzғa deıin jetkizý ortaқ mindet ekenin, al agroөnerkәsiptik keshenniң jalpy қosylғan құny eң taıaýdaғy ýaқyttarda kem degende 16 paıyzғa ұlғaıtylýy tıistigin atap kөrsetken edi. Bұl kөrsetkishterge қalaı қol jetkizýge bolady? - Elbasy mejelengen kөrsetkishterge қol jetkizý үshin biz maқsatty әri keң aýқymdy jұmystar jүrgizip jatyrmyz. Aıtalyқ, aýyl sharýashylyғynyң jalpy өnim kөlemin ұlғaıtý үshin mınıstrlik otandyқ aýyl sharýashylyғy өnimderin өndirýshilerdi қoldaý, ekonomıkanyң agrarlyқ salasynyң bәsekege қabilettiligin arttyrý, eldiң azyқ-tүlik қaýipsizdigin қamtamasyz etý jөnindegi sharalardy қabyldaýda. Shıkizat bazasynyң sapasyn kөterý jөnindegi sharalar үsh baғytta iske asyrylýda. Birinshisi - «ҚazAgro» holdıngi arқyly iske asyrylatyn ınvestıtsııalyқ jobalar esebinen қazirgi zamanғy tehnologııalarғa negizdelgen jaңa өndiristik қýattaғy sүt keshenderin jәne mal bordaқylaıtyn alaңdardy salý. Ekinshisi - bұl қoldanystaғy sharýashylyқtardyң қýatyn қarқyndatý, sol sııaқty ұsaқ taýar өndirýshilerdi kooperatsııalaý esebinen өndiristi үdetý. Үshinshisi - bұl maldardyң genetıkalyқ әleýetin damytý. Қazirgi ýaқytta mınıstrlik otandyқ ғalymdarmen birlese otyryp, үles salmaғy bүginge deıin bar joғy 5 paıyzdy құraıtyn asyl tұқymdy maldardyң sanyn kөbeıtý maқsatynda, keң kөlemdi selektsııa jәne embrıondardy transplantatsııalaý baғdarlamalaryn iske asyrý esebinen joғary tұқymdy maldardy kөbeıtý jұmystaryn bastady.Sonymen қatar, mal sharýashylyғynda өndiris kөlemin үdetý jәne ұlғaıtý maқsatynda iri қara maldy jәne shoshқany bordaқylaý үshin қoldanylatyn jemshөp құnynyң bir bөligin sýbsıdııalaý baғdarlamasy, sondaı-aқ maldardyң genetıkalyқ әleýetin kөterý protsesin yntalandyrý jөnindegi sharalar jүzege asyrylyp jatyr. Sonymen қatar, tehnıkalyқ jәne tehnologııalyқ қaıta jaraқtandyrý esebinen қaıta өңdeý salasynyң bәsekege қabilettiligin arttyrýғa baғyttalғan sharalar қabyldanýda. Osy maқsatta қaıta өңdeý kәsiporyndaryna salyқtyқ jeңildikter ұsynyldy, bank nesıeleriniң paıyzdyқ stavkalary, өndiriske halyқaralyқ sapa standarttaryn engizýge ketken shyғyndar sýbsıdııalanýda. Bұdan basқa, osy jyldan bastap et jәne sүt өndirýshiler өndirilgen өnimdi tek қaıta өңdeıtin kәsiporyndarғa jetkizgen jaғdaıda ғana sýbsıdııa alady. Kelesi jyldan bastap, sýbsıdııalaýdyң osyғan ұқsas mehanızmderi jemis-jıdek daқyldaryn өndirýshilerge de қoldanylady. Mınıstrliktiң strategııalyқ josparynda 2011 jyly eksportқa shyғarylatyn joғary sapaly ettiң kөlemin jylyna 2 myң 200 tonnaғa, balyқ өnimderin 36 myң tonnaғa deıin, jүndi 12,2 myң tonnaғa deıin, teri shıkizaty 1 mln. 73 myң sharshy metrge deıin ұlғaıtý kөzdelgen. Syrtқy naryқta laıyқty pozıtsııany ıelený үshin, Қazaқstannyң jetekshi eksporttaýshylardyң қataryna kirýge mүmkindigi bar agroөnerkәsiptik keshenniң birқatar perspektıvaly baғyttary boıynsha arnaıy damý baғdarlamalary әzirlenip jatyr. Mұndaı perspektıvaly baғyttarғa eksportқa baғdarlanғan mal sharýashylyғy өnimderiniң (sıyr eti, қoı eti, jylқy eti, bııazy jүn, teri) өndirisin jәne қaıta өңdeýdi damytý; eksportқa baғdarlanғan egin sharýashylyғy өnimderiniң (astyқ: azyқ-tүlik bıdaıy, makaron, krahmal, ұn, bıdaı ұryғy, maқta, kүrish, ұlpa) өndirisin jәne қaıta өңdeýdi damytýdy jatқyzylyp otyr. Importtyң osy tүrlerin otandyқ naryқtan yғystyrý jәne eldiң ishki қajettilikterin tolyқ қanaғattandyrý maқsatynda maıly daқyldardy өndirý jәne қaıta өңdeýdi damytý; ashyқ jәne jabyқ topyraқty jerde jemis-kөkөnis sharýashylyғyn damytý; almanyң aport sortyn қaıta damytý; қant қyzylshasynan қant өndirý jәne ony damytý; tүıe sүtinen, jemisten, kөkөnisten balalar tamaғyn өndirý; құs sharýashylyғyn damytý; taýarly balyқ sharýashylyғyn damytý; aýyl sharýashylyғy mashınasyn jasaýdy damytý; sүt pen sүt өnimderiniң өndirisin damytý; et jәne et өnimderin damytý jөninde arnaıy baғdarlamalar әzirlenip jatyr. Sonymen қatar, eksporttyң jalpy kөlemindegi jәne agrөөnerkәsiptik keshenniң jalpy қosylғan құnyndaғy aýyl sharýashylyғy өniminiң үlesin ұlғaıtý jәne қosymsha jұmys oryndaryn kөbeıtý maқsatynda mınıstrlik jedeldetilgen ındýstrııalyқ-ınnovatsııalyқ damý jөnindegi memlekettik baғdarlamada sharalar қarastyratyn bolady. Mұndaı sharalar elimizdiң azyқ-tүlik қaýipsizdigin қamtamasyz etýge, ishki azyқ-tүlik naryғynyң tұraқtylyғyn saқtaýғa, salanyң eksporttyқ basymdylyғyn ұlғaıtýғa jәne aýyl halқynyң әl-aýқatyn өsirýge mүmkindik beredi. - Elimizdiң azyқ-tүlik қaýipsizdigin қamtamasyz etý үshin bıyl қandaı naқty jұmystar atқarylady? Bұl salada sheshimi tabylmaı jatқan nendeı tүıtkildi mәseleler bar? - Elimizdiң azyқ-tүlik қaýipsizdigin қamtamasyz etý jәne aýyl sharýashylyғynyң өңdeý salasyn қoldaý maқsatynda memleket birқatar keshendi sharalardy jүzege asyrýda. Naқtyraқ aıtsaқ, қaıta өңdeý kәsiporyndarynyң aınalym қarajatyn toltyrý, sondaı-aқ tehnıkalyқ jәne tehnologııalyқ қaıta jaraқtaý үshin қarjy ınstıtýttarynan alғan nesıe resýrstarynyң syıaқy stavkasyn sýbsıdııalaý boıynsha bıýdjettik baғdarlamalar jүzege asyrylyp jatyr. Bıylғy jyldan bastap sýbsıdııalardy berý mehanızmi edәýir oңaılatyldy, barlyқ қaıta өңdeý kәsiporyndaryn қamtýғa mүmkindik týyp otyr. Үkimettiң, Ұlttyқ banktiң jәne Қarjy naryғyn қadaғalaý agenttiginiң Ekonomıkany jәne қarjy sektoryn tұraқtandyrý jөnindegi 2009-2010 jyldarғa arnalғan birlesken is-қımyl josparyna sәıkes, nesıe resýrstary tapshylyғynyң ornyn toltyrý үshin, қaıta өңdeý kәsiporyndaryn, shaғyn jәne orta bıznesti қoldaý үshin «Samұrұқ-Қazyna» қorynyң қarjysy esebinen ekinshi deңgeıli bankter arқyly aýylsharýashyқ salasyndaғy kәsipkerler jyldyқ stavkasy 12,5 paıyzben nesıelendirip jatyr. Lızıng әdisimen, onyң ishinde «Қazagro» holdınginiң enshiles kәsiporyndary arқyly, қaıta өңdeý kәsiporyndaryn tehnıkalyқ jәne tehnologııalyқ jaғynan jaңartý jүrgizilýde. Sonymen қatar, aýyl sharýashylyғy shıkizattaryn қaıta өңdeıtin 9 sala boıynsha kәsiporyndarғa қosylғan құn salyғyn tөleýde 70 paıyz jeңildikter berilýde. Aýyl sharýashylyғy shıkizatynyң tereңdetilip өңdelgen өnimderiniң ımportyn azaıtýғa baғyttalғan iri ınvestıtsııalyқ jobalar jүzege asyrylýda. 2009 jyldan bastap mal sharýashylyғy өnimderin өndirýdi sýbsıdııalaý erejesi onyң mindetti tүrde өnerkәsipte қaıta өңdeýge baғyttalýy tıis bolyp өzgertildi. Kelesi jyly bұndaı өzgerister өsimdik sharýashylyғy өnimderine de қoldanylatyn bolady. Sonymen қatar jalpy aýyl sharýashylyғy shıkizatyn daıyndaý, saқtaý, bastapқy қaıta өңdeý jәne өtkizý ınfraқұrylymyn құrý boıynsha jұmystar jalғasýda. Eң қajetti azyқ-tүlik өnimderine (sүt, et, tәtti sýsyn men jemis-jıdek kөkөnis, bıdaı, ұn, jarmaғa) halyқaralyқ talaptarғa saı keletin tehnıkalyқ reglament engizilip, әri tamaқ өnimderiniң jalpy қaýipsizdigine қataң baқylaý қoıyldy. Agroөnerkәsiptik keshen sýbektileri menedjment jүıesiniң halyқaralyқ standarttaryna sәıkes sapa menedjmenti jүıesin әzirleýge, engizýge jәne sertıfıkattaýғa ketken shyғyndar sýbsıdııalanyp jatyr. Іshki naryққa үnemi monıtornıng jүrgizilýde, ımporttyқ taýarlarғa қatysty kedendik baj salyғynyң mөlsheri rettelip әri ishki naryқty arzanқol ımport өnimderinen қorғaýғa baқylaý kүsheıtildi. Elbasynyң tapsyrmasyna sәıkes, memlekettik organdar men ұlttyқ kompanııalardaғy satyp alýlardaғy қazaқstandyқ mөlsherdi arttyrý arқyly otandyқ өnim өndirýshiler үshin kepildi әri tұraқty tұtyný naryғyn қalyptastyrý maқsatynda қoldanystaғy zaңnamalarғa tıisti өzgertýler engizilýde. ıAғnı, aldaғy ýaқytta memlekettik satyp alýlar kezinde mindetti tүrde otandyқ өnimderge basymdyқ beriledi. Қorytyndylaı kele memleket tarapynan azyқ-tүlik қaýipsizdigin қamtamasyz etý үshin barlyқ jaғdaı jasalғanyn aıtқym keledi. Қazir bұl jұmystardy jүzege asyrýda barlyқ ortalyқ, әsirese jergilikti atқarýshy organdar birlesip, belsendi jұmystar jүrgizýleri tıis. - Sұhbatyңyzғa rahmet! Jұmystaryңyzғa jemis tileımiz!