Ilon Maskpen hat almasqan qazaqstandyq jas ónertapqysh
Biz onymen Zerendi kóliniń jaǵasynda tanystyq. «Zeren-2019» jastar lagerine «Jas kásipker» baǵdarlamasy boıynsha erekshe joba usynypty. «Zııatkerlik menshikti kommertsııalaý ofısi» atty jobasy konkýrsta júldege ilinbegenimen, bizge óte utymdy kóringen. Avtoryn áńgimege tartyp kórdik. Erekshe ıdeıany qazylardyń qaperge ilmeýi kóńil kúıin túsirip jiberse kerek, bizben birazǵa deıin súlesoq otyryp sóılesti. Tek óz jobalarynyń ereksheligi týraly aıtqan kezde ǵana júzine qan júgirip, ezýine jastyq jymıys úıirilgendeı boldy.
«Negizi men zańgermin. Bul salany ıgerip jatqanyma 7 jyl boldy. 2 jyl kolledjde, 4 jyl ýnıversıtette oqydym. Endi magıstratýrada bilim alyp júrmin. Kolledjde oqyp júrgen kezde-aq ónertabys taqyrybyn ózime tańdap alǵan bolatynmyn. Óıtkeni, ózim áýesqoı ónertapqyshpyn. Sý generatorynyń, spýtnık zymyrandarynyń túrli úlgisin jobalaǵanmyn. Byltyr «Meniń armanym» konkýrsynda ǵarysh qoqystaryn tazalaıtyn spýtnıktiń jobasyn usynǵanym bar. Ol jobamdy tipti Ilon Maskqa usynyp, hat ta jazdym. Keıin ony basqa da ǵarysh agenttikterine joldadym», - deıdi jas ónertapqysh Damır Bekbaev.
Ilon Mask talapty jastyń bul hatyna jaýap jazǵan eken.
«Maǵan kelgen hatta jobamnyń ıdeıasy óte ózekti ekeni aıtylypty. «Jobańyz bolashaq úshin asa qajet. Biraq, bizdiń kompanııa ondaı spýtnıkter shyǵarýmen aınalyspaıdy. Qazirgi tańda basqa baǵyttarǵa kúsh salyp jatqandyqtan, sizdiń ıdeıańyzben jumys isteýge daıyn emespiz. Degenmen, jobańyzdy osy salaǵa tikeleı qatysy bar kompanııalar men agenttikterge usynyp kórýge keńes beremiz» dep jazypty», - deıdi ol.
Al «Sý gerenatory» jobasyna japondar qyzyǵýshylyq tanytqan kórinedi.
«Qazir ónertapqyshtardyń aldynda jalǵyz múmkindik qaldy. Ol - halyqaralyq kórmelerge, syrttaı konkýrstarǵa qatysý. Men jańaǵy aıtqan sý generatoryn Qazaqstanda eshbir jerge ótkize almadym. Keıin sol jobam týraly aǵylshynsha maqala jazyp, syrttaı konkýrsqa usyndym. Úzdik dep tanyldy. Óıtkeni, men oılap tapqan generatordy sýdyń astyna tastaǵan soń umytýǵa bolady. Ózdiginen úzdiksiz qýat óndire beredi. Mysaly, Pavlodarda ornatsaq, Ertistiń aǵyny toqtaǵansha qýat beretin bolady. Al kún generatory bultty kezde, jel generatory tynyq kezde qýat óndire almaıdy. Meniń generatorymnyń artyqshylyǵy osynda. Maǵan Japonııadan habarlasyp, ózderine engizýdi usyndy. Biraq, usynys sharttaryn qarasam, meniń avtorlyq quqyǵym qatty shekteledi eken. Aqyry bas tartýǵa týra keldi. Keıde sonym qate bolǵan joq pa dep oılap qoıamyn», - deıdi jymıyp.
Talaı-talaı tyń jobasy qoldaý tappaı, mańdaıy san márte tasqa tıgen Damır aqyry zııatkerlik menshikti saýdalaıtyn kásip ashý kerek degen oıǵa kelse kerek.
«Osyndaı jobalardy júzege asyrýdyń tetigin taptym. Ózim sııaqty ónertapqyshtardyń tizimin jasap jatyrmyn. Bolashaqta solarǵa ınvestorlar men «bıznes-angelder» taýyp berýmen aınalysatyn bolamyz. Sol sebepti meniń jobam «Zııatkerlik menshikti kommertsııalaý» dep atalady. Jaqsy bir ónertabys paıda bolsa, oǵan qatysy bar kásiporyndar men joǵary oqý oryndarynyń barlyǵyna habarlasatyn bolamyz», - deıdi ónertapqysh zańger.
Qazir ol S.Toraıǵyrov atyndaǵy Pavlodar memlekettik ýnıversıtetinde patent zertteýshi bolyp jumys istep júr. Jas ǵalym eldegi ónertabys retinde patenttelip jatqan jobanyń kóbi bir saryndas dep oılaıdy.
«Qazaqstandaǵy ónertabystyń kóbi bir-birin jetildirý ǵana dep aıtýǵa bolady. Bar dúnıeni damytý baǵytynda bári. Tyńnan túren salyp jatqandar nekensaıaq», - deıdi ol.
Damır Bekbaev jastardyń jańashyl ıdeıalary keıbir joǵary oqý oryndarynyń «shıkizatyna» aınalyp jatqanyn aıtady.
«Bizde, ásirese, jas ónertapqyshtarǵa ınvestor men demeýshi tabý qıyn. Kimge barsań da, áýeli jobanyń prototıpin suraıdy. Prototıp jasaýyń ózi qymbat. Óıtkeni, oǵan bólinetin granttardy alý ońaı emes. Ne senikinen úzdik joba ozyp ketedi, ne seniń jobańa tym aýqymdy degen baǵa berilýi múmkin. Mysaly «Jasyl energetıka» boıynsha sý generatoryn jobaladym. Fınalǵa jettim de, grantqa ilinbedim», - deıdi ónertapqysh.
«Ónertapqyshtardy ótili men ataǵy úlken professorlarǵa telýdiń de kedergileri bar. Sóz joq, tájirıbeli ǵalymdar jas ónertapqyshtan kóp biledi. Ony qalaı jeteleýdiń joldaryna qanyq. Biraq, jobaǵa atsalysqannan keıin ol da avtor bolyp tirkelgisi keledi. Gáp osynda. Ónertabysyńdy bireýmen bólisý asa bir jaǵymdy dúnıe emes. Osy ofısti oılap tabýyma bul da sebep boldy. Bizdiń ofıs eshkimniń jobasyna jıendik jasamaıdy. Ónertapqysh kelip ıdeıasyn aıtsa boldy, biz ol usynǵan aqparattyń eshqaıda taramaıtynyna, óziniń kelisiminsiz paıdalanbaýǵa kepildik beremiz. Sol prıntsıppen ınvestor izdeımiz. Bizdegi ǵylymǵa dál osy kópir jetpeı tur qazir. Mundaı ofıster AQSh pen Japonııada kóp. Áıgili «Kremnıı alqabynda», Garvard sııaqty úzdik ýnıversıtetter janynda osyndaı ofıster bar», - deıdi Damır.
Ónertapqysh ázirge eshbir jobasyna patent almapty. Bul iske oıyndaǵy ofısti ashqannan keıin myqtap kirispekshi
«Qazir ónertapqyshtardyń kúıi «jalǵyzdyń úni, jaıaýdyń shańy shyqpas» degen mátelmen úndes. Qarjynyń bári pıary myqty nemese tiregi myqty jobalarǵa ketip jatyr. Bul ofıste zańgerden bólek ekonomıster de, menedjerler de bolýy tıis. Óıtkeni, jobany iske asyrý úshin túrli esepter men boljamdar, nasıhat pen jarnama jumystary birdeı júrýi kerek», - dedi ol sóz sońynda.
Ózi aıtpaǵanmen, Damırdiń 15 jyl boıy áıgili NASA-da erikti retinde jumys istegenin áleýmettik jelidegi málimetterinen bildik. Sóıtsek, ol bala kúninen ǵarysh álemine erekshe yntyq bolǵan eken. Ózge balalar oıynshyq jınap júrgende bul ǵarysh týraly entsıklopedııalardy «kemire» bergen. Ǵaryshker bolýǵa densaýlyǵy jaramaǵandyqtan, óz baǵyn ónertabys salasynda synap kórýge bekingen. Damır Bekbaev Ilon Masktan bólek Aıdyn Aıymbetovpen de áleýmettik jeli arqyly hat almasyp turady. 2018 jyly NASA ushyrǵan InSight kemesi Marsqa kóptegen eriktilermen birge Damırdiń de esimi jazylǵan kremnıı chıpti jetkizgen bolatyn. Osylaısha, jas ónertapqyshtyń ózi ǵaryshqa aıaq baspasa da, esimi «Qyzyl ǵalamsharǵa» jetken.