Hamzat ıAngýlbaev: Qazaq halqy jer aýdarylǵandarǵa pana boldy
1944 jyldyń qysynda Qazaqstan jerine Sheshen-Ingýsh AKSR aýmaǵynan sheshender men ıngýshter jappaı jer aýdaryldy. Osylaısha, jarty mıllıonǵa jýyq adam óz úıinen aıyryldy. Otanyn satqandar dep aıyp taǵylǵandar mal tasymaldaýǵa arnalǵan vagondarǵa tıeldi.
Ýaqyt óte kele taǵylǵan aıyptar alynyp, sheshender men ıngýshtarǵa týǵan jerine oralýǵa ruqsat etildi. Alaıda bastan keshken asa aýyr kezeńder qýǵyn-súrginge ushyraǵandardyń ǵana emes, olardyń urpaqtarynyń da máńgi esinde qaldy. Barymen bólisip, basyna pana bolǵan qazaq halqynyń keńpeıildiligi men qonaqjaılylyǵy, búginde ár otbasynda urpaqtan urpaqqa aıtylyp, umytylmaı keledi.
Solardyń biri – sheshen-ıngýsh etnomádenı birlestiginiń múshesi Hamzat ıAngýlbaevtyń otbasy. Qýǵyn-súrginge ushyraǵandardyń urpaǵy sol qıyn sátti esinen shyǵarǵan joq. Endi ondaı zulmat zamannyń bolmaýyn tileıdi.
«Men Shatoıa aýylynan kelgen alpınıstpin. Ata-babam Sheshenstan Respýblıkasynyń ońtústigin mekendegen. Halqymdy deportatsııalaý 77 jyl buryn bolypty. 1944 jyly 23 aqpanda jol jóndeýshilerdiń kıimin kıgen áskerıler aýylǵa keldi. Olar adamdardy jınap, májbúrli túrde basqa elderge jer aýdardy. Taýly aımaqtarda turatyn halyqtardyń qalyń qardyń saldarynan taýdan túsýi qıyn bolǵandyqtan, tapsyrmany buljytpaı ýaqytyndy oryndaý úshin olardy qoralarǵa kirgizip, órt qoıdy», - dediHamzat Hasanuly.
Onyń aıtýynsha, shamasy jetkeni qashyp qutyldy, alaıda ondaılardyń qatary kóp bolmaǵan. Óıtkeni, jer aýdarylǵandardyń basym bóligi qarttar, áıelder men balalar boldy. Bul kezde er adamdar Uly Otan soǵysy maıdanynda edi. Keńes Armııasynyń qatarynda bolǵan jáne otanyn qorǵaǵan sarbazdar da kúshtep qonys aýdaryldy. Hamzat ıAnǵulbaevtyń ata-babasy týǵan aýylynan Shyǵys Qazaqstan oblysyna jetkizilgen.
«Munda turatyn qazaq halqy bizdi jyly qabyldady. Olardyń meıirimdiliginiń, adamgershiliginiń arqasynda aman qaldyq. Aldymen Ulan aýdanynda turdyq. Keıin ákem Altaı aýdanyna bardy. Ol jerde ken orynynda jumys istedi», - dedi sheshen-ıngýsh etnomádenı birlestiginiń múshesi.
ıAngýlbaevtar otbasy uzaq jyldar boıy Óskemende turyp, adal eńbek etti. Keıin Ovechıı klıých aýylyna kóshti. Aqtalǵannan keıin tarıhı otanyna oralýǵa múmkindik týǵan. Alaıda Shyǵys Qazaqstan oblysynda dúnıege kelgen Hamzat Hasanuly osynda qalyp, shańyraq kóterdi. Áıelimen birge bilim alyp, úsh bala tárbıeledi.
Qýǵyn-súrginge ushyraǵandardyń ishinde Óskemen qalasynyń turǵyny Lıdııa Roottyń da otbasy bar. Edil nemisteriniń urpaǵy buryn Saratov oblysynyń Baltser qalasynda turǵan týystarynyń qalaı deportatsııalanǵany týraly estelikterimen bólisti.
Uly Otan soǵysy bastalǵannan keıin, Stalınniń buıryǵymen ájesi Marııa ıAkovlevna balalarymen birge Altaı ólkesiniń Hýtorka aýylyna jer aýdarylǵan eken. Onda ony orman aǵashynda aýyr jumys kútip turdy. Sóıtip ol bir kózinen aıyryldy. Lıdııanyń ákesi – Genrı ol kezde artıllerııalyq polkte áskerde qyzmet etken.
«Ákem Shyǵys Qazaqstan oblysynyń Beloýsovka aýylyna jer aýdaryldy. Ol shahtada jumys istep, eren eńbegi úshin medalmen marapattaldy. Munda baıytý fabrıkasynyń qurylysy kezinde ol meniń anam – Marııa Kolpakovamen tanysty», - dedi Lıdııa Root.
Lıdııa Genrıhovna Semeıdegi medıtsınalyq ınstıtýtty bitirip, ómiriniń 48 jylyn medıtsına salasyna arnaǵan. Ata-anasynyń jolyn qýyp, ol orys jigitine turmysqa shyqty. Internatsıonaldyq otbasyda eki bala dúnıege keldi. Uly Óskemende, al qyzy Germanııada turady.