Halyqaralyq kelisimderdegi memlekettik tildi mensinbeýshilik Qazaqstannyń bedeline nuqsan keltirip otyr

ASTANA. Naýryzdyń 31-i. QazAqparat /Qanat Mámetqazyuly/ - Sońǵy ýaqytta Parlamentte qaralatyn zań jobalarynyń, sonyń ishinde halyqaralyq qujattardyń, konventsııalar, sharttar men kelisimderdiń memlekettik tildegi mátinine baılanysty dúrkin-dúrkin másele kóterilip, qalaýlylar tarapynan synǵa ushyraǵan qujattyń ary-beri jóńkıtini ádetke aınalyp barady.

Әrıne, memlekettik tildegi mәtinge қatysty bұndaı synnyң shyn ekendigi daýsyz әri sol synnyң қaıdan shyғatyny da tүsinikti. Өıtkeni zaң jobalaryn әzirlegende, halyқaralyқ kelisimderge қol қoıylғanda sondaı құjatty әzirleýshiler eң aldymen orys tilindegi nұsқany ұsynady. Osylaısha, memlekettik til әli kүnge resmı қoldanystaғy orys tiliniң tasasynda қalyp kele jatyr. Қazaқstan tәýelsiz memleket bolғaly memlekettik tildiң kөrip kele jatқany osy. Bұny dәleldep jatýdyң қajeti de shamaly. Aқyr aıaғy tүpnұsқasy orys tilinde daıarlanғan jobalar aýdarmashylar arқyly saýatsyz tүrinde Parlamentke deıingi barlyқ satylardy ?sүrinbeı өtip?, zaң shyғarýshy organnyң tabaldyryғynan attaғannan bastap myң құbylyp, bastan aıaқ құlpyryp shyғady. Shalajansar kүıinde orys tiliniң arқasyna mingesken memlekettik tilge Parlamentte ғana jan bitkendeı bolady. Onda da Parlamenttiң Mәjilisi ұlt tilindegi joba mәtinine 10 өzgeris engizse, Senat 11 өzgeris engizip keri қaıtarady. Mәselen, osy jaқynda ғana depýtat Ýәlıhan Қalıjan ?Үkimet zaң jobalarynyң қazaқ tilindegi mәtinin daıarlaýda salғyrttyқ tanytyp otyr?, dep mәsele kөtergen edi. Onyң aıtýynsha, Қazaқstan men AҚSh arasyndaғy ıadrolyқ қarýdyң taralýyna jol bermeýge қatysty kelisimge өzgeris engizý қajettigi týyndaғan. ıAғnı, bұryn қol қoıylyp қoıғan kelisimniң қazaқ tilindegi kemshilikteri anyқtalғan. Osy zaң jobasyn taldaý barysynda қazaқ tilindegi mәtinge Mәjilistiң redaktsııalyқ bөlimi 34 tүzetý engizgen. ?Jobanyң әleýmettik, saıası mәnin eskerip Parlament Senatynan қaraýdy өtingen bolatynbyz. Senatorlar Mәjilistiң қazaқ tilindegi mәtinine engizgen tүzetýiniң үstinen 27 қate taýypty. Sonda Parlament bұndaı қazaқ tilindegi қatege tolғan kelisimdi қalaı қabyldamaқshy. Үkimet te өz isine salғyrttyқ tanytyp, «alshaқtyқ bolғan jaғdaıda aғylshyn tiline қaraңyzdar» degen siltemeni kөrsetip қoıypty. Degenmen de bұl AҚSh үshin emes, Қazaқstan үshin kerek zaң bolyp tұr. Bұndaı құjatty Syrtқy ister mınıstrligi daıyndaıdy eken. Atalғan mınıstrlik 2009 jyldan bastap is қaғazdaryn memlekettik tilde jүrgizýge kөshkenimen de, bұl baғytta eshқandaı өzgeris baıқalmaı otyr?, dedi depýtat. Onyң aıtýynsha, komıtette talқylanғan zaң jobasynyң қazaқ tilindegi mәtininde negizinen stılıstıkalyқ, orfografııalyқ, mazmұndyқ alshaқtyқtar oryn alyp, barlyғy 60-tan astam қate ketken. Osyғan oraı, depýtat bұndaı nemқұraılylyққa shydaı almaıtynyn aıtyp, Elbasynyң atyna hat jazatynyn da jetkizgen bolatyn. Arada aı өtpeı jatyp jaңaғy olқylyқ taғy da қaıtalanyp otyr. Eң soraқysy, bұl jolғy zaң jobasy da halyқaralyқ kelisimge jatatyndyқtan, Қazaқstan өz memleketiniң tilindegi құjattardy saýatsyz jүrgizetin el retinde tanylatyn tүri bar. Mәseleniң mәnisine keletin bolsaқ, bүgin Mәjilistiң Halyқaralyқ ister, қorғanys jәne қaýipsizdik komıtetiniң keңeıtilgen otyrysynda ?ҚR Үkimeti men Slovak Respýblıkasynyң Үkimeti arasyndaғy Investıtsııalardy kөtermeleý jәne қorғaý týraly kelisimdi ratıfıkatsııalaý týraly? zaң jobasy talқylandy. «Zaң jobasyn jұmys tobynda talқylaý barysynda kelisimniң memlekettik tildegi mәtininde kemshilikter oryn alғandyқtan, Syrtқy ister mınıstrligi slovakııalyқ әriptesterine arnaıy hat joldap, kelisimniң қazaқ tilindegi jaңa mәtinin jibergen bolatyn. Slovak tarapy da bұғan tүsinýshilikpen қarap, tıisti kelisim berilip edi. Degenmen de, zaң jobasyn ary қaraı pysyқtaý barysynda aýdarmashylar bұrynғy қatelerden de kөp tүzetýler jasap otyr. Sondyқtan da, osyndaı tүzetýler үshin Slovak Respýblıkasynan ekinshi қaıtara kelisim sұraýғa mәjbүr bolyp otyrmyz», dedi zaң jobasy boıynsha baıandama jasaғan Indýstrııa jәne saýda mınıstriniң orynbasary Almas Қosynov. ıAғnı, onyң aıtýynsha, zaң jobasy Parlamentke tүspeı tұryp Қazaқstan Slovak tarapyna bir mәrte nota jiberip, memlekettik tildegi mәtinge kelisim berýdi sұraғan. Al Slovakııa bұғan өz kelisimderin berip үlgergeni keshe edi, Қazaқstan taғy da keshirim sұrap, dıplomatııalyқ nota jiberýge baryp otyr. Қazaқ tilindegi mәtindi orys nemese aғylshyn tilindegi mәtinmen birizdendirý үshin dıplomatııalyқ jolmen osylaı қaıta-қaıta kelisim alý jıi қoldanatyn jaқsy tәjirıbe emesi anyқ. Mұny Қazaқstannyң bedelin tүsiretin soraқy kөrinis dese de bolady. Mәjilistiң Halyқaralyқ ister, қorғanys jәne қaýipsizdik komıteti atalғan jobaғa қorytyndy bergende құjatta memlekettik tildegi mәtindi bұrmalaıtyn қatelikterdi ashyp kөrsetken. Ondaı қateler negizinen stılıstıkalyқ, lıngvıstıkalyқ, redaktsııalyқ sıpatta oryn alғan әri orys tilindegi mәtinmen teң tүpnұsқaly bolmaғany, ıaғnı maғynalyқ aýytқýlary tym alshaқ ketkeni anyқtalғan. Sondyқtan da, zaң jobasyna Үkimet nemқұraıly қaraıdy dep baғalaýғa da bolady. Bұl қazaқ tiliniң memlekettik til deңgeıine әli de kөterile almaғanyn kөrsetedi. Bir jaғynan, halyқaralyқ қatynastardaғy құjattardyң sapasy bұndaı bolýy mүldem tүsiniksiz. Қazaқstan үshin ұıatty jaғdaı dep ataýғa týra kelip tұr. ?Өzimizdiң memlekettik tilimizde dұrys jazbaptyқ?, dep қaıta?қaıta dıplomatııalyқ nota jiberetin bolsaқ, basқa el bұғan kүlmeı me?! Jalpy, memlekettik tildi damytý mәselesi tıisti deңgeıde aıtylmaı otyr deýge aýyz barmaıdy. Biraқ қazaқ tili memlekettik isterden, bılik organdarynyң dұrys is jүrgizýinen әli de kөrinis taba almaı keledi. Endeshe, bıliktiң әreketimen ұshtasyp, қoғammen bite қaınaspaıtyn tildi қalaı damytýғa bolady? Shyndyғynda, memlekettik tildegi is jүrgizý, құjattar әzirleý әli de bolsa mesheýlik kүıinde ekendigi osydan kөrinedi. Өıtkeni tәýelsizdikten beri қaraı is jүzinde tilge emes, aýdarmaғa jүginý barynsha keң etek alyp boldy. Tipti, bұl bıliktiң ғana emes, қoғamnyң da kezekti indetine aınalyp keledi. Al aýdarmaғa sүıengen memlekettik tildiң eshқashan kөsegesi kөgermeıtini, өz deңgeıine kөterile almaı, ylғı resmı tildiң yғynda өgeı bala retinde қalatyny belgili dүnıe. Sondyқtan da, memleket ishinde ғana emes, halyқaralyқ isterde bedeldi bұlaı tүsire berýge jol berilmeýi tıis. Әdilet mınıstrligi men Syrtқy ister mınıstrligi zaң jobalaryn, halyқaralyқ kelisimderdi әzirlegende ?oryssha oryp, қazaқsha desteleýdi? tııatyn ýaқyt ta jetti ғoı.