Halyq qaһarmany: Aty - Nurǵısa, zaty - óner, atasy - kúı, anasy - án

ń 10-y. QazAqparat /Aıdar Ospanalıev/ -  Qos ishekti dombyranyń kúńirengen únin estigende tebirenbeıtin qazaq joq shyǵar. Jabyrqaǵanda janyńa demeý bolar, qýanǵanda kóńilińdi terbeter osy bir asyl da qasıetti aspap qazaq úshin teńdesi joq dúnıe. Onyń qadir-qasıetine jetip, kıeli aspaptyń ón boıyndaǵy kúshin sezinip, ony ózgelerge jetkize bilgen jandardyń qaı-qaısysy bolmasyn, óz zamanynyń zańǵar tulǵasy, halqynyń súıikti uly, tanymal adamdarynyń biri bolǵan. Olardyń arasynda halqymyzdyń mýzykalyq mádenıetine, saz óneriniń órkendeýine ólsheýsiz úles qosqan, artyna óshpes mol mura qaldyrǵan, dáýlesker kúıshi, qazaqtyń áıgili kompozıtory Nurǵısa Tilendıevtiń orny erekshe.

 Bүginde elimizde ol týraly jazylғan shyғarma da, onyң kүıshilik өnerine қatysty halyқ arasynda taraғan aңyz da az emes. Bұl қalyң kөpshiliktiң birtýar ұlyna bergen baғasy dese bolady. Әıtpese kөzi tirisinde aқyn, jazýshy, kompozıtor atanyp, өmirden қaıtқan soң өzi de, jazғan shyғarmalary da ұmyt bolғan, өzderin kezinde tәp-tәýir talant sanap kelgen azamattar az emes.

      Derekterge jүginetin bolsaқ, bүginde N.Tilendıevtiң artyna jazyp қaldyrғan mұralary 500-den asady eken. Tarıhta, onyң ishinde қazaқ tarıhynda da kөziniң tirisinde bүkil өmirin қasıetti өnerge arnap, sonyң jolynda kөrgen-bilgenderin keıingi ұrpaққa mұra etip қaldyryp ketken aıtýly tұlғalar az bolmaғan. Alaıda Nұrғısanyң mұrasy olardan eshkimge ұқsamaıtyndyғymen jәne shyғarmalarynyң birin-biri қaıtalamaıtyndyғymen erekshelenedi. Sөıte tұra onyң týyndylary tyңdaғan janғa өzgeniң emes, tek Nұrғısanyң ғana jүreginen shyққan dүnıe ekendigin sezdirip tұrady. Onyң mұralarynyң janrlyқ erekshelikteri de mүldem bөlek. Onyң repertýarynan әn deısiz be, kүı deısiz be, opera, balet, romans sııaқty saz өnerinde tolyp jatқan janrlardyң barlyғyn da tabýғa bolady. Osy arқyly ol қazaқtyң қara dombyrasyn әlemge tanytty. Nұrғısa dombyrany shertip қana қoımaı, onyң tereңine үңilip қasıetti aspaptan shyққan әrbir dybysty jan-tәnimen ұғynyp, sezine bilgen adam. Sondyқtan da onyң «Dostyқ jolymen», «Meniң Қazaқstanym» sııaқty kantatasy men  Қ.Қojamııarovpen birlesip jazғan «Altyn taýlar» operasy,  «Ata tolғaýy» kүıi men orkestrge arnap jazғan өzge de týyndylary halқynyң sүıip tyңdaıtyn dүnıelerine aınaldy. Sondaı-aқ onyң «Aққý», «Aңsaý», «Arman», «Әlқıssa», «Қorқyt ata týraly aңyz», «Kөsh kerýeni», «Mahambet», «Farabı sazy» sııaқty kүıleri men  «Sarjaılaý», «Alataý», «Aқjaıyқ», «Aққұsym», «Өz elim» sııaқty әnderi halқynyң yқylasyna bөlendi. Talantty sazgerdiң bұdan basқa 40-tan astam pesa men 20-dan astam fılmge jazғan shyғarmalary bar. N.Tilenıdıev mýzykasyn jazғan M.Әýezovtyң, T.Ahtanovtyң, Ә.Tәjibaevtyң, pesalary men «Қyz Jibek», «Қıly kezeң», «Meniң atym Қoja», «Қarlyғashtyң құıryғy nege aıyr», «Aқsaқ құlan», sııaқty kөrkem týyndylar әldeқashan   klassıkaғa aınalғan.

        Nұrғısanyң kompozıtor dırıjer, oryndaýshy retindegi oıy kөpke ortaқ, barshaғa tүsinikti. Nұrғısa dәstүrli қazaқ mýzykasynyң өңin өzgertpesten, onyң қasıetterin joғaltpastan, өzgelerge jetkize bildi. Ol қazaқ mýzykalyқ mәdenıetindegi sal-serilik dәstүrdiң soңғy tұıaғy. Ol өz  zamanynyң ıdeologııalyқ өktemdigine syr bermeı, tabıғat bergen tөltýma қalpynan tanbaı, shyғarmashylyқ daralyғyn saқtap қalғan tұlғa. Onyң boıyna bitken asyl қasıeti daryn ıesiniң bolashaғyna jastaıynan-aқ jol salғan kөrinedi. Nұrғısanyң jastyқ shaғyna қarap, osyny meңzeısiz. Almaty oblysynyң Іle aýdanyna қarasty Shılikemer aýylynda týyp өsken onyң қaıtys bolғan jeri Jambyl babamyzdyң kesenesiniң janynan bұıyrғan. 

      Talantty jastyң jastyқ shaғynda tәlim-tәrbıe alғan bilim oshaқtarynyң barlyғy da saz өnerimen baılanysty. Osydan-aқ onyң aldyғa  қoıғan maқsattarynyң anyқ, өnerge degen ary taza, өzine degen senimdiliginiң myғym ekendigin kөrsetedi. Adamzattyң boıyna bitken osyndaı asyl қasıetterdi bir boıyna daryta bilgen azamattyң қandaı bolmasyn  bıikterdi  baғyndyrmaı қoımasy anyқ edi jәne solaı boldy da.  Ol P.I. Chaıkovskıı atyndaғy konservatorııanyң dırıjerlik fakýltetin bitirip, Қazaқtyң Abaı atyndaғy opera

jәne balet teatrynda, Құrmanғazy atyndaғy Memlekettik akademııalyқ halyқ aspaptar orkestrinde jәne өziniң tikeleı ұıymdastyrýymen dүnıege kelgen «Otyrar sazy» halyқ aspaptary orkestrinde Bas dırıjer boldy. Sondaı-aқ sazger «Қazaқfılm» kınostýdııasy mýzyka redaktsııasynyң Bas redaktory қyzmetin atқarғan. Қazaқstannyң halyқ әrtisi, Қazaқstan  Respýblıkasy Memlekettik syılyғynyң ıegeri, KSRO-nyң halyқ әrtisi ataқtarynyң ıegeri. Al 1998 jyly oғan «Halyқ қaһarmany» ataғy berildi.

       Osydan birneshe aı bұrynAstanadaғyPrezıdenttik mәdenıet ortalyғynyң kontsert zalynda өtken Nұrғısa Tilendıevtiң shyғarmashylyғyna arnalғan «Ұstaz amanaty» atty mýzyka keshinde atalғan ortalyқtyң dırektory Myrzataı Joldasbekov: «Nұrғısa Tilendıev ұly kompozıtor, ұly dırıjer, ғajap ımprovızator. Ol - mýzyka өnerindegi erekshe құbylys. Aty - Nұrғısa, zaty - өner, atasy - kүı, anasy - әn. Tilendıev - қazaқ dalasyn sazғa bөlegen jasampaz, mýzyka өneriniң taýsylmaıtyn keni, tot baspaıtyn asyly, sarқylmaıtyn bұlaғy, sөnbeıtin shyraғy, қalқaıғan құlaғy, asқaқ үni, altyn diңgegi, minsiz ұstasy, өshpeıtin өnegesi, azbaıtyn rýhy. Ol - әnniң tikken týy, asқar taýy, kүıdiң soққan jeli, қara daýyly, aқ borany, әni elge em bolғan balger, barmaғynan bal tamғan arқaly dombyrashy, keýdesinen kүı қozdaғan құdiret. Sondyқtan da onyң shyғarmalary týғan halқymen mәңgi birge jasaı beredi degen edim, 1999 jyly Almatydaғy Respýblıka saraıynda «Otyrar sazy» orkestrine Nұrғısa Tilendıevtiң esimi berilgende. Sol sөzdi bүgin de қaıtalaғym keledi», - degen bolatyn.