«Ǵylym men bıznesti retteıtin zań kerek» - baspasózge sholý
***
«Túrkistan eki dúnıe esigi ǵoı, Túrkistan er túriktiń besigi ǵoı. Tamasha Túrkistandaı jerde týǵan Túriktiń Táńiri bergen nesibi ǵoı», dep jyrlaǵan edi uly Maǵjan. Qazaqstan men Túrkııa basshylarynyń qasıetti Túrkistandaǵy keshegi basqosýy tarıhı tamyrlastyqtyń, dástúrli dostyqtyń kelisti kórinisine aınaldy. Keshe Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti Nursultan Ábishuly Nazarbaev pen Túrkııa Respýblıkasynyń Prezıdenti Redjep Taıyp Erdoǵan Túrkistan qalasyna jumys saparymen bardy. Eki eldiń basshylary túrki dúnıesiniń rýhanı ortalyǵy bolǵan shaharda Q.A.ıAsaýı kesenesine baryp, babalar rýhyna taǵzym etti», - dep jazady «Egemen Qazaqstan» gazeti senbilik sanyndaǵy «Túrkistan er túriktiń besigi ǵoı» degen taqyryptaǵy maqalasynda. Basylymnyń jazýynsha, Qazaqstan men Túrkııanyń basshylary Túrkistan shaharynda boı kótergen 2 myń oryndyq jańa meshittiń ashylý saltanatyna qatysty. Qos el basshylary meshit qurylysyn júrgizý jónindegi kelisimge 2000 jyly Túrkistan qalasynyń 1500 jyldyq mereıtoıy aıasynda qol qoıǵan edi. Jalpy aýmaǵy 2 gektar aýmaqty alyp jatqan meshittiń qurylysy Túrik Respýblıkasy tarapynan qarjylandyryldy. Meshit munarasynyń bıiktigi 33 metrdi qurasa, kúmbeziniń bıiktigi - 31 metr. Qazaqstan Prezıdenti men Túrkııa Prezıdenti meshitke Quran syılady. Baýyrlas eki eldiń basshylary Halyqaralyq Qazaq-túrik ýnıversıtetinde Qazaqstan tarapynan salynatyn 500 oryndyq jataqhana kesheni men Túrkııa tarapynan salynatyn 500 oryndyq professorlar ofısiniń jobalyq maketterimen tanysty.
Qazaqstannyń serpindi, ómir sapasy joǵary standartty zamanaýı memleket retinde damýy adam áleýetin, azamattardyń iskerligin, azamattyq qoǵamnyń odan ári qalyptasýyn belsendi etý negizinde ǵana múmkin bolady. Otandyq ǵalymdardyń azamattyq bastamalary týraly «Egemen Qazaqstan» gazetine suhbat bergen «Qazaqstan ulttyq jaratylystaný ǵylymdary akademııasy» respýblıkalyq qoǵamdyq birlestiginiń birinshi vıtse-prezıdenti, akademık Nuraly Bekturǵanov keńinen áńgimelegen. Basylym tilshisiniń saýaldaryna tuşymdy jaýap bergen ol: «Ǵalymdarymyz Qazaqstannyń Eýrazııalyq tranzıttik hab qana emes, Eýrazııalyq energetıkalyq hab bolýyna barlyq múmkindigi bar ekendigi jaıly ıdeıasyn negizdeýde. Dál osy maqsatta Elbasy Qazaqstannyń barlyq energııa kózderin, onyń ishinde elimizde jetkilikti ǵylymı áleýeti jáne shıkizat resýrsy bar atom energııasy kózderin de keshendi damytýǵa aıryqsha kóńil bólip otyr. Kómirdiń, gazdyń, munaıdyń jáne ýrannyń qorlary shekteýli jáne bolashaqta olardy paıdalanýmen qatar elektr energııasyn óndirý jáne suıyq otyndy alý úshin dástúrli emes energııa kózderin - janǵysh taqtatasty, tutqyrlyǵy joǵary munaıdy, tabıǵı bıtýmdardy, kómir qyrtysynyń metanyn, qońyr kómirdi jáne gıdrotermaldy sýlardy, sondaı-aq gazdandyrý men kómirdi syǵymdaýdy aınalymǵa engizý qajettigi týyndaıtynyn kórsetedi. Elimizde mundaı energııa kózderiniń mol qory bar», - deıdi. Suhbat «Azamattyq bastamalar - basty nazarda» degen taqyryppen berilgen.
***
«Aıqyn» gazetiniń jazýynsha, bizdiń elde ǵylym men bıznes qaýymdastyqtyń arasyndaǵy qarym-qatynastardy retteıtin zańnama joq bolyp shyqty. Sol sebepti, ǵylymı zertteýler kóp bolǵanyna qaramastan, óndiriske shyǵa almaı otyr. Sebebi ony retteıtin zań men normatıvtik aktiler joq. Endi osy olqylyqtyń ornyn toltyrý maqsatynda aldaǵy ýaqytta «Ǵylymnyń kommertsıalızatsııasy týraly» zań jobasyn qabyldaý qarastyrylýda eken. Bul jóninde Bilim jáne ǵylym mınıstrligi ǵylym komıtetiniń tóraǵasy Sansyzbaı Joldasbaev málim etipti. Komıtet tóraǵasynyń aıtýynsha, plagıat máselesimen qatar, ǵylymı etıka da ýshyǵyp tur. Ásilinde damyǵan shet memleketterde - halyqaralyq ǵylymı ortada ǵylymı etıka máselesine basa mán beriledi. Bul rette 1998 jyly ıÝNESKO-nyń bastamasymen ǵylymı bilim men tehnologııa etıkasy boıynsha halyqaralyq komıssııa qurylǵanyn aıtýǵa tıispiz. Endeshe, bizde de, bul máseleni ǵylym men tehnologııa etıkasy jónindegi komıssııa qurý arqyly nemese ǵalymdardyń tıisti kodeksin jasaý arqyly sheshýge bolady degen usynys bar. «Sonymen birge ǵylymı júıede ǵylymı-zertteý jumystaryn qarjylandyrýda teńsizdik kezdesip otyr eken. Іrgeli zertteýler úlesi 23 paıyzdy, qoldanbaly zertteýler 58 paıyzdy, al tájirıbelik-konstrýktorlyq zertteýler 19 paıyzdy quraıdy. Ekonomıkasy damyǵan elderde bul kórsetkish kerisinshe eken, ıaǵnı irgeli zertteýler úlesi 15, qoldanbaly zertteýler 25 paıyzdy, al tájirıbelik-konstrýktorlyq zertteýler 60 (!) paıyzdy quraıdy eken. Mine, sol sebepti, bizge tájirıbelik-konstrýktorlyq zertteýdiń mańyzyn arttyryp, ony óndiriste qoldanýdy qamtamasyz etý qajet-aq. Soǵan baılanysty, osy salany qarjylandyrýdy aıtarlyqtaı kóbeıtýdi josparlap otyrmyz. Bul rette jeke sektordyń qarjysyn tartýǵa basymdyq beriledi», - dedi S.Joldasbaev. Maqala taqyryby - «Ǵylym men bıznesti retteıtin zań kerek».
«Bıyl elimizdiń geologııalyq barlaý jumystaryna 12,5 mlrd teńge jumsalady. Kórsetilgen qarjynyń 6 mlrd. teńgesi «Nurly jol» baǵdarlamasy aıasynda Ulttyq qordan bólindi. Investıtsııalar jáne damý mınıstrligi Geologııa jáne jer qoınaýyn paıdalaný komıtetiniń tóraǵasy Bazarbaı Nurabaevtyń málimdeýinshe, 2015 - 2019 jyldar aralyǵynda geologııalyq barlaýǵa 5 mlrd dollar baǵyttalady», - dep jazady «Aıqyn» gazeti senbilik sanyndaǵy «Bes mıllıard dollar bólindi» degen taqyryptaǵy maqalasynda.
Basylymnyń jazýynsha, kórsetilgen qarjy bolashaǵy bar ýchaskelerdi anyqtaýǵa, altyn, mys jáne polımetall ken oryndaryn izdeýge jáne barlaýǵa baǵyttalady. Maqalada 4 sheteldik iri kompanııa ken oryndaryn izdeýge 5,5 mlrd teńge bólýge nıet bildirip otyrǵany da jazylǵan. Bul týraly «Qazgeologııa» ulttyq geologııalyq barlaý kompanııasy» AQ basqarma tóraǵasy Ǵalym Nurjanov aıtypty. «Biz geologııalyq barlaý jumystaryna ınvestıtsııa tartý boıynsha 4 iri sheteldik kompanııamen kelisim jasadyq. Olar kontsern, kompanııa, ınvestıtsııalyq qor, sondaı-aq korporatsııa retinde jumys jasap jatqan «Rıo Tınta», «Ilýka», «Ýlmýs fond» jáne «KOPEC» syndy álemge áıgili uıymdar.
Aty atalǵan kompanııalardyń ókilderi bastapqy kezeńdegi geologııalyq barlaý jumystaryna 5,5 mlrd teńge bólýge ázir ekendikterin aıtyp otyr. Eger geologııalyq barlaý jumystary kezinde qıyndyqtar týyndap, qosymsha qarajat qajet bolatyn bolsa, kompanııalar ınvestıtsııalarynyń kólemin 2-3 esege deıin ulǵaıta alatyndaryna sendirip otyr», - dedi ol.
«Petropavl ortalyǵynda bir mıllıon teńge, on myń dollar jáne qymbat turmystyq tehnıka jurtshylyq aldynda órteldi», - dep jazady «Ekspress K» gazeti «Gorı ono sınım plamenem» degen taqyryptaǵy maqalasynda. Shyndyǵynda olardyń barlyǵy da sheneýnikterge «rahmet» retinde beriletin paranyń jasandy túri bolatyn. Ózgeshe aktsııaǵa jastar uıymdarynyń júzden astam múshesi qatysty.
«Kazahstanskaıa pravda» gazetiniń jazýynsha, Frantsııada mıllıonnan astam ara ózderiniń balyna batyp ketti. Aralardy alyp kele jatqan júk kóligi jol-kólik apatyna ushyrap, sonyń saldarynan jándikterdiń barlyǵy ólgen. Jol apatynan keıin júk kóligindegi árqaısysynda 20 myńnan ara bar 72 omartanyń barlyǵy qıraǵan.