Grýzııadaǵy ereýil — saıası taǵdyrdy sheshý erki nemese eýroıntegratsııanyń quny
Eýroıntegratsııadan bas tartý
Grýzııadaǵy sońǵy jappaı narazylyqtyń sebebi – 28 qarashada Grýzııa premer-mınıstri Iraklıı Kobahıdzeniń 2028 jylǵa deıin Eýropa odaǵymen múshelik máselesin talqylaýdy toqtatý týraly málimdemesi boldy.
— Búgin biz Eýropa odaǵymen kelissózder bastaý máselesin 2028 jyldyń sońyna deıin keıinge qaldyrýdy sheshtik. Sonymen qatar, 2028 jyldyń sońyna deıin Eýropa odaǵynan kez kelgen bıýdjet granttarynan bas tartamyz. 2028 jyldyń sońynda Grýzııa ekonomıkalyq turǵydan Eýropalyq Odaqqa 2030 jyly kirýge daıyn bolatyndaı jaǵdaıǵa kelýi kerek, — dedi Grýzııa premer-mınıstri Iraklıı Kobahıdze «Grýzınskaıa Mechta» partııasynyń keńsesinde ótken brıfıngte.
Kobahıdze eýropalyq saıasatkerlerdi Grýzııany bopsalaý úshin bólingen granttar men nesıelerdi paıdalandy dep aıyptady.
— Shamamen 2 jyl boıy kandıdattyq mártebe taqyryby Grýzııada radıkalızm men polıarızatsııany qozdyrýdyń basty quraly retinde paıdalanyldy, bul Grýzııaǵa degen teris kózqarasty taǵy da aıǵaqtaıdy, — dedi el premer-mınıstri.
Jappaı narazylyqtyń bastalýy
Premer-mınıstrdiń málimdemesinen keıin 28 qarasha kúni keshke myńdaǵan adam Grýzııa parlamenti ǵımaratynyń aldyna jınala bastady. Ereýilshiler Rýstavelı dańǵylyn japty, keıin parlamenttiń qyzmettik kireberisteri ornalasqan basqa da jaqyn kóshelerdi ıemdendi.
Grýzııa Іshki ister mınıstrligi jınalǵan halyqqa birneshe ret qoǵamdyq qaýipsizdikke qater tóndirmeýdi surap, taraýdy suraǵan. Alaıda túnde jaǵdaı shıelenisip, demonstranttar men polıtsııa arasynda qaqtyǵystar bastaldy.
ІІM málimeti boıynsha, demonstranttar polıtsııaǵa shyny shólmekter, tastar, metall zattar men pırotehnıka laqtyrǵan, ınfraqurylymǵa, jol jamylǵysyna, beınebaqylaý kameralaryna zııan keltirgen. Oǵan qosa, birneshe zattar órtelip, barrıkadalar turǵyzylǵan, Tbılısı qalasynyń merııasy men jeke tulǵalardyń múlkine zaqym kelgen.
Narazylyqqa jaýap retinde Grýzııa parlamenti qaýipsizdiktiń qyzyl deńgeıin jarııalady. Quqyq qorǵaýshylar arnaıy quraldardy qoldanatynyn eskertip, bul mıtıng «jınalystar men mıtıngter týraly zańdy buzdy» dep málimdedi. Olar Tbılısıde, Rýstavelı dańǵylynda jınalǵan narazylyqqa qatysýshylarǵa qarsy sý atyp, kózden jas aǵyzatyn gaz qoldanǵan.
— Kez kelgen zań buzý áreketi dereý polıtsııa tarapynan toqtatylyp, tıisti quqyqtyq sharalar qoldanylatyn bolady, — dep habarlady polıtsııa.
Feıerverkter men órt qoıý
Tórtinshi túni arnaıy jasaq Tbılısıdegi ondaǵan myń narazy halyqty taratýyn jalǵastyryp jatyr, olardyń sany kúnnen-kúnge artyp keledi. Myńdaǵan adam qatysqan ereýilder Grýzııanyń basqa da qalalaryna — Batýmı, Kýtaısı, Gorı jáne Zýgdıdıǵa taraldy.
Polıtsııa Tbılısıdiń ortalyǵyndaǵy Rýstavelı dańǵylyn demonstranttardan bosatty. Olar polıtsııany, arnaıy jasaqty jáne parlament ǵımaratyn tas jáne basqa da zattarmen atqylap, pırotehnıka qoldanyp, barrıkadalar quryp, ot jaqqan.
Ári qaraı, sherýshiler Rýstavelı metrostantsııasynan ótip, Melıkıshvılı dańǵylyna jáne ári qaraı Chavchavadze dańǵyly arqyly Vake saıabaǵyna qaraı jyljyǵan.
Al polıtsııanyń aldyńǵy túnderge qaraǵanda narazylarǵa qarsy sý atqyshtar men kózden jas aǵyzatyn gazdy kóbirek qoldana bastaǵany habarlandy.
— 1–2 jeltoqsan kúnderi aktsııa qatysýshylarynyń zorlyq-zombylyǵynan Іshki ister mınıstrliginiń 21 qyzmetkeri jaraqat aldy. Quqyq qorǵaýshylar ártúrli dene jaraqattaryn alyp, olarǵa tıisti medıtsınalyq kómek kórsetilýde, — dep málimdeldi ótken túnde taratylǵan habarlamada.
Jalpy tórt kúnde 113 quqyq qorǵaýshynyń jaraqat alǵany, olardyń tórteýi qazirgi ýaqytta aýrýhanada jatqany atap ótildi.
Ereýilshilerdiń ustalýy
Grýzııadaǵy jańa ereýil tolqyny bastalǵan 4 kúnde quqyq qorǵaıtyn úkimettik emes uıymdar 250-den astam adamnyń qamaýǵa alynǵany týraly aqparat aldy. Tek 2 jeltoqsanǵa qaraǵan túni 50-den astam adam ustalǵan.
Olarǵa usaq buzaqylyq, polıtsııaǵa qarsylyq kórsetý jáne baǵynbaý aıyptary taǵylǵan.
Tbılısı qalalyq soty 74 adamǵa qatysty ákimshilik isterdi qarap, olardyń 36-syna aıyppul salyp, taǵy 34 adamdy qamaýǵa alý týraly sheshim shyǵardy.
— Ustalǵandardyń arasynda kámeletke tolmaǵandar, áıelder, jýrnalıster, mádenıet ókilderi jáne azamattyq qoǵam músheleri bar. Ustalǵandardyń kópshiligi polıtsııa tarapynan qatygezdik pen psıhologııalyq zorlyq-zombylyqqa ushyraǵanyn aıtyp otyr, — delingen Grýzııanyń jetekshi úkimettik emes uıymdarynyń birlesken málimdemesinde.
Eýropanyń reaktsııasy
Eýroparlament depýtattary Eýroodaqtyń syrtqy ister jáne qaýipsizdik saıasaty jónindegi joǵarǵy ókili Kaıe Kallasty Grýzııa úkimetiniń múshelerine ımpıchment jarııalaýǵa shaqyrdy.
Depýtattar hatynda saılaýdaǵy zańbuzýshylyqtar, yqtımal falsıfıkatsııalar jáne azamattyq narazylyqty basý áreketteri týraly aıtylǵan.
— Biz beıbit ereýilshilerge qatysty zorlyq-zombylyqty aıyptaımyz. Bıliktiń áreketi halyqtyń erkine qaıshy keledi. Eýropalyq odaq grýzın halqyn qoldaıdy, — dep málimdedi Eýropalyq keńes prezıdenti Antonıo Kosta.
Eýropa keńesiniń Parlamenttik assambleıasy da Grýzııadaǵy beıbit ereýildi basýdy aıyptady. Assambleıa eldi eýropalyq qundylyqtarǵa adal bolyp, Eýropa keńesine múshe memleket retinde óz mindettemeleri men jaýapkershilikterin tolyq oryndaýǵa shaqyrdy.
Baltyq jaǵasyndaǵy Lıtva, Latvııa jáne Estonııa Grýzııadaǵy zańdy ereýildi basqandarǵa qarsy birlesken sanktsııalar engizý týraly kelisimge keldi. Bul týraly X jelisinde Lıtva syrtqy ister mınıstri Gabrıelıýs Landsbergıs pen Latvııa syrtqy ister mınıstri Baıba Braje habarlady.
— Bizdiń elder demokratııa men adam quqyqtaryn buzýshylardy qup kórmeıdi, — dedi mınıstrler.
Mundaı protestter Grýzııada buryn da bolǵan. Keıbir jappaı narazylyqtar bıliktiń aýysýyna da ákep soqqan.1991 jyly Tbılısıde Grýzııa prezıdenti Zvıad Gamsahýrdııanyń otstavkasyn talap etken mıtıngter bastaldy. Sol kezdegi sebep – prezıdent pen ulttyq gvardııa arasyndaǵy qaqtyǵys edi.
Eki apta boıy Tbılısı ortalyǵynda bolǵan qandy qaqtyǵystardan keıin, 1991 jyldyń 6 qańtarynda prezıdent Gamsahýrdııa jaqyn serikterimen birge Grýzııadan ketip, Armenııa arqyly Sheshenstanǵa qonys aýdardy.
2003 jyly el taǵy bir daǵdarysqa tap boldy. Bul jolǵy trıgger – parlamenttik saılaýdyń nátıjeleri edi. Grýzııanyń Ortalyq saılaý komıssııasy bıýlletenderdiń 50%-yn sanaǵannan keıin «Jańa Grýzııa úshin» prezıdent blogy kósh bastap turǵanyn jarııalady.
Elde parlamenttik saılaýdyń nátıjesin qaıta qaraýdy jáne prezıdent Edýard Shevardnadzeniń otstavkasyn talap etken jappaı narazylyq aktsııalary tutandy. Mıhaıl Saakashvılı men Nıno Býrdjanadzeniń shaqyrýymen Batys Grýzııadan myńdaǵan adam, bılikke narazy azamattar, avtobýstarmen jáne jeńil kóliktermen kolonna quryp, Tbılısıge qaraı bet aldy.
22 qarashada Saakashvılı men onyń jaqtastary Grýzııa parlamentine basyp kirdi. Prezıdent Edýard Shevardnadze men parlament músheleri ǵımaratty tastap shyǵýǵa májbúr boldy.
Uzaqqa sozylǵan jappaı narazylyq aktsııalarynan keıin prezıdent Edýard Shevardnadze oppozıtsııanyń qysymyna tótep bere almaı, otstavkaǵa ketýge kelisti. Osylaısha postkeńestik keńistikte «túrli-tústi revolıýtsııa» júzege asty.
Qazirgi protestter de bıliktegi alaýyzdyqpen birge kúsheıe túsýde, sebebi qazirgi Grýzııa prezıdenti Salome Zýrabıshvılı buǵan deıin parlamenttik saılaý nátıjelerin moıyndamaı, narazylyq bildirýshiler qataryna qosyldy.