Grekııadaǵy órt: Rodos aralynan myńdaǵan týrıst evakýatsııalanyp, qaýiptiń «qyzyl kody» jarııalandy
Grekııanyń Rodos aralyndaǵy orman órti
Jergilikti bıliktiń málimetterine qaraǵanda, Rodos aralyndaǵy órt araldyń ortalyq bóliginde 18 shilde kúni tús aýa bastaldy ári qazirgi ýaqytta deıin qyzyl jalynnyń aldyn alý múmkin bolmaı tur.
Eýropalyq odaqtyń «Kopernıkýs» Jerdi qadaǵalaý baǵdarlamasynyń málimetterine sáıkes, 23 shilde kúni iri órt oshaǵy Rodos aralynyń ortalyq bóliginde taǵy da tirkelgen. Órt oshaǵy ońtústik baǵytta taralyp barady. Qazirgi sátte aralda 266 órt sóndirýshi, jaıaý otrıadtardyń 16 toby men 55 avtomobıl jumys istep jatyr. 2 ushaq pen 2 tikushaq ta áýeden kómek kórsetýde. Órt sóndirý kúshteri taǵy 16 órt sóndirýshimen jáne 8 avtombılmen kúsheıtilmek.
Rodos – «Jerorta teńizi marjany» nemese «Kún araly»
Rodos - Grekııadaǵy kólemi jaǵynan tórtinshi oryndy alyp jatqan aral. Egeı teńizindegi Dodekanes arhıpelagyna kiredi. Grekııanyń ońtústik-shyǵysynda ornalasqan araldyń uzyndyǵy 77 shaqyrymdy, al eni 37 shaqyrymdy alyp jatyr. Rodosty batysynda Krıt teńizi, al shyǵysynda Lıvııa teńizi shaıady. Aralda 115 490 adam (2011 jylǵy derekke sáıkes) turady. Rodosty onyń tabıǵı kórinisine, tarıhı jáne arheologııalyq eskertkishterine baılanysty «Jerorta teńiziniń marjany» dep te jıi aıtady. Rodos araly tarıhı turǵyda ejelgi grekterdiń Kún qudaıy – Gelıostyń alyp músini Rodostaǵy Koloss ornalasqan jer retinde óte tanymal. Qamqorshy qudaı Gelıostyń arqasynda aral «Kún» araly degen ataýǵa da ıe. Araldyń baı tarıhy, sulý tabıǵaty men jyly klımaty Eýropanyń túkpir-túkpirinen, ásirese Ulybrıtanııa, Germanııa jáne Skandınavııa elderinen kóptegen týrıster úshin tartymdy bolyp otyr.
Apatpen kúreske aptap ystyq pen joıqyn jel kedergi keltirýde
Órt tutanar aldynda birneshe apta boıy Rodosta, sonymen qatar Grekııanyń basym bóliginde qýańshylyq tirkelgen bolatyn. Sınoptıkterdiń boljamyna qaraǵanda, bul jolǵy eldi sharpyǵan jylý tolqyny onyń tarıhyndaǵy eń uzaq ystyq bolmaq ári 16-17 kúnge deıin sozylady. Bul 1987 jyly elde oryn alǵan aptap ystyq kezeńnen de uzaq. Sonymen qatar shilde sońǵy 50 jyldaǵy eń ystyq aı bolmaq. Degenmen, eýropalyq sarapshylardyń pikiri «estremaldy ystyq tolqyny klımattyń jahandyq ózgerýiniń saldary bolýy múmkin be?» degen saýalǵa kelgende ekige jarylyp tur.
Ystyq ári qurǵaq kún raıy ottyń uzaq janýyna ári qarqyndy órshýine sep bolyp otyr. Ósimdiktiń ón-boıyndaǵy ylǵaldyq sarqylýy da ormandy «qurǵaq otynǵa» aınaldyryp jibergen. Órttiń jyldam taralýyna qyzyl jalyndy jyljyp kele jatqan ot qabyrǵaǵa aınaldyrǵan jel de sep bolýda.
Grek basylymdarynyń jazýyna qaraǵanda, joıqyn jel saldarynan órt aýmaǵy jyldam ulǵaıyp, tipti keıbir jerlerde qyzyl jalyn órtke qarsy jolaqtan da asyp túsip, tez taralyp barady.
Órt 43 myń gektar ormandy jalmady
Grekııanyń 24 shilde kúni taratqan resmı derekterine sáıkes, qazirdiń ózinde órt shamamen 43 myń gektar ormandy jalmady. Degenmen, grek qutqarýshylary qyzyl jalyn jalmaǵan aýmaq 150 myń akrǵa (1 akr 4 046 sharshy metrge teń) deıin ulǵaıýy múmkin ekendigin alǵa tartady. Al bul búkil aral jeriniń 10 paıyzyn quraıdy.
Óńir turǵyndary Rodos qalasynyń nyshany salatyn jergilikti buǵy – platonıdiń taǵdyryna qatty alańdaýshylyq tanytýda. Jergilikti buqaralyq aqparat quraldarynyń derekterine sáıkes, órtke deıin aralda 6,2 myń buǵy bolǵan. Ókinishke qaraı, órt saldarynan 10 buǵynyń óleksesi tabyldy. Janýarlardyń basym bóligi qyzyl jalyn men tútinnen qashyp, araldyń soltústik jaǵyna aýyp ketken. Qutqarýshylardyń baǵalaýyna qaraǵanda, platonılar órt sóngennen keıin ǵana úırenshikti jerge oralady. Al qutqarýshylar men volonterler olardy qorektendirý úshin qam jasaýy tıis.
Grekııa tarıhyndaǵy sheteldik azamattardy evakýatsııalaý boıynsha eń iri operatsııa
Qazirgi sátte Eýropada týrıstik maýsym qyzyp tur. Rodos araly – eń tartymdy baǵyttardyń biri. Sondyqtan aralǵa kóptegen sheteldik saıahatshylar kelgen. Olardyń basym bóligi – Ulybrıtanııa men Eýropalyq odaq azamattary.
COVID-19 pandemııasy kezinde kúrt tómendep ketken halyqaralyq áýe reısteriniń sany 2022 jyly Grekııanyń Rodos araly baǵytynda qaıta qalypqa kelgen bolatyn. Koronavırýs taraǵan alǵashy jyly aralǵa keletin ushaqtar sany jylyna 586 myń reıske deıin quldyrady. Degenmen, 2021 jyly aralǵa qatynaıtyn ushaqtar sany 1,4 mln-ǵa jetse, al 2022 jyly 2,5 mln-nan da kóp bolyp, pandemııaǵa deıingi deńgeıden asyp tústi. Tek 2022 jyldyń ózinde ǵana Rodosqa shamamen 12 mln týrıst keldi. Saıahattaý maýsymynyń shyrqaý shegine jetkenine, tabıǵı qaýip qateriniń kúrdeliligine qaramastan Grekııa bıligi týrısterdi qaýipsiz jerge kóshirý jumystaryn sátti júzege asyrýda. Ulybrıtanııa men Eýropa elderiniń úkimetteri, sonymen qatar jergilikti týrıstik operatorlar týrısterdi araldan shyǵarý úshin qosymsha ushaqtar jiberip jatyr.
Jergilikti telearnanyń habarlaýynsha, adamdardy evakýatsııalaýǵa memlekettik apparat jumyldyrylǵan. Grekııanyń Syrtqy ister mınıstrligi arqyly shamamen 19 myń adamdy turyp jatqan jerinen qaýipsiz jerge kóshirý júzege asyrylǵan. Olardyń kópshiligi – shetel azamattary. Bul Grekııa tarıhyndaǵy sheteldik azamattardy evakýatsııalaý boıynsha eń iri operatsııa sanalady.
Grekııa Syrtqy ister mınıstri Iorgos Gerapetrıtıstiń nusqaýymen 22 shilde kúni vedomstvoda baılanystyń úsh jelisimen táýlik boıy jumys isteıtin daǵdarysty basqarý toby jasaqtaldy. Atalǵan qyzmet operatorlary sheteldik azamattardan 2,5 myńnan astam qońyraý qabyldap, olarǵa óz kómekterin usyndy. Týrısterdiń ótinishteri negizinen Elshiliktermen baılanysýǵa, turyp jatqan jerlerinen kóshýge jáne Rodostan qalaı shyǵyp ketýge bolatynyna qatysty boldy. Sondaı-aq mınıstrlik sheneýnikteri joǵalǵan ushaq bıletterin aýystyrýǵa qatysty saýaldarǵa jaýap berip, Rodostaǵy jaǵdaıǵa oraı jańartylǵan aqparatty usynýda.
El bıligi Rodos áýejaıynda qalyp qoıǵan azamattarǵa da erekshe nazar aýdaryp otyr. Arnaýly keńse jumys isteıdi. Grekııa Syrtqy ister mınıstrligi men sheteldik Elshilikterdiń yntymaqtastyǵy arqasynda ushaqqa bıleti joq týrısterdiń de araldan ketýi jeńildetilgen.
Arnaýly aýmaq qurylǵan. Onda kishkentaı balalary bar otbasylar men múmkindigi shekteýli jandar ornalastyrylady. Aldaǵy ýaqytta dál osyndaı taǵy bir oryn jasaqtalmaq. Munan bólek áýejaıda tegin tamaq pen bótelkedegi sý da beriledi.
Materıal jarııalanar sátte Grekııa bıligi órtpen kúrestiń jalǵasyp jatqanyn habarlady. Ókinishke qaraı, taıaý kúnderi jalǵasatyn aptap ystyq qutqarýshylar men órt sóndirý qyzmetiniń jumysyn kúrdelendire túspek.
Grekııa telearnasynyń málimdeýinshe, Rodos aralynan bólek Korfý aralynda da órtke qatysty jaǵdaı kúrdeli. Bul aralda da jergilikti turǵyndar evakýatsııalanyp jatyr. Grek bıligi Krıt aralynda da qaýiptiń «qyzyl kodyn» jarııa etken.
Jergilikti kommentatorlar ókinishke qaraı orman órti Grekııada júıeli qubylysqa aınalǵanyn aıtýda. Sondyqtan da bılik aldaǵy ýaqytta Rodos syndy órt qaýpi joǵary aımaqtarda aldyn alý jáne qaýipsizdik is-sharalaryn qabyldaýy qajet. Óıtkeni, ótken jyldyń shilde aıynda ǵana Grekııa aýmaǵynda 53 órt tirkelgen.