Goloşekın ashtyq týraly ortalyqqa habarlady ma – tarıhshy pikiri
«Jınaqtyń birinshi tomyndaǵy 669-bette 994-qujatta kórshi respýblıka aýdandaryndaǵy qazaqtardyń sany kórsetiledi. Mysaly Omby oblysyndaǵy Sherbakól aýdany – qazaqtar kóp shoǵyrlanǵan ózimizge ystyq, jaqyn óńir. 1933 jyly 2 qyrkúıekte shyqqan qujatta Sherbakól aýdanynda 260 qazaq otbasy turatyny jazylǵan. Árıne qazaqı aýdanda 260 otbasynyń qalǵany asharshylyqtyń qandaı aýyr bolǵanyn kórsetedi», - dedi tarıhshy suhbatynda.
Sonymen birge, ekinshi tomdaǵy 342-bette Qazaqstan ólkelik partııa komıtetiniń birinshi hatshysy bolǵan F. Goloşekınniń A. Mıkoıanǵa jazǵan mańyzdy qujaty bar.
«Biz kóbinese Goloşekındi kinálaımyz, Goloşekın bastaǵan respýblıka bıligi qylmys jasady deımiz. Árıne, Goloşekınniń de, Stalınniń de kinálary bar. Degenmen, bul qujat Goloşekındi basqa qyrynan kórsetedi. 1930 jyly 19 sáýirde asharshylyq jańa bastalyp jatqanda Almatydan Máskeýge hat joldanyp, Qazaqstanda egin shyqpaı, nan men et jospary joǵary bolyp, jergilikti halyqqa azyq-túlik qalmaǵany, jaqyn arada ashtyq bolýy múmkin ekeni eskertilgen. Odan basqa, Qazaqstanda jappaı ashtyqtyń júrip jatqany, máıit jeý, adam jeý jaǵdaılarynyń tirkelgeni týraly qujattar da saqtalǵan. Biraq eń qyzyǵy, 1930 jyldardyń basynda Qazaqstanda halyqqa azyq-túlik jetpeı jatqanda da nan men et ázirleý jumystary toqtamaǵan. Al kórshiles Qyrǵyzstan bıligi sol ýaqytta ortalyqqa nan men et jiberýden úzildi-kesildi bas tartqan, ol elden bir keli et, bir keli dán ortalyqqa jiberilmegen», - deıdi tarıhshy.
Mamannyń aıtýynsha, negizgi soqqy bir sátte bar malynan aıyrylǵan aýyl turǵyndaryna tıdi. Ortalyq Azııa elderi arasynda Qazaqstanda ǵana mıllıondaǵan adam asharshylyqtan qyrylǵan.
«Meniń oıymsha, asharshylyq ortalyqtyń bir saıasaty boldy, respýblıka bıligi de ony qandaı da bir deńgeıde qoldap otyrǵan, olar Qyrǵyzstan bıligi sekildi ustanymǵa kóshpedi. Ortalyq Azııanyń ózge elderin alyp qarasaq, ashtyqtan qyrylǵandar sany Qazaqstandaǵydaı kóp emes. Qazaqstanda da qansha adamnyń ashtyqtan qurban bolǵany áli naqtylanbaǵan. Ázirge 2,5 mln adam degen derek bar. Bul – 30-jyldardyń sońyndaǵy Qazaqstan ishki ister halyq komıssarıaty (NKVD) keltirgen málimet. Olarǵa Qazaqstan óńirlerin aralap, asharshylyq saldaryn anyqtaý týraly tapsyrma berilgen. Sonda olar shamamen 2,5 mln adam dep, aqparattyń tolyq emestigin, kóp qujattardyń joıylǵanyn, halyqtyń ózge aýdandar men kórshiles respýblıkalarǵa kóship ketkenin eskertken. Sondyqtan, tarıhshylardy úlken jumys kútip tur, Saıası qýǵyn-súrgin qurbandaryn tolyq aqtaý komıssııasy aıasynda jańa tsıfrlar, jańa derekter jáne jańa kózqaras alamyz degen úmittemin», - deıdi Zııabek Qabyldınov.
Eske sala ketsek, QR Parlamenti Senatynda Saıası qýǵyn-súrgin jáne asharshylyq qurbandaryn eske alý kúni qarsańynda «Asharshylyq. Golod. 1928-1934. Derekti hronıka» úsh tomdyq jınaǵy tanystyryldy. Úsh tomdyqta Qazaqstandaǵy kúshtep ujymdastyrý tarıhyn baıandaıtyn myńnan astam arhıv qujattary jınaqtalǵan. Olardyń birazy buǵan deıin esh jerde jarııalanbaǵan jáne Qazaqstan ǵylymynda buryn-sońdy aıtylmaǵan.
Atalǵan kitaptar Sh. Ýálıhanov atyndaǵy tarıh jáne etnologııa ınstýtynyń ǵylymı keńesiniń usynysymen shyqqan.
«Osy jumysty aldaǵy jyldary da toqtatpaý kerek. Oblystyq, aýdandyq, qalalyq arhıvterden kem degende jylyna bir tomnan shyǵaryp otyrsa, respýblıkalyq deńgeıdegi úsh qaladan bir tomnan shyqsa, sosyn qazaqtar aǵylǵan Qyrǵyzstan, Ózbekstan, Tájikstan, Túrkimenstan, Reseıdiń shekaralas óńirleri – Barnaýyl, Jańasibir, Omby, Túmen, Qorǵan, Astrahan, Orynbor, Chelıabi qalalarynda da jumys istep, kelesi 31 mamyrǵa deıin 20-30 tom jınaq shyǵarýǵa bolady. Munda buryn jarııalanbaǵan qujattarǵa kóńil bólý kerek. Ol úshin memlekettik deńgeıde baǵdarlama uıymdastyrsa, Senattyń qoldaýymen úsh jylda kóptegen jumys atqarýǵa bolady», - deıdi Zııabek Qabyldınov.