Ǵylym týraly zańǵa qandaı ózgerister enedi
Májilis depýtaty, palata tóraǵasy Aıdos Sarym jetekshilik etken otyrysqa Májilis depýtattary, Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrliginiń ókilderi, ǵalymdar men sarapshylar, ǵylymı-zertteý ınstıtýttary men joǵary oqý oryndarynyń basshylary qatysty.
Aıdos Sarymnyń aıtýynsha, ǵylym jáne ǵylymı-tehnıkalyq qyzmet jetistigin kommertsııalandyrý týraly qoldanystaǵy zańdar búgingi kúni ózektiligin joǵaltyp, ýaqyttyń naqty syn-qaterine jaýap bere almaı otyr.
Alaıda, eki zańdy bir zańǵa mehanıkalyq túrde biriktirip, túzetýge endi kelmeıdi.
«Bárimizdi alańdatyp otyrǵan máselelerdiń biri — ǵylymı qyzmetke jas kadrlardy tartý, jalpy, ǵylymnyń bedeli men abyroıy. Bul týraly ótken jyly Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstriniń ózi aıtqan edi. Sondaı-aq ǵylymdy qarjylandyrý máselesi bar. Biz ártúrli mehanızmder, onyń ishinde memlekettik bar ekenin bilemiz, ol búginde úlken synǵa ushyrap otyr. Bizdiń zańdarda iri jer qoınaýyn paıdalanýshylar paıdanyń 1%-yn ǵylymı maqsatqa aýdarýy kerek degen norma bar, alaıda, onyń qaıda ketip jatqany belgisiz. Bul máseleniń bárin biz búgingi otyrysta sheshe almaspyz, biraq salanyń negizgi zańyn talqylaýǵa, óz usynysymyzdy jetkizýge, qandaı baǵyttar qamtylmaǵanyn kórýge múmkindigimiz bar», — dedi Aıdos Sarym.
Keıin otyrysty qorytyndylaı kele, Aıdos Sarym qarjylandyrý eń aldymen el ekonomıkasynyń basym maqsattaryna baǵyttalýy kerek ekenin málimdedi.
Bul rette gýmanıtarlyq ǵylymdar shette qalmaýy kerek. Aıdos Sarym zań eki mańyzdy nárseni anyqtaıtynyn atap ótti.
«Birinshi — memlekettiń osy salaǵa qatynasy. Búgin onyń shynymen qurmetti mamandyq bolýy, adamdar sol úshin ǵylymǵa barýy úshin ǵalymnyń jeke mártebesin zańmen belgileý týraly pikir aıtyldy. Ekinshi basymdyq — biz ýaqytpen birge aıaq alyp júrýimiz kerek. Bul rette tehnologııalyq saıasat týraly suraq týyndaıdy. Bizdiń ǵalymdarymyzdyń eńbekteri kabınettik bolmaýy kerek, olar óndiriske, ónerkásipke, bızneske barýy kerek, bizdiń bıznes patentti qajet etýi kerek, onda ınnovatsııalar kóp bolýy kerek. Aıtalyq, eger otandyq ǵalymdar qandaı da bir ınnovatsııa ázirlese jáne olar álemdik deńgeıde patenttelse, bul el úshin de úlken múmkindik sanalady. Bizde álemdik kóshbasshy bola alatyn birneshe úlken sala bar. Atom ónerkásibi, medıtsınanyń keıbir jeke baǵyttary. Biz bul basymdyqtardy zańmen retteýimiz kerek», — dep atap ótti Aıdos Sarym.
Májilis depýtaty Ekaterına Smyshlıaeva sarapshylar qandaı usynystar engizgisi keletinin aıtty.
«Zań jobasy jańa redaktsııada talqylanyp jatyr. Jańa qujat shyqqaly otyrǵanyn atap ótý kerek, sondyqtan kóptegen tujyrymdamalyq dúnıeler qarastyryldy, ol — irgeli ǵylym salasyndaǵy basymdyq, onyń ishinde ulttyq standart, ǵylymı zertteýlerdiń sapasyn baǵalaý, ǵylymı dárejelerdi qalyptastyrý jáne taǵy basqasy. Zań jobasynyń kelesi mańyzdy mindeti — qoldanbaly ǵylymı zertteýler. Biz ǵylymdy tájirıbe, óndirispen, ıaǵnı, tehnologııamen biriktirip, dostastyrýymyz kerek. Qoldanbaly bólikter boıynsha ǵylymı ınfraqurylym máselesi qaralyp jatyr», — dedi ol.
Sarapshylar sondaı-aq zańdaǵy ǵylymı ınfraqurylym jetkilikti rettelmegenin aıtyp otyr.
«Ǵylymı ınfraqurylym degen ne? Bul — joǵary oqý oryndary janyndaǵy ǵylymdy qajet etetin aýmaqtardyń tehnoparkter jelisiniń júıesin damytý, ǵylymı-óndiristik keshenderdi damytý, ǵylymı-tehnologııalyq bastamalardy damytý úshin erkin ekonomıkalyq aımaqtar, belgili bir ınnovatsııalardy iske asyrý úshin arnaıy quqyqtyq rejımderdi damytý. Bul — úlken baǵyt, onyń bólikteriniń jıyntyǵynsyz biz ǵylymı-zertteý ázirlemelerimizdiń ary qaraıǵy damýyn kórmeımiz. Sondyqtan ǵylymdy qajet etetin aýmaqtar máselesi de talqylanýǵa tıis», — dedi depýtat.
Ǵylym jáne joǵary bilim vıtse-mınıstri Darhan Ahmed-Zákı zań jobasy kelesi novellalardy qamtıtynyn atap ótti:
- Ǵylymdy basqarý júıesiniń qurylymyn jetildirý. Onyń ishinde Joǵary ǵylymı ulttyq keńestiń ǵylymdy qarjylandyrý kólemin maquldaý jáne ǵylymı zertteýlerdiń nátıjelerin kommertsııalandyrý.
- QR Ulttyq ǵylym akademııasynyń fýnktsııalaryn keńeıtý, baǵdarlamalaryn nysanaly qarjylandyrý konkýrstary boıynsha ǵylymı tehnıkalyq tapsyrmalarǵa óziniń úlesin qosý.
- Ǵylymı zertteýlerdi iske asyrýǵa usynatyn negizdilik pen tehnologııalyq ázirlikti baǵalaýdyń jańa tetikterin engizý.
- Ǵylym qorynyń fýnktsııalaryn kúsheıtý. Onyń ishinde bıznes akseleratsııa, bıznesti tehnologııalyq deklaratsııalaý, tehnologııalyq brokerlik baǵdarlamalardy iske asyrý, sondaı-aq, venchýrlik qarjylandyrý tetikteri men ınfraqurylymyn qalyptastyrý.
- Ǵylymı tehnıkalyq aqparatty jınaý, óńdeý jáne taldaý tetigin engizý. Keleshekte sol boıynsha ortalyq qurý.
- Ǵylymı qyzmetkerlerdiń, onyń ishinde jas ǵalymdardyń áleýmettik qoldaý paketin keńeıtý.
«Árıne, bul aıtylyp otyrǵan usynystardyń bári bir jyl boıy, 2023 jyldyń qańtar aıynan bastap 200-den astam ǵalym kirgen toptyń aıasynda talqylandy. 1 qyrkúıekte ashyq portalǵa shyqty. Onyń sońǵy nusqasy májiliske usynyldy», — dep atap ótti Darhan Ahmed-Zákı.
Eske salaıyq, ashyq talqyǵa shyǵarylǵan Ǵylymdy damytýdyń 2022-2026 jyldarǵa arnalǵan tujyrymdamasynda 2024 jyly elimizde «Ǵylym jáne tehnologııalyq saıasat týraly» jańa zań ázirlenýi múmkin ekeni aıtylǵan.
Sondaı-aq burynǵy QR Premer-Mınıstri Álıhan Smaıylov Ǵylym jáne joǵary bilim mınıstrligine ótken jyldyń maýsym aıynda Parlamentke «Ǵylym jáne tehnologııalyq saıasat týraly» zań jobasyn engizýdi tapsyrdy.