Geologııa salasynda kadr jetkilikti, biraq biliktilik tómen

ASTANA. QazAqparat - Geologııalyq barlaý keń-baıtaq qazaq jeri qoınaýyndaǵy paıdaly qazbalardy anyqtap, el ekonomıkasyna súbeli úles qosýǵa qaýqarly salalardyń biri. Alaıda, ókinishke oraı bul salanyń kenjelep kele jatqandyǵy belgili. Tek sońǵy jyldary ǵana Elbasynyń tikeleı nazar aýdarýymen geologııalyq barlaý jumystaryndaǵy qatqan toń jibip, qajetti qarjy da bóline bastaǵan edi. Degenmen, ol qarjynyń kólemi áli de mardymsyz. Aldaǵy ýaqytta elimizdiń kendi óńirleri Qaraǵandy men Shyǵys Qazaqstan oblystarynda eki birdeı irgeli joba qolǵa alynyp, 60 mlrd. teńge kóleminde qarjy bólinbek. «Kendi Altaı» men «Saryarqa» shartty ataýy berilgen jobalar aıasynda atalǵan óńirlerde polımetall, mys, altyn kenderin barlaý jumystary júrgiziledi.

Iá, salanyń órkendeýine qarjydan bólek taǵy da birqatar másele kedergi keltirýde. Onyń biri ken oryndarynan alǵan synamalary zertteıtin halyqaralyq standartqa saı zerthanamyzdyń bolmaýy bolsa, ekinshisi kadr máselesi. Budan bólek, jer qoınaýyn tereńirek zertteýge múmkindik beretin zamanaýı tehnologııalardyń joqtyǵy da qolbaılaý bolyp tur. Máselen, Kanada, Avstralııa, AQSh, OAR, Brazılııa sııaqty elder geologııalyq barlaýda jańa tıimdi tehnologııalardy qoldaný esebinen ken qorlaryn aıtarlyqtaı ósirip otyrǵandyǵy belgili.

Jalpy, joǵaryda atap ótken problemalardy sheshý úshin arnaıy geologııalyq zertteý ortalyǵynyń qurylýy qajet ekendigi belgili. Mundaı ortalyq taıaý aralyqta «Nazarbaev Ýnıversıtetiniń» bazasynda qurylady da. ıAǵnı, atalǵan bilim ordasynyń 50 gektardy quraıtyn ǵylymı parkiniń 7 gektary geologııalyq zertteý ortalyǵyna beriledi. Muny elordada ótken baspasóz máslıhatynda QR Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar vıtse-mınıstri Nurlan Saýranbaev aıty. Onyń atap ótýinshe, ortalyq ǵımarattaryn salý jumystary aǵymdaǵy jyly bastalyp, 2016 jyly alǵashqy nysandary paıdalanýǵa beriletin bolady.

Aıta keterligi, álemniń alpaýyt elderiniń barlyǵynda derlik geologııa zertteý baǵytynda jumys isteıtin arnaıy ortalyqtar bar. Máselen, AQSh-ta shtat sany 8700 birlikti quraıyn ortalyqtyń jyldyq bıýdjeti 1 mlrd. dollardan asyp jyǵylady. Al Frantsııada 2 myń, Túrkııada 3200, Ulybrıtanııada 800, Germanııada 700-den astam adam geologııalyq ortalyqtarda jumys isteıdi. Jyldyq bıýdjet qorlary da qomaqty. Demek, Qazaqstannyń da geologııalyq zertteý baǵytyndaǵy irgeli ortalyq qurýy ómir talaby ekendigi túsinikti.

Endi N.Saýranbaev atap ótken saladaǵy kúrdeli máselelerge toqtalsaq, onyń biri - elimizde geologııalyq ınfraqurylym men halyqaralyq standarttarǵa saı sertıfıkattalǵan zerthananyń bolmaýy. Sonyń saldarynan Qazaqstan jyl saıyn ondaǵan myń túrli synamalar men mol kólemde geologııalyq synamalardy AQSh, Avstralııa, Kanada, Frantsııa, Italııa, Reseı, OAR, tipti kórshi Qyrǵyz eline jóneltýge májbúr bolyp otyr. «Atalǵan geologııalyq aqparattar sol elderde saqtalýda ári zor qundylyqqa ıe. Bizderge ol aqparattardy alý úshin dál sondaı jumystardy taǵy bir márte júrgizýge týra kelip otyr. Sońǵy 13 jyldyń ishinde geologııalyq málimetterdi óńdeý úshin Qazaqstannan 1,5 mln. túrli synamalar syrtqa shyǵaryldy. Qazirgi ýaqytta biz Parlamentte jańa zań jobasy boıynsha jumys isteýdemiz. ıAǵnı, biz joǵaryda atalǵan aqparattardyń Qazaqstanda qalýyn rettemekpiz», - dedi ol.

Bul saladaǵy kelesi problema - kadr máselesi. Elimizdiń tehnıkalyq bilim beretin joǵary oqý oryndarynyń barlyǵynda derlik geologııalyq mamandyqtar bar. Buǵan qosa Indýstrııa jáne jańa tehnologııalar mınıstrligi elimizdiń joǵary oqý oryndparymen geologııa salasynda mamandar daıyndaý týraly arnaıy memorandýmdy da rásimdep otyr. Atalǵan kelisimsharttyq mindettemege sáıkes, jer qoınaýyn paıdalanýshylar ınvestıtsııalarynyń 1 paıyzdan kem emes kólemin qazaqstandyq mamandandardy daıyndaýǵa bólýge mindetti. Jalpy, ótken jyly Qazaqstannyń JOO-larynda 3224 adam «Geologııa jáne paıdaly qazbalar ken oryndaryn barlaý» mamandyǵy boıynsha bilim alyp shyqty. Budan bólek «Bolashaq» baǵdarlamasy aıasynda da qazaq jastary álemniń jetekshi bilim ordalarynda geolog mamandyǵyn alýda. Tipti, joǵaryda atap ótken Túrkııanyń geologııalyq ortalyǵy da bizdiń mamandarymyzdy tegin oqytýǵa daıyn ekendigin bildirip otyr.

«Jalpy, kadr jetispeýshiligi problemasy joq. Degenmen, másele basqa sıpatta bolyp otyr. Ol sapaǵa qatysty. Birinshiden, 20 mamandyqtyń barlyǵynyń da daıyndaıtyny geologtar. Bul rette qatań mamandandyrý júrgizý qajet. Qazirdiń ózinde biz Bilim jáne ǵylym mınıstrligimen atalǵan jiktelimdi engizýge ýaǵdalastyq. Ekinshiden, joǵary bilim alyp shyǵatyndar kóp. Al bizde orta býyn mamandary asa qajet. Aıta keterligi, Semeı geologııalyq barlaý kolledjin erekshe atap ótýge bolady. Olardyń túlekterin jumysqa alý úshin kompanııalar kezekke turady», - dedi vıtse-mınıstr.

Kelesi másele, bul jer qoınaýyn tereńirek zertteý tehnologııasyn engizý. Qazirgi ýaqytta elimizde qoldanylyp júrgen tehnologııa jer qyrtysyn ary ketken 75 metrge deıin zertteýge múmkindik beredi. Al qazirgi ýaqytta álemniń jetekshi elderi óndiriste jolǵa qoıǵan tehnologııalar 1,5-3 shaqyrymdyq tereńdiktegi jer qoınaýy qyrtysynyń quramyn saralaýǵa múmkindik beredi. «Jer qoınaýyn barlaýdyń jańa tásilderi bizge ken qorlaryn eseleýge múmkindik beretindigi sózsiz. «Makkenzı» kompanııasynyń qorytyndysyna sáıkes Qazaqstan aýmaǵynda keminde 15 iri álemdik deńgeıdegi ken orny bar», - dedi N.Saýranbaev.

Qoryta aıtqanda, bul saladaǵy kemshilikter belgili. Al ony joıýǵa baǵyttalǵan naqty mindetter de Úkimet úshin aıqyn. Endigi mindet qolda bar resýrstardy tıimdi paıdalana otyryp, geologııalyq zertteý ortalyǵyn qurýmen qatar onyń qyzmetin álemdik deńgeıge kóterý qajet.