Genetıkalyq test Joshymen aradaǵy baılanysty dáleldeı ala ma – TreeGene zerthanasy sarapshysynyń pikiri

<p>ASTANA. KAZINFORM &mdash; Tarıhı derekterde qazaq halqy Shyńǵys hannyń úlken uly Joshy ulysynan taraǵan dep aıtylady. Biraq, tarıhı derekter men arheologııalyq qazba jumystary &mdash; boljamnyń bir parasy ǵana. Al zamanaýı tehnologııany, sonyń ishinde DNQ test saraptamasyn paıdalanyp, osy týystyq qatynasty <a href="https://en.inform.kz/news/can-genetic-tests-prove-a-connection-to-jochi-an-expert-from-the-genetic-laboratory-treegene-90a93a/" target="_blank" rel="noopener">anyqtaýǵa bola ma?</a> Qazaqstanda DNQ saraptama jumystaryn júrgizip júrgen TreeGene zerthanasynyń meńgerýshisi Dına Mýkýshkınadan el tarıhyn zertteýde zamanaýı tehnologııaǵa negizdelgen DNQ testtiń qandaıda bir kómegi tıer-tımesin surap bildik.</p>

DNQ test jáne gaplogrýppa týraly

Sarapshy Dına Mýkýshkınanyń aıtýynsha, genetıkalyq test er adamdardyń urpaqtan-urpaqqa beriletin Y-hromosomasymen qatar, áıelder tizbegindegi mıtohondrıaldyq DNQ-ny zertteýge múmkindik beredi. Onyń bir joly — gaplotıp analızi, ıaǵnı ejelgi halyqtardyń kóshi-qony men týystyq baılanysyn bilý úshin arǵy tegi bir adamdardy baqylaýǵa bolady.

«Y-hromosomany zertteýge bolady, tipti yńǵaıly dep aıtýǵa negiz bar. Sebebi, Y-hromosomanyń qandaıda bir gaplotıpi tarıhı oqıǵalarǵa negizdelgen. Onyń ishine jaýlap alý, kóshpendi halyq turmysy, sonymen birge mońǵoldardyń shapqynshylyǵyn mysalǵa keltirýge bolady. Basqynshylar jaýlap alyp, jerin ıemdenip, óz urpaǵyn jalǵady, kóbeıtti. Al mıtohondrıaldyq DNQ-ny zertteý qıyn. Sebebi, ol bir orynda turmaıdy, únemi qozǵalysta. Máselen, áıeldi basqa elge, jerge alyp ketedi. Ol sol eldiń, ulttyń urpaǵyn kóbeıtedi. Sondyqtan áıelderdiń DNQ tizbesi bulyńǵyr, al Y-hromosomasynyń taralýy aıqyn», — dedi D. Mýkýshkına.

TreeGene zerthanasy meńgerýshisiniń aıtýynsha, belgili bir halyqtyń ózine ǵana tán erekshelik te bar. Máselen, kavkazdarǵa tán gaplotıp osy el ishinde joǵary saqtalǵan. Biraq, bir gaplotopta birneshe halyq bolsa, dál solaı bir halyq birneshe gaplotıp te bolýy múmkin.

«Ulttyń tarıhy onyń genetıkalyq tizbesine baılanysty ekenin belgili. Degenmen búginde biz keıbir ulttyń qandaıda bir deńgeıde qany aralasyp ketkenin kórip otyrmyz. Zertteý kezinde ulttar bólinisine deıingi kezeńge basymdyq berip, túp-tamyrynyń paıda bolýyn anyqtaǵymyz keledi, — dedi D. Mýkýshkına.

Sarapshynyń aıtýynsha, zertteý aýqymy neǵurlym keń bolsa, soǵurlym qandaıda bir nátıjege qol jetkizý múmkindigi artady.

«Túrli ult pen elge bólingenimizben, genetıkalyq markerimiz bir-birimizge baılaýly bolyp tur. Biz test nátıjesin kórsetip, adam óz ultynyń qazaq ekenin bilgenimen, dál osy genetıkalyq marker ózge ultta da kezigýi yqtımal. Máselen, DNQ-da bar bolǵany 7-8% qazaq ekenin kórsetse, ıtalıandyqtar arasynda bul marker halyqtyń teń jartysyn quraýy múmkin, — dedi D. Mýkýshkına.

Sarapshy qazaq halqynyń er adamdar tizbesin alyp qaraǵanda 50%-ǵa jýyǵy mońǵoldan taraıtyn gaplotıpke jatady dep otyr. Al qalǵan 50% Taıaý Shyǵys jáne eýropalyq gaplotıp bolyp tur. Máselen, Orta júz qazaqtary eýropalyq jáne Taıaý Shyǵys gaplotıpine jatady. Al Uly júzdiń úrim-butaǵy mońǵoldardan taraǵan. Kishi júz qazaqtary Taıaý Shyǵys jáne mońǵoldan taraǵan. Orta júzde qytaılyq tarmaq ta bar.

DNQ test Joshymen baılanysty anyqtaı ala ma?

D. Mýkýshkınanyń aıtýynsha, DNQ test týǵan-týysyn, jaqynyn izdeýge, týystyq baılanystyń bar-joǵyn bilýge óte yńǵaıly. Biraq, bul Joshy men qazaq arasyndaǵy qandaıda bir týystyq baılanystyń bar-joǵyn anyqtaýǵa múmkindik bere me?

Sarapshynyń aıtýynsha, DNQ qandaıda bir ejelgi halyqtyń gaplotıpimen uqsastyǵyn anyqtaýǵa múmkindik bergenimen, naqty tarıhı tulǵamen, onyń ishinde Joshymen baılanysty dáleldeý ázirge qıyn. Naqty bir adammen, onyń ishinde Joshymen baılanysty dáleldeý úshin kóp derek qajet. Ol úshin arheologııalyq derekter men genetıkalyq materıaldar jáne Y hromosomasy markeri men snıp (Single Nucleotide Polymorphism) zertteýi kerek. Bul — genomnyń belgili bir pozıtsııasyndaǵy nýkleotıdtiń (DNQ-nyń negizgi qurylys birligi) ózgerýi nemese túrlenýi.

Ata-babamyzdyń qaıda ómir súrgenin bilýge bola ma?

Genetıkalyq test ata-babamyzdyń kóship, qonǵan jerlerin anyqtaýǵa múmkindik beredi. Biraq onyń aýqymy keń ári arada ǵasyrlar ótti. Máselen, zertteý kezinde C2 gaplotıpiniń birneshe myńjyldyqta Ortalyq Azııa terrıtorııasyn mekendegeni anyqtaldy. Biraq, bul ata-babamyzdyń naqty qaı ýaqytta qaı jerlerdi mekendegenin kórsete almaıdy. DNQ test kezinde derekter bazasyndaǵy ózge de aqparattarǵa súıenip ata-babańyzdyń qaıda ómir súrgeni týraly jalpy málimet bilýge bolady. Biraq, naqty qaı ǵasyrda, qaı jerdi meken etkenin bilý qıyn. Tipti gaplotıp kóshi-qony kartasy bar. Onda eýropalyq top batysqa, azııalyqtar shyǵysqa qaraı kóshkeni boljammen kórsetilgen.