«Ǵaryshqa yntyq adam, árqashan jasampazdyq jolynda eńbek etedi» - Halyq Qaharmany Talǵat Musabaev
Degenmen, ǵaryshta búkil Jer shary - týǵan jer. Biraq, dál sol bir sátte, tutas ǵalamshardyń ishinen Qazaqstannyń asqar taýlaryn, kógilder kólderi men sheksiz saıyn dalasyn kóre alǵan ol, kózine qalaı jas kelgenin baıqamaı qalady.
Biraq ol ózin joly bolmaıtyndardyń qataryna jatqyzady: qandaı bir maqsatqa qol jetkizer shaqta oǵan árdaıym bir nárse kedergi bolyp jatady. Al shyn máninde ol baqytty jan, sebebi ol neni qalaıtynyn jáne oǵan qalaı qol jetkizýge bolatynyn biledi, al kezdesetin qıynshylyqtar ony tek qaıraı túsedi. Ol ómiriniń basty armanyna qol jetkize alǵan adam - 33 jasynda jaı ǵana ushqysh emes, joǵary pılotajdan KSRO chempıony bolǵan, 44 jasynda - ǵaryshker atanǵan azamat. Al búginde, 55 jasynda, ǵaryshta jınaǵan bar bilimi men tájirıbesin týǵan jerinde, Qazaqstanda júzege asyrýǵa qol jetkizip otyr. Ol -Talǵat Musabaev.
Eki eldiń - Reseı men Qazaqstannyń ushqysh-ǵaryshkeri Talǵat Musabaev ǵaryshtaǵy eren eńbegi úshin, úsh ǵarysh saparynda kórsetken erligi men qaısarlyǵy úshin Reseı Batyry jáne Qazaqstannyń Halyq Qaharmany ataǵyna ıe bolyp otyr. Ol sondaı-aq, Qazaqstan Respýblıkasy avıatsııasynyń general-leıtenanty jáne Reseıdiń tehnıka ǵylymdarynyń doktory.
Ol Reseıdiń ǵaryshkerler qalashyǵyndaǵy qyzmetin aıaqtaǵan soń Qazaqstanǵa oraldy jáne eki el prezıdentteriniń tapsyrmasy boıynsha «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵynda jańa ekologııalyq qaýipsiz ǵaryshtyq zymyran keshenin qurý jónindegi «Báıterek» qazaqstan-reseı kásiporynynyń jumysyn basqardy. 2007 jyldyń sáýir aıynan beri Qazaqstan Respýblıkasynyń Ulttyq ǵarysh agenttigin basqaryp otyr.
«Búgingi jyldar belesinen keıinge kóz salyp oılanyp otyrsam, ǵaryshker bolý týraly men kók aspanǵa qarap aıtyppyn. 1961 jyly sáýirdiń 12-si bolatyn, men 10 jasta edim. Almatydaǵy №58 mekteptiń oqýshylaryn aıaq asty lıneıkaǵa jınap, tamasha jańalyq aıtty: ǵaryshqa alǵashqy adam - ıÝrıı Alekseevıch Gagarın ushty! Sonda ne bolǵanyn kórseńiz, qýana sekirip «Ýra!», «Men -ǵaryshkermin!» dep aıqaılaǵan balalarǵa muǵalimder ıe bola almaı qalyp edi. Men de kók aspanǵa qarap, «Ǵaryshta - Talǵat Musabaev!» dep aıqaıladym. Dostarymnyń estigen-estimegenin bilmeımin, biraq ǵaryshker bolý týraly arman júregime dál sol sátte uıalap edi. Men ushqysh bolatynymdy anyq biletinmin, sebebi ata-anam meni ushqysh Talǵat Bıgeldınovtyń qurmetine ataǵan ǵoı. Mine sóıtip, ata-anam: ákem - Amangeldi, jýrnalıst, anam - Salıha, dáriger, soǵys ardageri, eki márte Keńes Odaǵynyń Batyry Talǵat Bıgeldınov jáne ıÝrıı Gagarın meniń taǵdyrymda jáne ǵaryshker retindegi mansabymda basty rol oınady», deıdi ǵaryshker.
Odan keıin taǵdyr Talǵatty onyń ǵaryshker ataný armanyn úkilegen kóptegen uly tulǵalarmen kezdestirdi. Ol, 1986 jyldyń mamyr aıynda jas ushqyshty tyńdap, ǵaryshkerlerdiń keńestik otrıadyna qosý týraly onyń ótinishin tyńdap, maquldaǵan Dinmuhamed Ahmeduly Qonaev. Biraq ol kezde Talǵattyń armany oryndalmaı qalady, sebebi 1986 jyldyń jeltoqsan oqıǵasy bolady. Sol saıası oqıǵalardyń salqyny tıip, ǵaryshtyq josparynyń ornyna Musabaevtyń sheni tómendetiledi jáne ol Tý-134 áýelaıneriniń shtýrvalyn AN-2 «kýkýrýznıgine» aýystyrýǵa májbúr bolady.
«Meniń ómirimde, ǵaryshker ataný mansabymda Nursultan Ábishuly Nazarbaev erekshe oryn alady. Sol kisiniń qoldaýynyń arqasynda, eń bastysy, sol kisiniń Qazaqstandy ǵarysh derjavasyna aınaldyrýǵa degen talpynysynyń arqasynda, men bortınjener jáne halyqaralyq ekıpajdyń komandıri retinde úsh ret ǵaryshqa baryp qaıttym. Meniń ǵaryshtyq taǵdyryma degen nazary úshin Elbasyna árqashan rızamyn. Álemde óz eliniń ulttyq ǵaryshkerin saparynan kútip alǵan (úsh saparymda da) basqa Prezıdent joq shyǵar», - deıdi T.Musabaev.
- Talǵat Amangeldiuly, neni ózińizdiń basty kásibı jetistigińiz dep sanaısyz?
- Ǵaryshker retinde, «Mır» orbıtalyq stansasyndaǵy uzaqmerzimdik jáne ekstremaldyq jumysymdy ózimniń kásibı jetistigim dep sanaımyn. Taǵdyrdyń jazýy solaı bolǵan shyǵar, meniń úsh saparymda da - 1994, 1998 jáne 2001 jyldary orbıtada shtattan tys jaǵdaılar oryn aldy. Stansadaǵy tehnıkalyq problemalar bolǵan, Jermen baılanys bolmaı qalǵan, borttaǵy elektr qýaty tolyq sónip qalǵan kezder boldy, ashyq ǵaryshta jumys isteý kezinde, jerge qonarda problemalar bolyp jatty. Bir sózben aıtqanda, «Mır» stansasyna «dem berý» úshin biraz qınalýǵa týra keldi. Alǵashqy saparda - ıÝrıı Malenchenko ekeýmiz, ekinshi saparda Nıkolaı Býdarınmen «Mır» stansasyn aman alyp qaldyq. Ǵaryshtaǵy sol jetistikterimiz úshin ıÝ.Malenchenko ekeýmizge Reseı Federatsııasynyń Batyry ataǵy berildi, Reseı batyrynyń Altyn Juldyzyn bizge Reseı prezıdenti Borıs Nıkolaevıch Eltsın tabys etti. Bir aıdan keıin, 1995 jyldyń qańtarynda bizdiń elimizdiń Prezıdenti N.Nazarbaev Reseıdiń ǵarysh salasy ókilderiniń úlken bir tobyn Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik nagradasymen marapattady. Biz ıÝrıı Malenchenko ekeýmiz «Halyq Qaharmany» nagradasymen marapattalyp, nagradany Elbasynyń óz qolynan aldyq. Úshinshi saparymda ekıpaj komandıri boldym jáne onyń quramynda álemniń tuńǵysh ǵaryshker týrısi - amerıkandyq mıllıoner Denıs Tıto boldy. Men orbıtadan oralǵannan keıin Elbasyna ǵaryshta bolyp qaıtqan Qazaqstan jalaýyn, qazaq jeriniń topyraǵy salynǵan kapsýlany, Quran kitabyn tabys etý baqytyna ıe boldym. Ǵaryshker ataný armanyna qol jetkizgenimdi, bilikti maman atanyp, óz bilimimdi kádege asyryp jatqanymdy - ózimniń basty kásibı jetistigim dep aıta alamyn.
- Aldaǵy jylǵa, bes jylǵa, on jylǵa qoıǵan maqsattaryńyz bar ma?
- Elbasynyń Jarlyǵymen 2007 jyly naýryzdyń 27-sinde qurylǵan Ulttyq ǵarysh agenttiginiń aldynda turǵan strategııalyq mańyzdy mindet - elimizdiń ǵarysh salasyn qurý. Sol ýaqyttan beri elimizdiń ǵarysh salasyndaǵy qyzmetti retteý baǵytynda úlken jumystar atqaryldy. Ulttyq ǵarysh agenttigi qyzmetiniń basty jetistigi - Qazaqstan Respýblıkasynyń ǵarysh salasyn damytý strategııasy bolyp tabylady, ol qujatta maqsatty ǵarysh júıeleri men tehnologııalaryn jolǵa qoıý, «Baıqońyr» ǵarysh aılaǵyn damytý, halyqaralyq yntymaqtastyqtyń normatıvtik-quqyqtyq bazasyn jasaý, ekologııalyq qaýipsizdikti arttyrý, ǵarysh salasynyń damýyn memlekettik basqarý, taǵy basqa máseleler eskerildi. Keleshek - ǵaryshta, jáne bizdiń álemniń ǵarysh derjavalarynyń qataryna qosylýǵa barlyq múmkindigimiz bar. El basshylyǵynyń tarapynan túsinistik te, qoldaý da bar. «Baıqońyrdaı» ǵarysh aılaǵyna ıemiz, Ulttyq ǵarysh agenttigi quryldy, úlken ǵaryshtyq jobalar qarjylandyrylýda, elimizdiń ǵarysh salasyn damytýdyń strategııasy anyqtalyp otyr.
- Ózińiz jıi aıtatyn sózińiz nemese aforızmińiz?
- Tártip, taǵy da tártip - meniń ómirlik qaǵıdam osy. Onsyz dittegen maqsatqa, nátıjege qol jetkizý qıyn. Jáne ómirleri ózińe senip tapsyrylǵan adamdardan da sony talap etý kerek. Kishkentaı ǵana tozań nemese bóten bir zat ǵarysh stansasynda salmaqsyzdyq jaǵdaıynda aýyr saldarǵa ákelýi múmkin. Ǵaryshqa ushý saparlarymda, ashyq keńistikke shyqqan kezderimde, ómirimde bolǵan basqa da ekstremaldy jaǵdaılarda, meni árqashan osy tártip, júıelik jáne kásibılik qutqaratyn.
- Áleýmettik belsendi tulǵa. Sizdiń oıyńyzsha, bul uǵymǵa ne kiredi?
- Áleýmettik belsendi tulǵa - meniń oıymsha, adamdardyń taǵdyryna beıjaı qaramaıtyn adam. Ol - teńk keń oılap ǵana qoımaı, naqty áreket jasaı alatyn adam. Ol qandaı qyzmet atqarmasyn. Tipti óz balalaryn izgilikke, ádildikke, eńbeksúıgishtikke ózi úlgi kórsetip, tárbıelep otyrǵan úı sharýasyndaǵy áıel de - áleýmettik belsendi tulǵa. Al ǵaryshkerlerge keler bolsaq, olar da, sózsiz, osy sanatqa jatady. Ǵaryshtan Jerge kóz salǵan kezde, onyń qanshalyqty názik jáne qorǵansyz ekenin túsinesiń. Ony bizge, adamdarǵa qudiretti kúsh tartý etip otyr jáne bizdiń mindetimiz - Jer betindegi tirshilikti saqtaý. Ǵarysh adamǵa mol rýhanı sabaq beredi jáne Ǵaryshqa yntyq árbir adam mindetti túrde jasampazdyq jolynda eńbek etedi, dep senemin.