Ǵalym Ámireev: Kásipkerliktiń damýy - ekonomıkalyq damýdyń kepili
- Qyzylorda oblystyq kəsipkerler palatasynyń májilis zalynda jýrnalısterge «Jańaqorǵan - erkin bıznes alańy» taqyrybynda brıfıng berdińiz. Osy jóninde tarqata aıtsańyz...
- Bul jobanyń maqsaty - jumysyn bastap jatqan kásipkerlerge meılinshe qoldaý kórsetý. Máselen, jerdi tegin jalǵa alý jáne jergilikti atqarýshy bılik kásipkerlikti qalyptastyryp, damytýǵa nıettilerge bıznes keńesterdi tegin uıymdastyrady. Demek, kez kelgen bastamanyń boljamdy damýyn aıqyndap beretin bolamyz. Ózderińiz bilesizder, Memleket basshysy óziniń Ult jospary - bes ınstıtýtsıonaldyq reformany júzege asyrý jónindegi 100 naqty qadam eńbeginiń birneshe qadamynda kásipkerlik kókjıegin keńeıtý máselelerin qoıǵan bolatyn. Mysaly, 54-qadamda: « Kásipkerlerdiń múddelerin qorǵaý úshin bıznes-ombýdsmen ınstıtýtyn nyǵaýtý aıtyldy. Sonymen birge jańa ınstıtýttyń quramyna bıznestiń jáne Ulttyq kásipkerler palatasynyń ókilderi kiredi»,-dedi Elbasy. Al, 62-qadamda: «Ekonomıkanyń shıkizattyq emes salalaryndaǵy orta bıznestiń naqty kóshbasshy kompanııalaryn qoldaýǵa baǵyttalǵan «Ulttyq chempıondar» belsendiligin júzege asyrý» kerektigi naqty kórsetildi. Biz osy tapsyrmalardy negizge ala otyryp aýdandaǵy kásipkerlikti barynsha qoldap kelemiz.
- Jobany júzege asyrýdyń joly qandaı?
- Kásipker úshin úlken máseleniń biri - jer. Sondyqtan, biz eki jolmen jerdi berýge daıynbyz.
Birinshisi, tájirıbe alańynda 1-2 jyl jumys isteımin dese, tegin jalǵa ala alady.
Ekinshisi, ınvestor retinde kásipkerligin damytatyn bolsa, Jańaqorǵan kenti aýmaǵyndaǵy jerlerdiń kartasy arqyly bos jatqan jerlerdi kórsetemiz. Kásipker usynylǵan jerlerden bıznesi damýyna yńǵaıly jerdi belgilep, bizge usynys bildirýi tıis. Sosyn biz jerdi aktsıonǵa shyǵaramyz.
- Kásipkerler atalǵan aımaqtardan qalaı jer telimin ala alady, ári ótinishti qalaı beredi?
- Biz meılinshe ashyq ári jarııaly jumys jasaımyz. Sondyqtan, ınternet resýrsta arnaıy saıt ashylady. Onda Jańaqorǵan kentiniń kartasy, shaǵyn aýdandardyń ınfraqurylymdyq jaǵdaıy kórsetiledi. Jer alamyn deýshilerge onlaın rejımde qyzmet kórsetetin bolamyz.
Ótinish berýge keletin bolsaq, birinshiden, elektrondy poshtanyń múmkindigin paıdalana alady. Ekinshisi, áleýmettik jeliler arqyly da baılanysýǵa bolady.
- Aýdan kásipkerleri bastamaǵa táýekel etpegen jaǵdaıda ne isteısizder?
- Ekinshi kezeńde, óńir kásipkerleri, úshinshi kezeńde, respýblıkanyń túkpir-túkpirindegi kásipker jer alyp, jumys jasaýyna múmkindik beremiz. Kezeń-kezeńge nege bólip otyrmyz? Óıtkeni, aýdan kásipkerlerine shuraıly jerlermen qamtamasyz etýdi oılap otyrmyz.
- Jańa tegin bıznes keńester beremiz dedińiz. Osy jaıly aıta ketseńiz...
- Bıznestiń keıbir baǵyttaryna bıznes josparlaryn tegin jasap beremiz. Máselen, baqsha, kókónis ósirý, mal bordaqylaý, qus ósirý jáne t.b. jobalar boıynsha bıznesti damytýdyń joldaryn kórsetetin bolamyz.
Aýyl sharýashylyǵy ónimderin daıyn ónimge aınaldyrǵanda naryqtaǵy qunyn zerdelep, ótkizetin pýnkterdi saralaýǵa úıretemiz. Máselen, bıyl joǵary ónimdi kúrishti ektik. Endi ony ótkizetin oryndar qajet. Biz soltústik jáne batys óńirlermen kelisimge otyratyn bolamyz. Al, dıqandar ónimdi tıimdi baǵada ótkizetin bolady.
Jalpy, biz kásipkerlerdi súıemeldeý jumysyna kóp mán beremiz. Sebebi, Kásipkerliktiń damýy - ekonomıkalyq damýdyń dańǵyl joly.
- Memleket basshysy aıtqandaı, Qazaqstan mańyzdy betburystar kezeńinde tur. Mundaı bastamalar «Qazaqstannyń úshinshi jańǵyrýy: jahandyq básekege qabilettilik» atty Joldaýynda kórinis tapty. Sizdiń atqaryp jatqan isterińiz Elbasy pármeninen negiz alatyndaı...
- Árıne, Ult kóshbasshysy Nursultan Nazarbaevtyń reformalary órkendeý, órleý hám ósýge bastaıtyn jol. Sondyqtan, Prezıdenttiń árbir tapsyrmasyn jergilikti deńgeıde sapaly atqarsaq, halyqtyń áleýmettik-turmystyq deńgeıi kóterilip, básekege qabiletti 30 eldiń qataryna merziminen buryn qosylar edik.
Strategııalyq qujatta: «Agroónerkásiptik keshen - Qazaqstan Respýblıkasy ekonomıkasynyń damýynyń draıveri» bolýy tıis delingen. Endeshe, aýyl sharýashylyǵy salasynyń múmkindikterin keńeıtý, ımporttyq taýarlardy azaıtý, aýdanda kenjelep qalǵan sharýashylyqtardy ilgeriletý, egin sharýashylyǵy salasynda zamanaýı tehnıkanyń úlesin arttyrý, ónimdiligi joǵary tuqymdardy aýdandastyrýdy, ınvestıtsııa tartý sekildi mańyzdy jumystardy sheshpeı, álemde iri agrarlyq eksporttyq ónim óndirýshilerdiń biri bolý qıyn.
2016 jyldyń aıaǵynan aýyldyq okrýg ákimderi men sharýa qojalyq tóraǵalaryn birneshe ret jınap, aýdan tarıhyndaǵy tyń betburystardy túsindirdik. Eń aldymen, 1986 jyldan beri qoldanysta kele jatqan «Marjan» tuqymyn reseılik «Lıder», «Favorıt» tuqymyna aýystyrý baǵytynda jumystar júrgizildi. Jańa betburysqa - jańa kózqaras qajet degendeı, tyń ıdeıany dıqandar qoldap, jańa tuqymdy tómen baǵada aldy.
- «Batys Eýropa - Batys Qytaı» halyqaralyq avtojolynyń boıynda agroındýstrııalyq aımaq ashyldy. 159 ga qamtıtyn tájirıbeli aımaqtyń keleshegin qalaı kóresiz?
- Agroındýstrııalyq aımaqtyń jumysyn jetildirý arqyly «Nátıjeli jumyspen qamtýdy jáne jappaı kásipkerlikti damytý» baǵdarlamasyn sapaly júzege asyrýǵa bolady. ıAǵnı, aýdanda kásipkerlikti damytýdyń jańa múmkindikteri ashylady. Arnaıy aımaqta jylyjaı keshenimen qatar baqsha daqylyna da basymdyq beriledi.
Ózbekstanda jylyjaı kesheni joǵary damyp ketken. Onda qańtar-aqpan aıynda reseılik kásipkerlerdiń júk kólikteri kezekke turyp, qııar men qyzanaqty talasa-tarmasa satyp alady. Árıne, mundaı ıgilikke jetkizýge bizde múmkindikter mol. Oǵan bizde ınfraqurylym máselesi sheshilgen. Tyń jerler bar. Tetigin tapsa, aıaq sýdy da sheshý qıyn emes. Tek naryqty zerttep, júıeli josparlap jumys jasaý qajet.
Endi agroındýstrııalyq aımaqtyń perspektıvasyna toqtalsam. Aımaqta aýdan turǵyndaryna jer berilip, olar tájirıbe alańynda kásipkerliktiń qyr-syryn úırenýde. Olardy arnaıy mamandar shaqyryp naryqtyq tıimdilikterge qaraı jumys jasaýdy úırettik. Birinshi jyly olardan salyq alynbaıdy, ári qujat daıyndap sabylmaıdy. Endi keler jyly egin egýge nıet bildirse, agro aımaqtyń basqa jerinen jer berilip, kásipker retinde tirkelýi mindetti bolady.
- Kásipkerlik sýbektilerin aralap, kóleńkeli ekonomıkanyń memleket damýyna tıgizetin áseri jaıly túsindirý jumystaryn júrgizetin arnaıy top quryldy. Aýdanda beıresmı ekonomıkanyń úlesi qanshalyqty deńgeıde?
- Elbasynyń «Qazaqstannyń úshinshi jańǵyrýy: jahandyq básekege qabilettilik» atty Joldaýynda salyq saıasatyn bıznestiń «kóleńkeden» shyǵýyna beıimdeý qajettiligi aıtyldy. Óıtkeni, kóleńkeli ekonomıka -memleketti tyǵyryqqa tireıtin protses.
Aýdandaǵy kóleńkeli ekonomıkanyń naqty úlesin tap basyp aıtý qıyndaý. Degenmen, kóleńkeli ekonomıkadan tabys taýyp otyrǵandar az emes. Mysaly, saýda oryndary men dúkenderdiń kóbinde kassalyq apparat joq. Sonymen qatar, kásipker retinde tirkelmeı-aq jumys jasap jatqan kásipkerlik sýbektiler barshylyq.
Al, mundaı jaǵdaı aýdan ekonomıkasyna, salyq túsimine qanshalyqty áser etip otyrǵany aıtpasa da túsinikti bolar. Osyǵan baılanysty arnaıy top quryp túsindirme jumystaryn júrgizip, kásipkerlerdi jaýapkershilikke shaqyrdyq.
Foto 24.kz