Frantsııada bilim alý: qazaqstandyqtarǵa qandaı múmkindikter bar
Foto: Alessandro Grussu/Getty Images
– A ttashe m yrza, búginde Frantsııada oqyǵysy keletin qazaqstandyqtardyń sany qansha jáne stýdentterge arnalǵan qandaı baǵdarlamalar bar?
– Jyl saıyn Qazaqstannan 300-400-deı stýdent Frantsııanyń joǵary oqý oryndaryna túsedi. Biz jyl saıyn bul kórsetkishti arttyrýǵa tyrysamyz. Taǵaıyndalatyn shákirtaqy sanyn kóbeıtemiz. Magıstranttar men doktoranttarǵa arnalǵan «Abaı-Vern», tabıǵat resýrstaryn qorǵaý salasyndaǵy stýdentterge arnalǵan MOPGA syndy baǵdarlamalar bar. Qazaqstandaǵy Frantsııa elshiligi de úzdik úmitkerlerge óz shákirtaqysyn usyna alady.
Foto: kz.ambafrance.org
– Osy baǵdarlamalar týraly tolyǵyraq aıtyp berseńiz?
– «Abaı-Vern» stıpendııalyq baǵdarlamasy – bizdiń eki bilim mınıstrliginiń birlesken baǵdarlamasy. Ol 2018 jyldan beri jumys istep keledi. Bul baǵdarlama boıynsha magıstranttar 10 aı boıy (qyrkúıekten maýsymǵa deıin) aıyna 800 eýrodan, al doktoranttar jarty jyl boıy aı saıyn 1200 eýrodan shákirtaqy alady. Frantsııada doktorantýranyń uzaqtyǵy úsh jyl, keıbir baǵyttarda alty jylǵa deıin sozylýy múmkin. «Abaı-Vern» baǵdarlamasy boıynsha 2018 jyly Qazaqstannan 65 stýdent, 2019 jyly 90 stýdent bilim alýǵa múmkindik aldy. 2020 jyly koronavırýs pandemııasyna baılanysty baǵdarlama jumys istegen joq. 2021 jyly COVID-19 saldaryna baılanysty 35 stýdent oqýǵa tústi. Byltyr da 35 shákirtaqy taǵaıyndaldy.
Make Our Planet Great Again (MOPGA) baǵdarlamasy da 2018 jyldan beri jumys isteıdi. Bul - Frantsııada klımat, energetıka, jer jáne ekologııa ǵylymdary salalaryndaǵy jobalaryn júzege asyrǵysy keletinderge arnalǵan baǵdarlama. Ol boıynsha jyl saıyn 10 shákirtaqy berilip, júzege asyrylady. 2022 jyly biz Qazaqstanmen bul baǵdarlamany taǵy bes jylǵa uzartý týraly kelisimge qol qoıdyq.
Bıyldan bastap «Abaı-Vern» baǵdarlamasy boıynsha budan da kóp shákirtaqy taǵaıyndaý kózdelgen.
https://www.kazakhstan.campusfrance.org/stipendialnaya-programma-abay-vern
Ásirese Qazaqstan Prezıdenti Qasym-Jomart Toqaev Parıjde birqatar memorandýmǵa qol qoıǵannan keıin osyndaı múmkindik ashylyp otyr. Sondaı-aq qazaqstandyq stýdentterge arnalǵan «áleýmettik qamsyzdandyrý» maqsatynda stıpendııa berý jalǵasady jáne onyń sanyn kóbeıtý josparlanǵan. Bunyń birqatar artyqshylyǵy bar. Birneshe krıterıı boıynsha iriktelgen úzdik stýdentterge stıpendııamen tolyq qamtylady, ıaǵnı jataqhana aqysy jáne frantsýz ýnıversıtetindegi oqý baǵdarlamalary tólenedi. Ǵylym salalaryna keletin bolsaq, Abaı-Vern shákirtaqysyn kez kelgen adam ala alady. Sońǵy jyldary ınjenerlik, fılologııa nemese aýdarmashylyq (frantsýz tili muǵalimderiniń kadrlaryn tolyqtyrý úshin), densaýlyq saqtaý salasyndaǵy stýdentterge basymdyq berilip otyr. Keıingi kezderde sý resýrstaryn basqarý jáne turaqty damytýǵa erekshe nazar aýdarylady. Frantsýz nemese aǵylshyn tilinde oqıtyn stýdentter osy stıpendııaǵa óz túıindemelerin jibere alady. Degenmen, frantsýz tilindegi baǵdarlamalarǵa basymdyq beriledi.
– Frantsýz ýnıversıtetterinde «Bolashaq» baǵdarlamasy boıynsha da bilim alýǵa bola ma?
– Iá, kóptegen qazaq stýdentteri osy baǵdarlama boıynsha bizdiń ýnıversıtetterge túsip jatady. «Bolashaq» halyqaralyq stıpendııasy aıasynda halyqaralyq reıtıngterge engen alty frantsýz ýnıversıteti men joǵary mektebin tańdaýǵa bolady. Endi onyń sanyn arttyrýdy josparlap otyrmyz. Frantsııanyń taǵy 20 ýnıversıtetin «Bolashaq» tizimine engizý boıynsha kelissózder júrgizilýde.
– Estýimizshe, Frantsııanyń joǵary mektepterine oqýǵa túsý qıyn eken, rasynda s olaı ma ?
– Iá, Frantsııada joǵary mektepterdiń bedeli óte joǵary. Tipti, frantsýzdarǵa da joǵary mektepke túsý qıyn. Іrikteýden súrinbeı ótý ońaıǵa soqpaıdy. Ol jerge oqýǵa túsýge qazaq stýdentteri de baq synaı alady, biraq ol úshin frantsýz tilin jetik bilip, jaqsy daıyndalý kerek. Olar Frantsııa elshiliginiń stıpendııasyn alyp, atalǵan bilim mekemesinde oqý quqyǵyna talasa alady. Onda ınjenerler, bıznes jáne memlekettik organdar menedjerleri, muǵalimder, aqparattyq tehnologııalar salasyndaǵy mamandar daıarlanady. Sonyń ishinde biz ınjenerlik joǵary mektepter eń myqty dep sanaımyz. Mysaly, École Polytechnique – Frantsııadaǵy eń bedeldi ınjenerlik mektep. Onda nebári 400 stýdent qana oqıdy, biraq olar saıdyń tasyndaı iriktelgen úzdikterdiń úzdigi. Jalpy ol jaqta bilim alǵysy keletinder kóp. Oǵan túsý úshin eki jyldyq daıyndyq synybynda, odan keıin mekteptiń ózinde úsh jyl oqýyńyz kerek. Osydan keıin siz óz mamandyǵyńyz boıynsha halyqaralyq deńgeıde mansapty jalǵastyrýǵa múmkindik beretin dıplom alasyz.
Foto: cmr.edu.in
– Sóz arasynda Frantsııada bilim alý úshin til bilý kerek dedińiz. Qazir Qazaqstanda frantsýz tili qalaı damyp jatyr dep oılaısyz?
– Qazaqstanda frantsýz tili jaqsy damymaǵan. Qazir biz osy baǵytta jumys istep jatyrmyz. QR Oqý-aǵartý mınıstrligi 5-11 synyp oqýshylary úshin mektepterde frantsýz jáne nemis tilderin engizýdi josparlap otyr. Sondaı-aq Qazaqstannyń tórt mektebinde jańa jobany iske qostyq. Atap aıtqanda, Astana, Qaraǵandy, Almaty jáne Aqtaý qalalarynda qos tildi synyptar ashylyp, onda matematıka men fızıka frantsýz tilinde oqytylady. Bul frantsýz tilin úırengisi keletin oqýshylarǵa arnalǵan. Osylaısha, Frantsııadaǵy ınjenerlik joǵary oqý oryndaryna túskisi keletinder úshin jaqsy múmkindik.
Ózderińiz bilesizder, Qazaqstan Prezıdenti buǵan deıin tehnıkalyq mamandyqtarǵa erekshe kóńil bólý kerektigin aıtqan bolatyn. Dál osy baǵytta Frantsııa - eń myqty elderdiń biri. Biz osy protseske qatysyp, Qazaqstandaǵy mashına jasaý salasynyń damýyna úles qosqymyz keledi. Frantsııa men Qazaqstan - ejelden strategııalyq seriktes elder.
Foto: dreamstime.com
– Óz elińizdegi bilim deńgeıin qalaı baǵalaısyz?
- Frantsııada bilim - bıznes emes, ol moraldyq qundylyq. Sondyqtan Frantsııadaǵy bilim deńgeıi óte jaqsy dep aıta alamyn. Kóptegen ýnıversıtetterdiń tereń tarıhy, óz talaptary bar. Bizdiń joǵary oqý oryndaryna túsý ońaı emes.
– Qazir elimizdiń kóptegen aımaqtarynda sheteldik bedeldi ýnıversıtetterdiń fılıaldary ashyla bastady. Qazaqstanda frantsýz ýnıversıtetteriniń fılıaldaryn ashý josparda bar ma?
– Qazirgi kezeńde mashına jasaý, atom energetıkasy jáne aýyl sharýashylyǵy salalarynda birqatar kásiptik oqytý ortalyqtaryn ashý josparlanyp otyr. Bolashaqta ýnıversıtetterimizdiń fılıaldary da ashylady dep úmittenemiz. Biz qazir Sorbonna-Qazaqstan ınstıtýtyn stýdentterge tartymdy etý úshin reforma jasaǵymyz keledi. Oqýdyń jańa baǵyttaryn ashpaqpyz. Ǵalym-professorlardy tartamyz.
– Suhbatyńyzǵa rahmet!