Fotoreportaj: Almaty haıýanattar baǵynda jazǵy maýsym ashyldy
Zoobaqta barlyǵy 370-ke jýyq janýarlardyń túri bar. Olar jyrtqysh sútqorektiler, tuıaqtylar, prımattar, jyrtqysh qustar, ekzotıkalyq qustar, ekzotarıým jáne akvarıým bólimderine bólingen. Prımattar bóliminiń meńgerýshisi Sholpan Ábdibekova óziniń bóliminde maımyldardyń 7 túrinen 43 bas bar ekenin aıtady.
Olarǵa 7 qyzmetker qamqorlyq kórsetedi. Bólim basshysynyń sózinshe, janýarlarǵa 4 ret tamaq beriledi.
– Bizde janýarlarǵa arnaıy jasalǵan ratsıon bar. Ol Dúnıejúzilik zoobaqtar qaýymdastyǵymen birlesip, ózimizdiń aýa-raıyna qaraı beıimdelip jasalǵan. Maımyldar 4 mezgil tamaqtandyrylady. Tańerteń nan men maı, qospa, bal jeıdi. Oǵan qosa, nanǵa ósimdik maıyn jaǵamyz. Ol janýarlardyń shashtary túsip qalmaýyna, denesiniń qurǵap ketpeýine áser etedi. Beriletin tamaq aýysyp otyrady. Al, adam tárizdes maımyldar 9:30-10-darda sútke pisirilip, sary maı salynǵan jarma jeıdi. Oǵan kishkene qant qosylady. Qalǵandaryna ózderine belgilengen ratsıon boıynsha jemis-jıdek, kókónis beriledi. Onyń ishinde grek jańǵaǵy, jer jańǵaǵy, alma, banan, apelsın, mandarın, shıe, abrıkos, persık, qyzanaq, qııar bar. Onymen qosa, mindetti túrde sýlary bolady. Adam tárizdes maımyldar ıogýrt, tabıǵı sýsyndardy jáne qaınatylǵan shaı ishedi, - dedi ol.
Sholpan Ábdibekova Almatynyń zoobaǵynda jumys istegenine 29 jyl bolǵan. Degenmen, tájirıbeli maman óz qaraýyndaǵy janýalardan búginge deıin jańa dúnıelerdi úırenip kele jatqanyn atap ótti. Bólim basshysy Almatyǵa ákelingenine 3 jyl bolǵan kózildirikti lemýrlerdi tamaqtandyryp júrip qyryqqabattyń kóptegen túri bar ekenin bilgen.
Sondaı-aq ol shetelge tájirıbe almasýǵa barǵanda mekemege paıdasy tıetin derekterdi anyqtap keletinin aıtady.
– Basqa maımyl túrlerin kóbeıtkenimizben, shyǵys kolobýsynda nátıje bolmady. Shetelge tájirıbe almasýǵa barǵanymda bir haıýanattar baǵynda kolobýstar óte jaqsy kóbeıip jatqanyn kórdim. Shetelge shyqqanda eń birinshi – óziń jete almaǵan jetistikke basqalardyń jetkenin kórseń, sonyń syryn bilýge tyrysasyń. Sol jerden bizdiń kolobýstarǵa avokado jetispegenin bildim. Osy jemisti ratsıonǵa qosyp, byltyr alǵashqy tólderin aldyq. Balalary appaq bolyp týady eken. Byltyrǵy balasyn 25 mamyrda týsa, bıyl balasyn 21 mamyrda dúnıege ákeldi. Qazir byltyrǵy balasy bıyl týǵan inisine kómektesip júr, - dedi maman.
Prımattar bóliminiń meńgerýshisi maımyldar úshin otbasylyq tárbıeniń mańyzdy ekenin aıtady. Onyń aıtýynsha, adam qolynda ósirilgen maımyldar topta qalaı ómir súrý kerektigin jáne qalaı ana bolýdy bilmeı qalady. Al, óz otbasynda ósetin bolsa, eshkimge baǵynyshty bolmaı, qajetti qasıetterdi úırene alady.
– Maımyldar otbasy bolyp bir-birine tárbıe beredi. Maımyldyń balalary sheshesinen qalaı ana bolý kerektigin úırenedi. Al, qoldan tárbıelegen kezde olardyń keıbireýi ana bola alýy múmkin de, keıbireýi ana bola almaıdy. 5 ne 6-shy balasyna kelgen kezde ǵana qalaı ana bolýdy túsinýi múmkin. Sondyqtan biz kóbine óziniń otbasymen óskenin qalaımyz. Shımpanzeler otbasymen birge jańǵaq shaǵýdy 4 jasqa deıin úırenbese, ári qaraı úırene almaıdy. Jańǵaq shaqqan kezde óziniń tobyndaǵy árqaısysynyń betine jaltaq-jaltaq qarap, kim beretin bolsa, sony jep otyrady. Al, 4 jasqa deıin úırenip ketse, eshkimge baǵynyshty bolmaıdy. Eger shımpanzelerdiń otbasynda birinshi qyz týyp, olardyń ata-analary bolmaı qalsa, ári qaraı ol ózinen keıingi balalardy ósirip alyp kete alady, - dedi Sholpan Ábdibekova.
Haıýanattar baǵynda 30 jylǵa jýyq jumys istegen maman qorshaýdaǵy maımyldarǵa tas jáne ózge de zattardy laqtyrýǵa bolmaıtynyn aıtady. Sebebi bul janýarlardan bólek adamdarǵa da qaýipti bolýy múmkin. Keıde shımpazeler tas laqtyrǵan adamdarǵa betondy oıyp alyp, ózderine qaıta laqtyrady eken. Biraq zoobaqqa kelýshiler adam tárizdes janýalarǵa jyly qabaq tanytatyn bolsa, maımyldar oǵan bılep, barlyq ónerin kórsetetin kórinedi.
Sondaı-aq Sholpan Ábdibekova jumys barysynda shımpanzelermen bolǵan birneshe qyzyqty oqıǵany baıandap berdi.
– Ystyq ýaqytta balmuzdaq jegendi jaqsy kóredi jáne ózderi balmuzdaqtyń túr-túrin biledi. Men olarǵa arzandaý aq balmuzdaq alyp berdim de, ózime sál qymbattaýyn aldym. Sosyn alysyraq baryp, qymbat balmuzdaqty jegen boldym. Sonda maǵan «ózińdikin maǵan ber, menikin sen je» dep kórsetedi. Olar emotsııany, seniń daýsyńdaǵy jaqsy nıetińdi túsinedi. Al, urysqan kezde 1 aptaǵa deıin qarym-qatynasqa kelmeı, renjip otyrýy múmkin. Olar da meni jaqsy kóredi. Bir ret aldarynda qulap qalǵanymda, aıaq-qolymdy ýqalap, «bir jeriń synyp qalǵan joq pa» dep kómekteskeni bar. Al, qaýipsizdik jaǵyna kelsek, minez-qulyqtaryna qarap, jaqyndaıtyn jáne jaqyndamaıtyn kez ekenin túsinemiz. Negizi kózinen-aq bilesiń. Ákesin de, anasyn da aıamaıtyn kezderi bolady. Sondyqtan olarmen jumys isteý úshin óte kóp eńbek jáne ýaqyt kerek, - dedi bólim meńgerýshisi.
Hanzada, Qulpynaı, Glorııa: Janýarlarǵa qalaı at qoıylady?
Sholpan Ábdibekovanyń aıtýynsha, Prımattar bóliminde ishki dástúr boıynsha jańa týǵan maımyldyń balasyn kim birinshi kórse, sol esim beredi.
– Janýarlar basqa haıýanattar baǵynan alynsa, ózderiniń esimderimen keledi. Ony biz ózgertpeımiz. Eger ózimizde týsa, bizdiń dástúr boıynsha kim birinshi kórse, sol adam at qoıady. Atyn qoıǵan kezde 4-5 áripten kóp emes, jeńil, tez este saqtalatyn esimder qoıamyz. Mysaly, Djýlııa degen maımyl bar, onyń balasyn ózine uqsatyp Djım dep qoıdyq. Ákesiniń aty – Mıýsık. Atasy áli tiri, esimi - Tabın. Ony Nıderland elinen aldyrǵanbyz. Ájesiniń aty - Djıl, - dedi ol.
Al, Tuıaqty janýalar bóliminiń meńgerýshisi Balabek Mahatov iri janýarlar tóldegende olardyń balalaryna baıqaý arqyly at qoıylatynyn aıtady. Sondaı-aq jıraf, zebra syndy janýarlarǵa qamqorlyq etetin maman erekshe janýarlardyń tólderine qazaqsha esim berý dástúri qalyptasyp kele jatqanyn atap ótti.
– Táýelsizdigimizdi alǵannan beri qazaqy attardy qoıamyz. Jırafqa Hanzada dep qoısaq, jaqynda eliktiń balasyna Qulpynaı dep esim berdik. At bergende olardyń minez-qulyqtaryna da qaraımyz. Mysaly, bir jırafqa Názik dep at qoıdyq. Kerim degen esim de bar. Úlken maldar týsa, baıqaý jarııalaımyz da, kóp daýys jınaǵan esimderdi qoıamyz. Mysaly, begemottyń balasyna Glorııa degen at berildi, - dedi ol.
Sonymen qatar Balabek Mahatov keı janýarlardyń tólderi ózge zoobaqtarǵa jiberilip, ol jaqtan Almatyda joq tólderdiń alynatynyn aıtty. Mysaly, ótken jyly Máskeý, Tashkent jáne ózge de qalalardyń haıýanattar baǵymen aıyrbas bolǵan.
– Men munda 20 jyldan astam ýaqyt jumys istep kelemin. Ótken jyly 15 jyldan keıin begemottyń balasy dúnıege keldi. 20 jyldyń ishinde biz Ońústik Afrıkalyq kırkterden 17 tól aldyq. Sonyń 10-y basqa haıýanattar baǵyna ketti. Onyń ishinde Máskeýge, Tashkentke, Ferǵanaǵa, Krasnoıarsk pen Krasnodarǵa jiberip, tólderi aıyrbastap aldyq. Meniń bólimimde qazir 38 maldyń túrinen barlyǵy 134 bas bar. Jylyna 20-ǵa deıin tól alyp otyramyz. Alǵan tólderdi basqa haıýanattar baǵymen aıyrbastaımyz. Mysaly, bıyl ózimizge nýbııalyq eshkini aldyq, - dedi Balabek Mahatov.