Eýropalyq komıssııanyń Ushý qaýipsizdigi jónindegi komıteti Qazaqstan avıatsııasynyń jetistikterin atap ótti
2020 jyly qazaqstandyq áýe kompanııalar 70-ten astam repatrıatsııalyq reısterdi oryndady, shamamen 11 myń jolaýshy tasymaldandy. Avıatsııa bıliginiń, sondaı-aq evakýatsııaǵa qatysqan ekıpaj músheleriniń, áýe kompanııa basshylyǵy men qyzmetkerleriniń, jerdegi qyzmetterdiń úılesimdi jumysy men kásibıliginiń arqasynda azamattar QHR-dan (Ýhan jáne Sıan q.), Reseı, Grýzııa jáne basqa elderden evakýatsııalandy. Azamattyq avıatsııa kúshteri bizdiń otandastarymyzdy – Eýropa elderinen stýdentterdi, qazaqstandyq týrısterdi jáne shet elderdegi tranzıttik azamattardy elge qaıtarý jumystaryn uıymdastyrdy.
55 gýmanıtarlyq reıs (turaqty jáne charterlik) oryndaldy jáne 555 tonnadan astam júk (ókpeni jasandy jeldendirý apparattary, maskalar, kostıýmder, jedel testter, qajetti dári-dármekter) tasymaldandy. Barlyq reıster kúsheıtilgen sanıtarlyq qaýipsizdik jaǵdaıynda oryndaldy.
Koronavırýstyq pandemııanyń taralýy jáne reısterdiń toqtatylýy, saladaǵy statıstıkalyq kórsetkishterge teris áserin tıgizdi. Bıylǵy jyly negizgi kórsetkishterdiń tómendeýi baıqalady – osy jyldyń 10 aıynda otandyq áýe kompanııalar tasymaldaǵan jolaýshylar sany 4,4 mln.adamdy qurady, bul 2019 jyldyń sáıkes kezeńinen salystyrǵanda 38%-ǵa az (7,1 mln. jolaýshy). Áýejaılarda qyzmet kórsetilgen jolaýshylar men tranzıttik jolaýshylar sany boıynsha kórsetkishter de tómendedi. Jalpy álemde, boljamdarǵa sáıkes bıylǵy jyly álemdik jolaýshylar aǵyny 60-70% - ǵa tómendeıdi dep kútilýde.
Halyqaralyq áýe kóligi qaýymdastyǵynyń (IATA) baǵalaýy boıynsha tasymaldaý kólemin 2019 jylǵy deńgeıge deıin tolyq qalpyna keltirý 2023 jyldan erte bolmaıdy. Sonymen qatar, IATA 2020 jyly jolaýshylar aǵyny deńgeıiniń tómendeýinen salanyń kiris shyǵynyn 252 mıllıard AQSh dollaryna baǵalaıdy. Otandyq azamattyq avıatsııa uıymdarynyń shyǵyndary shamamen 356,7 mlrd teńgeni quraıdy.
Shyǵyndardy qysqartý jáne otandyq áýe kompanııalar men áýejaılardyń bankrottyǵyn boldyrmaý maqsatynda Úkimet salyq jeńildikterdiń memlekettik qoldaý sharalar paketin qabyldady. Onyń ishinde keıbir salyqtar men áleýmettik tólemderdiń mólsherlemelerine «0» koeffıtsıentin belgileý, ushaqtarǵa ımporttalatyn qosalqy bólshekter men rezıdent emesterdi qosylǵan qun salyǵynan bosatý, jer ýchaskelerin paıdalanǵany úshin tólemaqy jáne jer salyǵynan bosatý jáne basqalar. COVID-19 saldaryn azaıtý jáne avıakásiporyndarǵa kómek kórsetý jumystary jalǵasatyn bolady.
Qazirgi ýaqytta eldegi jáne álemdegi epıdemıologııalyq jaǵdaıdy eskere otyryp, áýe qatynastaryn qalpyna keltirý boıynsha sharalar kezeńmen qabyldanýda. Qazirgi ýaqytta ishki turaqty reıster tolyǵymen qalpyna keltirildi. Sondaı-aq, 12 elmen (Túrkııa, Koreıa, BAÁ, Belarýs, Ýkraına, Germanııa, Nıderlandy, Ózbekstan, Qyrǵyzstan, Egıpet, Reseı, Maldıv araldary) aptasyna 52 reıs jıiligimen halyqaralyq reıster oryndalady. Bul koronovırýsqa deıingi halyqaralyq tasymaldardyń jalpy kóleminiń 12%-yn quraıdy. Koronavırýstyń taralýyna baılanysty jaǵdaı jaqsarǵan saıyn reısterdi qalpyna keltirý jumystary júzege asyrylady.
Jańa qıyndyqtarǵa qaramastan, 2020 jyly azamattyq avıatsııa salasy ushý qaýipsizdigi deńgeıin odan ári josparly arttyrý jáne negizgi maqsattarǵa qol jetkizý boıynsha belsendi jumysty jalǵastyrýda. Ótken jyl sala úshin birqatar mańyzdy oqıǵalarmen erekshelendi.
2019 jylǵy 1 tamyzda qurylǵan Qazaqstannyń avıatsııalyq ákimshiligi Ulybrıtanııanyń Azamattyq avıatsııa agenttiginiń (UK CAA) jáne EASA modeline negizdelgen salany memlekettik retteýdiń jańa tásilin kórsetedi. 2020 jylǵy 1 qańtardan bastap búgingi kúnge deıin Qazaqstannyń avıatsııalyq ákimshiliginiń ınspektorlary paıdalanýshynyń 43 ınspektsııalyq tekserýin jáne 8 sertıfıkatsııasyn júrgizdi. 6 operatordyń qyzmeti toqtatyldy: Jet Airlines, Jenis Air, Azee Air, Phoenix, Qazaq Helicopters, MS AIR KZ. BekAir, Sigma Airlines áýe kompanııalarynyń sertıfıkattary qaıtaryp alyndy. Avıatsııalyq ákimshilik áýe kemelerine 240 ınspektsııalyq tekserý júrgizdi, 79 azamattyq áýe kemelerine memlekettik tirkeý kýáligi berildi, ushýǵa jaramdylyq týraly 145 sertıfıkat, 17 avıatsııalyq tehnıkaǵa tehnıkalyq qyzmet kóresetý jáne jóndeý jónindegi uıymnyń sertıfıkaty berildi. Áýejaılarǵa 15 ınspektsııalyq tekserý, 20 sertıfıkatsııalaý júrgizildi. Avıatsııa personalyna kýálik berý boıynsha 2638 memlekettik qyzmet, avıatsııalyq oqý ortalyqtaryna 13 memlekettik qyzmet kórsetildi. 3 avıatsııalyq oqý ortalyǵynyń qyzmeti toqtatyldy: Bek Air, Ultuga jáne Sky School.
2020 jyly Qazaqstannyń azamattyq avıatsııa salasyndaǵy halyqaralyq standarttarǵa sáıkestik deńgeıin arttyrý boıynsha jumys jalǵastyryldy. Qazaqstan Azamattyq avıatsııada qoǵamdyq densaýlyq saqtaý salasyndaǵy oqıǵalardyń aldyn alý jáne ony basqarý jónindegi yntymaqtastyq kelisimge (CAPSCA) qosyldy. Sondaı-aq, Qazaqstan Halyqaralyq avıatsııa úshin kómirtegi shyǵaryndylaryn óteý jáne azaıtý júıesiniń (CORSIA) múshesi boldy. Buǵan Avıatsııalyq ákimshiliktiń shyǵaryndylar týraly IKAO-ǵa alǵashqy baıandamasyn usynýy sebep boldy. Qazirgi ýaqytta Avıatsııalyq ákimshiliktiń qyzmetkerleri shyǵaryndylar normalaryna sáıkes mindetti esep berýge daıyndalýda. Osy kezeńde ınspektorlar 40 nan astam trenıngterge qatysty.
Ótken jyldyń mańyzdy sharalarynyń biri - Qazaqstannyń Eýropalyq komıssııamen jáne Eýropalyq ushý qaýipsizdigi agenttigimen (EASA) ózara árekettestigi. Azamattyq avıatsııa komıteti men Avıatsııalyq ákimshiliktiń esebi Ushý qaýipsizdigi komıtetiniń otyrysynda qaraldy. Esep qorytyndysy boıynsha Eýropalyq komıssııa búgingi kúni qazaqstandyq avıatasymaldaýshylardy Eýropalyq Odaqqa ushýǵa tyıym salynǵan avıatasymaldaýshylar tizimine («qara tizim») engizýge negiz joq dep sheshim qabyldady.
Aǵymdaǵy jyldyń 2 jeltoqsanynda Eýropalyq Komıssııanyń avıatsııalyq dırektory Fılıpp Kornelıs Qazaqstannyń avıatsııalyq ákimshiliginiń basshysyna joldaǵan resmı hatynda: «Eýropalyq komıssııanyń Ushý qaýipsizdigi jónindegi komıteti Qazaqstannyń avıatsııa bıliginiń ushý qaýipsizdigi salasyndaǵy anyqtalǵan kemshilikterdi joıý barysyndaǵy qol jetkizgen jetistikterin atap ótedi. Bul ushý qaýipsizdigin qadaǵalaý baǵdarlamasyn kúsheıtý, Avıatsııalyq ákimshiliktiń qadaǵalaý qyzmetine sholý, tehnıkalyq personaldy irikteý men oqytý josparlary, sapany basqarý júıesin engizý boıynsha qabyldanǵan sharalar jáne ushý qaýipsizdigi salasyndaǵy áleýetti arttyrýdaǵy tehnıkalyq damýdyń strategııalyq tásilin qamtıdy» dep jazylǵan.
Koronavırýstyq pandemııaǵa deıin iske asyryla bastalǵan mańyzdy jetistikterdiń biri Nursultan Nazarbaev halyqaralyq áýejaıynyń TSE úsh áriptik kodyn NQZ-ge ózgertý boldy. IATA-nyń 2020 jylǵy 6 sáýirdegi arnaıy habarlamasyna sáıkes, elorda áýejaıynyń úsh áriptik kodyn ózgertý týraly sońǵy resmı sheshim qabyldandy. 2014 jyldan bastap búkil álem boıynsha áýejaılardyń úsh áriptik kodtaryn taǵaıyndaý jáne ózgertý uıymnyń tásilderin ózgertý boıynsha IATA basshylyǵymen jáne sarapshylarymen úlken jumys júrgizildi. Búginde jolaýshylar NQZ jańa kodyn bıletterde, bagaj bırkalarynda jáne aqparattyq tablolarda baqylaı alady.
Instıtýtsıonaldyq sharalardan basqa, 2020 jyly áýejaılardyń ınfraqurylymyn jańǵyrtý jumystary jalǵastyryldy. Elimizdiń azamattyq avıatsııasynyń qazirgi tarıhyndaǵy basty jetistikterdiń biri Túrkistanda jańa áýejaıdyń salynýy jáne iske qosylýy bolsa kerek. 30 qarashada Túrkistan halyqaralyq áýejaıy alǵash ret aerodromnyń jaramdylyǵy sertıfıkatyn aldy, al 1 jeltoqsanda Túrkistan men Nur-Sultan qalalary arasynda alǵashqy turaqty reıs oryn aldy. Bul memlekettik-jekemenshik áriptestik aıasynda júzege asyrylǵan mańyzdy óńirlik oqıǵa.
Azamattyq avıatsııa salasy bıylǵy jylǵy kezdesken qıyndyqtarǵa qaramastan, Qazaqstannyń avıatsııalyq bıligi salany qalpyna keltirýge kún saıyn kúsh salýda.
Aldaǵy jyldarǵa arnalǵan damýdyń basym baǵyty ushý qaýipsizdiginiń deńgeıin únemi arttyrý bolyp qala beredi. Qazaqstannyń avıatsııalyq ákimshiligi tórt elementti keshendi strategııalyq baǵdarlamasyn iske qosty jáne joǵary sapaly baılanys jáne keńes berý protsesterin bastady. Alǵashqy eki kezdesý áýe kompanııalar men áýejaılarmen ótti. Bul baǵyttaǵy jumys júıege qosymsha avıatsııalyq sýbektilerdi qosýmen 2021 jyly jalǵastyrylatyn bolady. Basty mindet - 2022 jyly kútiletin IKAO ushý qaýipsizdigi aýdıtin sátti aıaqtaý. Avıatsııalyq bılik oryndarynyń qurylymdyq ózgeristerine baılanysty Qazaqstan IKAO standarttary men usynylatyn praktıkasyna sáıkestik deńgeıin 80%-ǵa deıin rastaýy jáne jaqsartýy tıis (qazirgi kórsetkish-74%). Aýdıtke daıyndyq bastalyp ketti - «Kólik máseleleri boıynsha keıbir zańnamalyq aktilerge ózgerister men tolyqtyrýlar engizý týraly» Zań jobasy ázirlenýde.
Sondaı-aq EAAB reglamentin engizý boıynsha jumys júrgizilýde jáne Eýropalyq strategııalyq avıatsııa organy bolyp tabylatyn Eýropalyq azamattyq avıatsııa konferentsııasyna baqylaýshy retinde qatysý arqyly Qazaqstan halyqaralyq avıatsııalyq júıeniń qundy múshesine aınalýda..
Іri jáne alýan túrli avıatsııa salasyn basqarý úshin qajetti IT-ınfraqurylymdy qurý, qyzmetkerlerdi irikteý jáne oqytý jalǵastyrylýda. Qazaqstan Respýblıkasynda 788-den astam áýe kemesi,al 500-den astam áýe kemesi shetelde tirkelgen jáne elde paıdalanylady, Qazaqstan 20 jetekshi avıatsııalyq eldiń biri bolyp sanalady. Josparlar jańa mehanızmderdi engizý arqyly iske asyrylýda. Mysaly, «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǵynyń platformasynda áýe kemeleriniń halyqaralyq tizilimin jáne kepil tizilimin qurý jospary. Avıatsııalyq táýekelderdi baqylaýdyń halyqaralyq tetikteri, sondaı-aq avıatsııalyq salanyń táýekelderin basqarýdyń jáne qadaǵalaýdyń jańa tetikteri.
«Nurly jol» baǵdarlamasy sheńberinde áýe kóligi ınfraqurylymyn jańartý jumystary jalǵastyrylady. Shymkent qalasy áýejaıynyń jańa termınalynyń qurylysy jalǵasýda, Óskemen qalasy áýejaıynyń ushý-qoný jolaǵyn qaıta jańartý bastaldy, sondaı-aq Oral qalasy áýejaıynyń aerovokzal keshenin qaıta jańartý jalǵasýda.