Eýropalyq sarapshylar ShYU sammıti jaıly ne deıdi
Reseı men Eýrazııany zertteý boıynsha Berlındegi Karnegı ortalyǵynyń sarapshysy Temýr Ýmarov:
— Eýroodaqta uıym retinde ShYU boıynsha alýan túrli pikir bar ekenin túsiný qajet. Shanhaı uıymyn qazirgi jahandyq tártipke yqtımal syn-qater jáne álemdik tártiptiń «zákiri» nemese «tiregi» sanalatyn halyqaralyq ınstıtýttardy shetke ysyrýǵa tyrysatyn uıym retinde qarastyratyndar bar. Eń aldymen, Eýropa keńesi sııaqty eýropalyq ınstıtýttar jáne BUU sııaqty jahandyq uıymdar oıǵa keledi. Osylaısha, Eýropalyq Odaqtyń ShYU-ny qaýip dep sanaıtyn bóligi uıymnyń kez kelgen sammıtin mańyzdy oqıǵa retinde kóredi, ony muqııat baqylaıdy jáne kóshbasshylar aıtqan barlyq sózderdi taldap shyǵady.
Shartty túrde ekinshi top bar, olarǵa ShYU-ny qazirgi álemdik tártipke qaýip retinde qarastyrýǵa turarlyq mańyzdy uıym dep oılamaıtyn adamdar jatady. Olardyń pikirinshe, ShYU ishinde belgili bir problemalar bar.
Mine, ShYU týraly Eýropalyq Odaqta eki oı, eki ıdeıa bar.
Gent ýnıversıtetiniń (Belgııa) sarapshysy Djon Irgenjıoro:
— Eýropalyq Odaq basqa da Batys derjavalary sııaqty uzaq ýaqyt boıy ShYU-ǵa qatysty jaǵymsyz jáne «jete baǵalamaǵan» kózqarastardy ustandy. Batysta Shanhaı uıymy burynnan «NATO-ǵa qarsy alıans» dep atalady.
ShYU-ny qurýǵa bastamashy bolǵan memleketter rasynda da uıymnyń halyqaralyq júıede Batysqa qarsy salmaq retinde qyzmet etýin kózdeıdi. Degenmen, ShYU synshylary uıymdy tıimsiz bolyp kóringeni úshin jáne áleýetiniń joqtyǵy úshin tarıhı túrde baǵalamady.
Alaıda, BRIKS-ke de qatysty osyndaı aıyptaýlar jasalǵan edi. Áıtse de, BRIKS memleketteri dollarsyzdandyrý boıynsha úlken kúsh-jiger jumsady, bul kóppolıarly álemdik tártipti jaqtaýshylardyń negizgi maqsaty. Osylaısha, ShYU bıylǵy sammıtte nemese odan keıingi jyldary BRIKS-tiń ekonomıkalyq saladaǵy kúsh-jigerin dástúrli túrde qaýipsizdikke baǵyttalǵan salada jalǵastyra ma, joq pa, áli belgisiz.
Bul jerde ShYU músheleriniń kóptegen máseleler boıynsha qarama-qaıshy kózqarastary nemese múddeleri bar ekenin atap ótý mańyzdy. Degenmen, olardyń barlyǵy yntymaqtastyqtyń qozǵaýshy kúshi bolýdy jalǵastyratyn kóppolıarly álemdik tártipke qandaı da bir qyzyǵýshylyq tanytady. Sońǵy eki jyldaǵy jahandyq oqıǵalar mundaı qabyldaýdy kúsheıtti.
DiplomaticWorld (Brıýssel) iskerlik basylymynyń ıesi Barbara Dıtrıh:
— ShYU qurýdyń bastapqy maqsaty «zulymdyqtyń úsh kúshimen» − buryn aımaqqa qaýip tóndirgen terrorızmmen, separatızmmen jáne ekstremızmmen kúresý boldy. Qazirgi ýaqytta yntymaqtastyq keńeıdi jáne kólik, energetıka, qarjy, ınvestıtsııalar, aýyl sharýashylyǵy, aqparattyq tehnologııalar, ınnovatsııalar jáne turaqty damý sııaqty salalardy qamtıdy. ShYU-nyń ıkemdi qurylymy uıymǵa múshe memleketter aldynda turǵan problemalardy sheshýdiń anaǵurlym fýnktsıonaldy jáne naqty máselege baǵdarlanǵan tetigin jasaýǵa múmkindik berdi.
Búgingi tańda ShYU geografııalyq jáne demografııalyq turǵydan álemdegi eń iri aımaqtyq uıym bolyp sanalady. Ol Eýrazııa aýmaǵynyń shamamen 60%, álem halqynyń 40% jáne álemdik JІÓ-niń 30%-dan astamyn qamtıdy.
Sońǵy jyldary ShYU Batystyń joqtyǵyn jáne keıbir buqaralyq aqparat quraldary men ǵylymı ortada ShYU-nyń Batysqa qarsy uıym nemese NATO-ǵa balama/qarsy salmaq retinde kórsetiletinin eskerip, batystyq baqylaýshylardyń qyzyǵýshylyǵy men alańdaýshylyǵynyń artýyna sebep boldy.
Biraq shyndyq mynada — ShYU erejelerge negizdelgen halyqaralyq tártipke tereń ornyqqan, óıtkeni ol 2005 jyldan bastap BUU Bas Assambleıasynyń baqylaýshysy jáne Birikken Ulttar Uıymynyń saıası máselelerge, beıbitshilik pen qaýipsizdikke qatysty strategııalyq seriktesi.
Sonymen qatar, ShYU ıÝNESKO-men, Dúnıejúzilik týrıstik uıymmen (ıÝNVTO) jáne Halyqaralyq kóshi-qon uıymymen áriptestik týraly resmı kelisimderge qol qoıǵan.
Osylaısha, ShYU qazirgi dárejesin ózgertýge nıetti emes. Shanhaı uıymy ózin turaqty jáne ıkemdi, qarym-qatynas, konsensýsqa qol jetkizý jáne senimdi nyǵaıtý úshin joǵary deńgeıli kópjaqty platforma retinde dáleldedi.