Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq — ınvestıtsııalar men joǵary tehnologııalardy tartýdyń aımaqtyq ortalyǵy
Almaty qalasyndaǵy Eýrazııalyq odaqtyń Úkimetaralyq keńesiniń negizgi taqyryptarynyń biri – qatysýshy elderdiń saýdasy men tsıfrlyq ıntegratsııasyn damytý bolady. Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq qurý týraly shartqa qol qoıylǵan sátten bastap 6 jylǵa jýyq ýaqyt ótti. Osy ýaqyt ishinde biryńǵaı ekonomıkalyq keńistikte taýarlardyń, qyzmetterdiń, jumys kúshiniń erkin qozǵalysyn qamtamasyz etetin ulttyqtan joǵary zańnamanyń aýqymdy tizimi quryldy.
Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqty qurý ıdeıasy QR Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaevqa tıesili, ony Elbasy M. Lomonosov atyndaǵy Máskeý gýmanıtarlyq ýnıversıtetinde dáris oqý kezinde – 1994 jylǵy 29 naýryzda jarııa etken bolatyn.
Tuńǵysh Prezıdenttiń bastamasy tek 20 jyldan keıin ǵana iske asty jáne bul ekonomıkalyq odaqqa kirgen postkeńestik respýblıkalar úshin tarıhı oqıǵaǵa aınaldy.
Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq týraly shartqa 2014 jylǵy 29 mamyrda Qazaqstan astanasynda qol qoıyldy. Atalǵan qujat Odaqqa qatysýshy elderdiń ekonomıkalaryn damytý úshin uzaq merzimdi turaqty jaǵdaılardy qamtamasyz etetin eýrazııalyq ıntegratsııanyń damýyna bastaý berdi, sondaı-aq tórt erkindikti: taýarlar, kapıtal, qyzmetter jáne jumys kúshiniń erkin qozǵalysyn júzege asyrýǵa múmkindik jasady.
2014 jylǵy 4 jeltoqsanda Armenııa parlamenti eldiń EAEO-ǵa qosylýy týraly shartty ratıfıkatsııalady. 2014 jyldyń 23 jeltoqsanynda Joǵary Eýrazııalyq ekonomıkalyq keńestiń otyrysynda Qyrǵyzstannyń EAEO-ǵa qosylýy týraly shartqa qol qoıyldy. 2015 jyldyń 1 qańtarynda Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaq qurý týraly shart kúshine endi. 2015 jyldyń 2 qańtarynda Armenııa EAEO-ǵa resmı túrde kirdi. 2015 jyldyń tamyz aıynda Qyrǵyzstannyń Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqqa kirý rásimi aıaqtaldy.
Odaqtyń qalyptasýynyń negizgi kezeńderi
1999 jylǵy 26 aqpanda Máskeýde Belarýs Respýblıkasynyń, Qazaqstan Respýblıkasynyń, Qyrǵyzstan Respýblıkasynyń, Reseı Federatsııasynyń jáne Tájikstan Respýblıkasynyń prezıdentteri Kedendik odaq jáne Biryńǵaı ekonomıkalyq keńistik (BEK) týraly shartqa qol qoıdy, bul eýrazııalyq shynaıylyqtarǵa beıimdelgen, barlyq talaptarǵa jaýap beretin ekonomıkalyq kooperatsııany izdestirýge serpin berdi.
2000 jylǵy 10 qazanda Astanada (qazirgi Nur-Sultan qalasynda) Belarýs Respýblıkasynyń, Qazaqstan Respýblıkasynyń, Qyrǵyz Respýblıkasynyń, Reseı Federatsııasynyń jáne Tájikstan Respýblıkasynyń Prezıdentteri Keden odaǵy men Biryńǵaı ekonomıkalyq keńistikti qalyptastyrý protsesin tıimdi ilgeriletý maqsatynda Eýrazııa ekonomıkalyq qaýymdastyǵyn (EýrAzEQ) qurdy. Bul biryńǵaı ekonomıkalyq standarttar ıdeıasy evolıýtsııasynyń mańyzdy kezeńi boldy. Osy uıymǵa engizilgen tetikter uıym jumys istep turǵan 8 jyl ishinde qatysýshy elder arasyndaǵy taýar aınalymyn 4 esege arttyrýǵa múmkindik berdi.
2003 jyly taýarlardyń, qyzmetterdiń, kapıtaldyń jáne jumys kúshiniń qozǵalysyn qamtamasyz etken Biryńǵaı ekonomıkalyq keńistikti qalyptastyrý týraly kelisimge qol qoıý mańyzdy sátterdiń biri boldy.
2010 jyly Belarýs Respýblıkasy, Qazaqstan Respýblıkasy jáne Reseı Federatsııasy arasyndaǵy Keden odaǵynyń (KO) jumys isteýiniń bastalýy ıntegratsııanyń taǵy bir kezeńi boldy. Biryńǵaı kedendik tarıf qoldanysqa engizildi, ishki shekaralarda kedendik resimdeý men kedendik baqylaý joıyldy, úsh memlekettiń aýmaǵynda taýarlardyń kedergisiz qozǵalysy qamtamasyz etildi. Biryńǵaı ekonomıkalyq keńistiktiń jumys isteýin bastaý úshin negiz quraıtyn halyqaralyq sharttardy ázirleý boıynsha belsendi jumys bastaldy.
2012 jylǵy qańtarda Belarýs Respýblıkasynyń, Qazaqstan Respýblıkasynyń jáne Reseı Federatsııasynyń Biryńǵaı ekonomıkalyq keńistiginiń quqyqtyq negizin qalyptastyratyn, taýarlardyń ǵana emes, qyzmetterdiń, kapıtaldyń jáne jumys kúshiniń erkin qozǵalysy úshin negiz bolatyn halyqaralyq sharttar kúshine endi.
2014 jylǵy 29 mamyrda Astanada 2015 jylǵy 1 qańtardan bastap kúshine engen (EAEO) qurý týraly shartqa qol qoıyldy. Keıinirek birlestikke Armenııa men Qyrǵyzstan qosyldy. Shart eýrazııalyq ekonomıkalyq jobanyń ıntegratsııanyń jańa, neǵurlym tereń deńgeıine kóshýin bildirdi.
Búgingi tańdaǵy EAEO damýy
Odaqtyń jumys isteýi kezinde birlestik elderi azamattarynyń ómir súrýi men jumysy úshin qolaıly jaǵdaılar jasaý boıynsha ilgeri damý ózgeristeri baıqalýda. Odaqtaǵy ónim aınalymynyń jalpy erejeleriniń arqasynda tutynýshylar úshin sapaly jáne qaýipsiz taýarlardyń sany artty, azamattar EAEO elderiniń kez kelgeninen teń jaǵdaıda ala alatyn qyzmetterdiń sapasy jaqsardy.
Búginde eńbek etýshiler Odaq ishinde erkin qozǵalyp, qosymsha talaptar men ruqsattarsyz jumys isteıdi, olardyń dıplomdary ózara moıyndalady. Olar qajetti medıtsınalyq kómekti ala alady, balalardy balabaqshalar men mektepterge bóledi. Bul, eń aldymen, bıznesti jáne jalpy EAEO elderiniń ekonomıkalaryn damytý úshin qolaıly jaǵdaı jasaýdyń arqasynda múmkin boldy. EAEO jańa Kedendik kodeksi qabyldandy, sonyń arqasynda kedendik operatsııalardy jasaý merzimi birneshe esege qysqardy. Sonymen qatar, Odaq ishindegi saýda kedergilerimen kúres ınstıtýttaldy, 2016 jyldan bastap 51 kedergi joıyldy. Sońǵy jyldary Odaq ishindegi ózara taýar aınalymy shamamen 32%-ǵa ósti.
Qazaqstandyq saıasattanýshy Q. Maıgeldınovtyń pikirinshe, Odaqtyń odan ári damýyna EAEO-ǵa qatysýshy elderdiń ishki qatynastary erekshe ról atqarady.
«EAEO-ny postkeńestik keńistikte keńeıtý tereń ıntegratsııaǵa qosymsha serpin bere alady. Odaqtyń halyqaralyq ımıdji eleýli túrde artty. EAEO-men yntymaqtastyqqa birneshe ondaǵan elder men birlestikter qyzyǵýshylyq tanytty», — dedi sarapshy.
Erkin saýda aımaǵyn qurý jónindegi tabysty vetnamdyq keıske taǵy birnesheýi qosyldy. Qytaımen saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq týraly kelisimge jáne Iran, Sıngapýr jáne Serbııamen erkin saýda týraly kelisimderge qol qoıyldy. Izraıl, Mysyrmen dıalog dáıekti túrde ilgerileýde. Úndistanmen erkin saýda aımaǵy týraly kelissózder júrgizilýde. Grekııamen, Koreıa Respýblıkasymen, Indonezııamen, Kambodja, Chılı, Mońǵolııa, Perý, Iordanııa, Marokko, Kýba jáne basqa da kóptegen eldermen, sondaı-aq ASEAN, MERKOSÝR, And qoǵamdastyǵyn, Latynamerıkalyq ekonomıkalyq júıesin, Afrıka odaǵyn qosa alǵanda, iri ıntegratsııalyq birlestiktermen ózara is-qımyl týraly memorandýmdar jasaldy.
Aıta ketý kerek, Eýropalyq odaq EAEO-nyń negizgi saýda seriktesteriniń biri bolyp qala bermek. 2018 jyly EO-men taýar aınalymy 20,1%-ǵa, al EO-ǵa eksport 28,5%-ǵa ósti. Yntymaqtastyqty kúsheıtýdiń úlken áleýeti bar. Sonymen, 2017 jyly Eýropalyq komıssııanyń ókili Venadaǵy EQYU Turaqty Keńesiniń otyrysynda alǵash ret tehnıkalyq retteý jáne ózara saýda sekildi baǵyttar boıynsha EAEO men EO arasyndaǵy ózara is-qımylǵa daıyndyqty moıyndady.
Keleshekte – Odaqtyń kún tártibin odan ári jasampaz iske asyrý. Ol bıznesti júrgizý úshin yńǵaıly, halyqaralyq iskerlik qaýymdastyq úshin tartymdy zamanaýı birlestik, jahandyq ekonomıkalyq kún tártibin aıqyndaıtyn jetekshi álemdik ekonomıkalyq ortalyqtardyń biri bolýy tıis. Bul maqsattar shyndyqqa aınalýy úshin EAEO elderine kelisilgen saıasattardy iske asyrýdy jalǵastyryp, ekonomıkalardy tsıfrlandyrýdy júzege asyryp, halyqaralyq yntymaqtastyqty damytyp, álemdik naryqqa tanymal, birlesip shyǵarylǵan ónimder men jańa tehnologııalardy — eýrazııalyq brendterdi jasaý jáne shyǵarý qajet. Eger múshe memleketter jańa bilim shyǵara alatyn bolsa, onda serpilis jasap, álemdik naryqta óz ornyn alady.
Qazirgi tańda EAEO biryńǵaı qyzmetter naryǵyna 49 sektor kiredi, olar jıyntyǵynda óndiriletin qyzmetter kóleminiń 55%-ǵa jýyǵyn quraıdy. Mysaly, bul sektorlardyń qataryna qurylys jumystary, qonaq úı jáne qoǵamdyq tamaqtaný qyzmetteri, konsýltatsııalyq, kompıýterlik qyzmetter, sondaı-aq jyljymaıtyn múlikpen baılanysty qyzmetter jatady.
EAEO-da biryńǵaı qyzmetter naryǵyn qalyptastyrý bıznestiń damýyna, qosymsha jumys oryndaryn qurýǵa, halyqtyń jumyspen qamtylý deńgeıin, azamattardyń naqty aqshalaı tabystaryn arttyrýǵa yqpal etedi, bul áleýmettik turaqtylyqty nyǵaıtýdyń mańyzdy faktory bolyp tabylady. Keleshekte EAEO-da biryńǵaı qyzmetter naryǵyn qalyptastyrý kedeıshilikti joıý, laıyqty jumys jáne ekonomıkalyq ósý, sondaı-aq teńsizdikti azaıtý sekildi turaqty damý maqsattaryna qol jetkizýge alyp keledi.
EAEO elderiniń turaqty damý maqsattaryna qol jetkizýine memleketterdiń tyǵyz ózara is-qımyly, áleýmettik-ekonomıkalyq damý mindetterin birlesip sheshý jáne ekonomıkalyq ıntegratsııa yqpal etedi. Qyzmetterdiń biryńǵaı naryǵy keńeıtilip keledi, yryqtandyrý josparlary iske asyrylýda, olardyń maqsaty – elderdegi qyzmetterdi retteýdiń mazmundyq balamalylyǵyn anyqtaý jáne qajet bolǵan jaǵdaıda osy sektor boıynsha naryqqa qoljetimdilikti úılestirý.
Agroónerkásiptik keshendi jáne aýyldyq jerlerdi damytýdy qamtamasyz etý úshin árbir múshe memlekettiń jáne jalpy EAEO halqynyń múddesinde, sondaı-aq EAEO sheńberindegi ekonomıkalyq ıntegratsııany qamtamasyz etý úshin kelisilgen agroónerkásip saıasat júrgizilýde. Kelisilgen agroónerkásip saıasatynyń negizgi maqsaty — básekege qabiletti aýyl sharýashylyǵy ónimderi men azyq-túlik óndirisiniń kólemin ońtaılandyrý, ortaq agrarlyq naryqtyń qajettilikterin qanaǵattandyrý, sondaı-aq eksportty ulǵaıtý úshin EAEO múshe memleketteriniń resýrstyq áleýetin tıimdi iske asyrý.
Sońǵy jyldary Odaq ekonomıkalyq kórsetkishterdiń senimdi ósimin kórsetedi. EAK derekteri boıynsha, 2018 jyly EAEO JІÓ 2017 jylmen salystyrǵanda 2,5%-ǵa — $1 913 999,8 mln-ǵa deıin ulǵaıdy. 2018 jyly EAEO memleketteriniń úshinshi eldermen syrtqy taýar saýdasynyń jıyntyq kólemi $753,4 mlrd qurady.
Investıtsııalardyń erkin qozǵalysy
EAEO-nyń asa mańyzdy artyqshylyǵy — ınvestıtsııalardyń erkin qozǵalýyn qamtamasyz etý, ol is júzinde qamtý boıynsha sheksiz bolyp tabylady. Kapıtal naryǵy qalyptasý kezeńinde, ol tek banktik ózara is-qımyl salasyn ǵana emes, saqtandyrý naryǵyn, brokerlik qyzmetterdi, ıaǵnı qarjylyq qyzmetterdiń barlyq spektrin qamtıdy. Dárilik zattar men medıtsınalyq buıymdardyń ortaq naryǵy quryldy, biryńǵaı odaqtyq naryqta taýarlardyń qaýipsizdigin qamtamasyz etetin Odaqtyń 47 tehnıkalyq reglamenti qabyldandy.
Eýrazııalyq «bestik» memleketterinde ınvestıtsııalyq ahýaldyń jaqsarý úderisi jáne úshinshi elderdiń, sondaı-aq Odaqtyń ınvestorlary úshin ekonomıkanyń ınvestıtsııalyq tartymdylyǵynyń óskeni baıqalady. Máselen, 2018 jyldyń qorytyndysy boıynsha negizgi kapıtalǵa salynǵan EAEO ınvestıtsııalary odan aldyńǵy jylmen salystyrǵanda 5,6%-ǵa ósti. Negizgi kapıtalǵa salynǵan ınvestıtsııalardyń ósýi Odaqtyń barlyq elderinde baıqaldy. Ózara tikeleı sheteldik ınvestıtsııalar 2018 jylǵy qańtar-qyrkúıekte jalpy EAEO boıynsha odan aldyńǵy jyldyń sáıkes kezeńimen salystyrǵanda 23,4%-ǵa artty.
Odaqtyń ınvestıtsııalyq tartymdylyǵynyń ósýin halyqaralyq reıtıngterde EAEO-ǵa múshe memleketterdiń pozıtsııalarynyń jaqsarýy da kýálandyrady. Máselen, «Bıznesti júrgizý – 2019» reıtıngindegi Odaqtyń ustanymy tórt tarmaqqa jaqsaryp, 31-orynǵa jetti. Dúnıejúzilik ekonomıkalyq forýmnyń Jahandyq básekege qabilettilik ındeksi boıynsha 2018 jyly EAEO 140 ekonomıkadan 45-orynǵa ıe boldy. EAEO logıstıka tıimdiligi ındeksi boıynsha 2018 jyly 2017 jyldyń kórsetkishterimen salystyrǵanda 98-den 76-orynǵa (22-orynǵa) aýysty.
múshe memleketterdiń ulttyq eńbek naryǵyn qorǵaý maqsatynda múshe memleketterdiń zańnamasynda belgilengen shekteýlerdi alyp tastaı otyryp, eńbek kóshi-qony sııaqty yntymaqtastyq baǵytyn sapaly jańa deńgeıge shyǵarady. Múshe memlekettiń jumys berýshileri jáne (nemese) jumystarǵa (kórsetiletin qyzmetterge) tapsyrys berýshileri ulttyq eńbek naryǵyn qorǵaý jónindegi shekteýlerdi eskermesten, múshe memleketterdiń eńbek etýshilerin eńbek qyzmetin júzege asyrýǵa tartýǵa quqyly. Bul rette múshe memleketterdiń eńbek etýshilerine jumysqa ornalasý memleketinde eńbek qyzmetin júzege asyrýǵa ruqsat alý talap etilmeıdi.EAEO Kedendik kodeksi
Odaqtyń negizgi jobalary aıtarlyqtaı ilgeri jyljydy. 2018 jylǵy 1 qańtarda EAEO jańa Kedendik kodeksi kúshine endi. Bul Odaqtyń kedendik shekarasy arqyly taýarlardy ótkizý rásimin ońaılatty, onyń ishinde elektrondyq deklaratsııalaý júıesin engizýdiń arqasynda ony transparentti etti. EAEO jalpy naryǵyna taýarlardyń túsýine baılanysty barlyq rásimder birizdendirilgen. Kodekstiń arqasynda taýarlardy erkin aınalymǵa shyǵarý ýaqyty alty esege, al kedendik deklaratsııany tirkeý eki esege qysqardy.
Búginde
aýmaǵynda múshe memleketter arasyndaǵy kedendik shekaralar alynyp tastaldy, biryńǵaı Keden kodeksiniń normalary qoldanylady, Biryńǵaı kedendik tarıf, syrtqy saýda jáne kedendik retteýdiń biryńǵaı júıesi, biryńǵaı tehnıkalyq reglamentter qoldanylady.Aıta ketý kerek, tek Qazaqstanda EAEO jumys isteı bastaǵan sátten bastap birlesken kásiporyndar sany shamamen 70%-ǵa artyp, 10 myń kásiporynnan asyp tústi.
Ortaq keden keńistigin qurýdyń negizgi maqsaty — áleýmettik-ekonomıkalyq progreske qol jetkizý. Jumystar taýar aınalymyn jeńildetýge, KO-ǵa qatysýshy elderdiń sharýashylyq júrgizýshi sýbektileriniń básekelestik jaǵdaılaryn jetildirýge baǵyttalǵan. Bul áreketter Odaq elderi ózderi shyǵaratyn taýarlar men qyzmetterdi satýǵa múmkindigi bolatyn naryqtyń ósýine ákelýi tıis edi.
Buǵan qol jetkizý úshin:
· ishki kedendik tólemderdi alyp tastaý, bul Odaqqa qatysýshylar shyǵaratyn ónim qunynyń tómendeýine alyp keledi;
· kedendik tekserý men resimdeýdiń kúshin joıý sebebi boıynsha KO ishinde taýarlardyń aınalymdylyǵyn jedeldetý;
· sanıtarııa men epıdemıologııa boıynsha ortaq talaptardy, qyzmetter men ónimge qaýipsiz standarttardy qabyldaý, qatysýshy elderdiń birinde ótkizilgen synaq nátıjeleriniń kúshin bárine ortaq etip moıyndaý uıǵaryldy.
Eýrazııalyq Keden odaǵyn qurýdyń taǵy bir mańyzdy maqsaty — odaqtyq naryqty qorǵaý, qatysýshy elderden taýarlardy daıyndaý jáne satý úshin qolaıly jaǵdaılar jasaý. Alaıda bul máselede odaqtastar arasyndaǵy ózara túsinistik azyraq, óıtkeni memleketterdiń ózderiniń óndiristik damý basymdyqtary bar.
KO qatysýshy memleketterge birqatar artyqshylyqtar beredi, atap aıtqanda:
· KO sheginde taýarlardy qaıta óńdeý men tasymaldaýǵa arnalǵan shyǵyndardyń aıtarlyqtaý tómendeýi;
· bıýrokratııalyq protsedýralar sanynyń, ıaǵnı KO aýmaǵy boıynsha ónimdi tasymaldaý kezindegi ýaqytsha shyǵyndardyń tómendeýi;
· úshinshi elderge júkti shyǵarý úshin qajetti keden qyzmetkerleriniń áreket etý sanynyń azaıýy;
· jańa ótkizý naryqtarymen qamtamasyz etý;
· birizdendirýdiń arqasynda zańnamalyq normatıvterdi jeńildetý.
EAEO qalyptasýynyń mańyzdy kezeńi — ekonomıkany tsıfrlandyrý
2017 jylǵy 11 qazanda Odaqtyń bes eliniń prezıdentteri 2025 jylǵa deıingi tsıfryq kún tártibin júzege asyrýdyń negizgi baǵyttaryn bekitti. Bul qujat jańa jumys oryndary men salalardy qurýǵa, qoǵam ómiriniń barlyq salalaryndaǵy tsıfrlyq ózgerister esebinen bıznestiń básekege qabilettiligin arttyrýǵa múmkindik beredi, sondaı-aq taýarlardyń, qyzmetterdiń, kapıtaldyń jáne jumys kúshiniń erkin qozǵalysy protsesterin jeńildetedi.
2018 jyldyń aqpan aıynda EEK Alqasy Tóraǵasynyń basshylyǵymen tsıfrlyq bastamalardy basqarý keńsesi quryldy. Keńsege 50-ge jýyq bastama kelip tústi.
Tsıfrlyq transformatsııa — jahandyq, ınnovatsııalyq, ınklıýzıvtik jáne turaqty ósýdiń qozǵaýshy kúshi jáne ıntegratsııalyq protsesterdiń draıveri jáne sınergetıkalyq ekonomıkalyq áserlerdiń keń spektriniń kózi retinde teńsizdikti azaıtýǵa jáne Odaqtyń tsıfrlyq kún tártibiniń maqsattaryna qol jetkizýge yqpal ete alady.
Saıasattanýshy Q. Maıgeldınovtyń pikirinshe, ıntegratsııany tereńdetýge múmkindik beretin eń yqtımal faktor — EAEO «tsıfrlyq kún tártibin» júzege asyrýda progreske qol jetkizý. Osylaısha, Dúnıejúzilik banktiń sarapshylary Tsıfrlyq keńistikti damytýdyń jáne EAEO-nyń 2025 jylǵa deıingi tsıfrlyq kún tártibin júzege asyrýdyń negizgi usynystaryn ázirledi, olardy júzege asyrý ekonomıkalyq ósýdi jedeldetýge, jańa jumys oryndaryn qurýǵa, memlekettik qyzmetter sapasyn jaqsartýǵa jáne Odaqtyń básekege qabilettiliginiń ósýine ákeledi. Alaıda, «Atameken» QR UKP-da atap ótkendeı, bazalyq protsesterdi iske asyrýdy qamtamasyz etpeı, jańa tsıfryq jobalar belsendi túrde alǵa jyljýda, olardyń keıbiri birin-biri qaıtalaıdy. Budan ózge, bıznestiń múddelerin qozǵaıtyn kez kelgen sheshimderdi qabyldaýdyń analıtıkalyq quramdas bóligi kóbinese elenbeıdi jáne, tıisinshe, jobalardy iske qosý kezinde bıznes birqatar qıyndyqtarǵa tap bolady.
Degenmen, EAEO-nyń keıbir jetistikterin atap ótý mańyzdy. Máselen, 2019 jylǵy sammıt barysynda Nur-Sultanda elder arasyndaǵy elektr energııasynyń ózara saýda tártibin, memleketaralyq qımalardyń ótkizý qabiletin anyqtaý men bólý erejelerin retteıtin elektr energııasynyń ortaq naryǵyn qalyptastyrý týraly kelisimge qol qoıyldy.
Budan basqa, 2019 jyldyń 1 jeltoqsanynan bastap EAEO-ǵa (Reseı, Belarýs jáne Qazaqstan) qatysýshy úsh el úshin týrıstik qyzmetterdiń biryńǵaı naryǵy jumys isteı bastady. Biryńǵaı naryq týrıstik kompanııalarǵa qosymsha zańdy tulǵany qurmaı jáne basqa elderdiń qyzmet kórsetýshileriniń tizilimine engizbesten úsh elde jumys isteýge múmkindik beredi.
Jalpy, EAEO elderiniń ekonomıkalyq egemendigin arttyrý 2020 jyly negizgi baǵyttardyń biri bolýy tıis. Ol úshin barlyq qoljetimdi zamanaýı qarjylyq tehnologııalardy qosý qajet. Bul olardy dollarǵa jáne basqa da shetel valıýtalaryna azyraq táýeldi ete otyryp, EAEO elderiniń ulttyq tólem júıeleriniń turaqtylyǵyn arttyrýǵa múmkindik berer edi.
Sondaı-aq, EAEO týraly shart odaqtyń ortaq qarjy naryǵyn qurýdy kózdeıdi. Osy maqsatqa qol jetkizý úshin múshe memleketter ekonomıkalyq ıntegratsııany kezeń-kezeńimen tereńdetip, qarjy naryǵy salasyndaǵy zańnamalardy úılestirýdi júzege asyratyn bolady.
Bank jáne saqtandyrý sektorlarynda, sondaı-aq baǵaly qaǵazdar naryǵyndaǵy qyzmet kórsetý sektorynda lıtsenzııalardy ózara moıyndaý ortaq qarjy naryǵynyń jumys isteýiniń mańyzdy shartyna aınalady. Ózara tanýdy daıyndaý úshin atalǵan sektorlarǵa qoıylatyn talaptar aıqyndalatyn bolady.
Qarjy naryǵynyń taǵy bir ereksheligi — elder 2025 jyly ulttyqtan joǵary qarjylyq retteýishti qurý týraly ýaǵdalasty, sebebi qarjy – bul óte mańyzdy, rettelgen sala. Biryńǵaı qarjy naryǵyn qura otyryp, bir kózden qarjy naryǵynyń sýbektilerin qadaǵalaýdy, retteýdi qamtamasyz etý qajet.
Qarjy qyzmetterine ózara ruqsat berý boıynsha kedergilerdi alyp tastaý, kapıtaldyń ortaq naryǵyn qurý kapıtaldy tıimdi bólýdi qamtamasyz etýge, syn-tegeýrinderdi ártaraptandyrýǵa, qarjy qyzmetteri naryǵyndaǵy básekelestikti arttyrýǵa, olardyń sapasyn jaqsartýǵa jáne ekonomıka úshin kredıttik resýrstardyń qunyn tómendetýge múmkindik beredi.
Salyq saıasaty salasynda josyqsyz básekeni boldyrmaýǵa múmkindik beretin, taýarlardyń, jumystar men qyzmetterdiń erkin aınalymyna, sonyń ishinde:
· asa sezimtal aktsızdeletin taýarlar boıynsha aktsız mólsherlemelerin úılestirýge (jaqyndastyrý);
· ózara saýdada, onyń ishinde aqparattyq tehnologııalardy qoldana otyryp, qosylǵan qun salyǵyn alý júıesin odan ári jetildirýge yqpal etetin baǵyttar anyqtalǵan.
Ýaǵdalastyqtar negizinde taýarlarmen, qyzmettermen ózara saýda-sattyqta josyqsyz jáne baǵalyq básekelestikti boldyrmaýǵa múmkindik beretin kemsitpeýshilik qaǵıdasy qarastyrylǵan.
Sondaı-aq EAEO týraly shartta jeke tulǵalar jeke tutyný taýarlaryn ákelgen kezde qosylǵan qunǵa qosarlanǵan salyqty (QQS) boldyrmaýǵa múmkindik beretin normalar rettelgen. Osylaısha, odaqqa múshe memleketterdiń salyq saıasaty salasyndaǵy strategııasy sharýashylyq júrgizýshi sýbektilerdiń básekege qabilettiligin arttyrýǵa járdemdesýge jáne odaqqa múshe memleketter arasyndaǵy ekonomıkalyq baılanystardy damytýǵa áser etetin salyqtyq kedergilerdi joıýǵa baǵyttalǵan.
EAEO týraly sharttyń taǵy bir mańyzdy qosymshasy medıtsınalyq qyzmet kórsetýdi qosa alǵanda, teń áleýmettik qamtamasyz etýdi qamtıdy.
Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqqa múshe árbir memlekette eńbek etýshiler men olardyń otbasy músheleri jumysqa ornalasqan memlekettiń azamattarymen teń dárejede jáne medıtsınalyq saqtandyrý polısiniń bar-joǵyna qaramastan tegin medıtsınalyq kómek (jedel jáne shuǵyl túrde) alýǵa quqyly.
Esterińizge sala keteıik, 2019 jyldyń 25 qazanynda Máskeýde (Reseı Federatsııasy) ótken Eýrazııalyq úkimetaralyq keńestiń otyrysynda saýda yntymaqtastyǵy, Eýrazııalyq ekonomıkalyq odaqtyń tsıfrlyq kún tártibin iske asyrý, zergerlik jáne aýyl sharýashylyǵy salasyndaǵy kooperatsııa máseleleri boıynsha Odaq elderiniń ózara is-qımyly jáne taǵy da basqa salalarda mańyzdy sheshimder qabyldanǵan bolatyn.
EAEO elderiniń úkimet basshylary EAEO men QHR arasyndaǵy saýda-ekonomıkalyq yntymaqtastyq týraly kelisimniń kúshine enýine baılanysty málimdemeni qabyldady. Múshe memleketterdiń Premer-Mınıstrleri, EEK Alqasynyń Tóraǵasy Tıgran Sarkısıan jáne Serbııa Respýblıkasy Úkimetiniń tóraǵasy Ana Brnabıch EAEO men Serbııa arasyndaǵy erkin saýda týraly kelisimge qol qoıdy.
Sondaı-aq EAEO aıasynda baǵaly metaldar men asyl tastarmen operatsııalardy júzege asyrý erekshelikteri týraly kelisimge, Odaq sheńberinde aýyl sharýashylyǵy janýarlarymen selektsııalyq-asyldandyrý jumystaryn júrgizýdi birizdendirýge baǵyttalǵan sharalar týraly kelisimge qol qoıyldy.
EAEO elderiniń ekonomıkalaryn tsıfrlandyrý salasynda jáne zergerlik salada birqatar sheshimder qabyldandy. Atap aıtqanda, Odaqtyń tsıfrlyq tártibin iske asyrý sheńberinde EAEO jáne EEK-ke múshe memleketterdiń quzyretter ortalyqtarynyń ózara is-qımyl tártibi bekitildi. Úkimetaralyq keńes músheleri múshe memleketterdiń zergerlik ónimderin úshinshi elderdiń naryǵyna shyǵarýdy ilgeriletý jónindegi is-sharalar josparyn bekitti.