ESTAI BERKІMBAIULY

aı (Esmaǵambet) Berkimbaıuly (1868-1946) - aqyn, ánshi, kompozıtor. Qazaqstannyń eńbek sińirgen óner qaıratkeri, Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵynyń alǵashqy músheleriniń biri.

Pavlodar oblysy Ekibastұz aýdanynyң Aқkөl aýylynda týғan. Anasy Kүlıpa, naғashysy Baıtұlym da әnshi bolғan. Estaı Berkimbaıұly olardan kөptegen jyr, dastan, tolғaýlar үırengen. Әnge degen құmarlyғy 7-8 jasynda-aқ baıқalғan. 16 jasynda Birjan saldy tyңdap, ұmytylmastaı әser alady. Osy dıdarlasý bolashaқ өnerpazғa үlken shabyt beredi.

Sondaı-aқ Estaı Berkimbaıұly Jarylғapberdi, Aқan seri, Balýan Sholaқ, Sәtmaғanbet, Үkili Ybyraı, Shashýbaı syndy әnshi-aқyndarmen birge үlken jıyndarda (Omby, Қaraөtkel, Kөkshetaý, Қyzyljar, Semeı, Kereký, Zaısan, Tarbaғataı, Jetisý atyraby, Almaty) әn salyp, halyққa tanymal bolady. Estaı Berkimbaıұly aқyndyқ, oryndaýshylyқ өnerimen қatar sheber kompozıtor retinde belgili bolғan. Onyң әnderi sal-seriler dәstүrin ilgeri damytty.

Kompozıtordyң alғashқy týyndysy - «Sholpan қaққan» әni. Onyң «Jaıқoңyr», «Nazқoңyr», «Maıda қoңyr», «Қorlan», «Sandýғash», «ıÝran-aı», «Bir mysқal», «Ashý - pyshaқ», «Dүnıe-aı», «Erkem», «Gүlnaraıym», «Қoshtasý», «Қalamқas», «Ғashyқ», «Қarakөz» әnderi - қazaқ mýzykasynyң altyn қoryna kirgen. Al klassıkalyқ «Horlan», «Құsnı-Қorlan» әnderi  Estaı Berkimbaıұlynyң esimin aңyzғa aınaldyrdy. Bұl әnderdi kompozıtorlar M.Tөlebaev «Birjan - Sara», E.Brýsıloskıı «Er Torғyn» operalarynda, S.I.Shabelskıı men L.M.Shargorodskıı қobyz ben orkestrge arnalғan kontsertterinde paıdalanғan.

Estaı Berkimbaıұly keңestik dәýirde «Týdy kүnim», «Құrbylar», «Өmir», «Қoңyr jel» әnderin shyғardy. Ataқty mýzyka zertteýshisi A.Zataevıch Estaı Berkimbaıұly әnderin tұңғysh ret notaғa tүsirgen.

Estaı Berkimbaıұly 1939 jyly Almatyғa kelip, mýzyka zertteýshi әri kompozıtor B.Erzakovıchke өz әnderin notaғa tүsirtedi. Sol saparynda ol halyқ aқyny Jambylmen kezdesken. Aқyn Қ.Amanjolov әnshiniң өz aýzynan «Horlan» әnin estip, «Horlaғaıyn» atty dramalaқ poema jazғan. Estaı Berkimbaıұly 1939 jyly Қazaқstan Jazýshylar odaғynyң 2-sezine қatysқan. Ұly Otan soғysy jyldarynda el arasynda әn shyrқap, halyқty jeңiske jigerlendiredi. 1945 jyly ұly aқyn Abaıdyң 100 jyl tolý toıyna қatysyp, Nұrlybek, Tөleý, Saparғalı jәne Nartaı aқyndarmen өner saıysyna tүsken.

A.Jұbanov pen B.Erzakovıch Estaı Berkimbaıұlynyң өmiri men shyғarmashylyғy týraly zertteý eңbekter jazdy. Aқyn M.Әlimbaev «Estaı - Horlan» poemasyn aқynnyң өmirine arnaғan.

 

Derek kөzi:

Қazaқstan ұlttyқ entsıklopedııasy, 3 tom