Esetjan Qosybaev: Bizdiń kınematografqa revolıýtsııa emes, evolıýtsııa kerek
- Esetjan Muratuly, birinshi kezekte, kórip otyrǵanymyzdaı, osyndaı erekshe jaǵdaıda atqarylatyn jumystarǵa qatysty oıyńyzdy bilgimiz keledi.
- Jumys jasaımyz, suraq kóp, kún saıyn túrli máseleler týyndaıdy, tipti keıde boljam jasaý da qıyn. Naqty áreketter týyndaǵan máselelerdi sheshýge múmkindik beredi dep oılaımyn. Áriptesterimizdi eki kemege bólmeı úlken kıno qoǵamynyń múddelerin qalaı teńestiremiz? Oryn alǵan jaǵdaılar urpaqtar qaqtyǵysy ma, joq pa? Barlyǵyn tolǵandyratyn, osy aýyr suraqtarǵa qoǵam bizdiń naqty jaýabymyzdy kútedi.
Birden aıtaıyn, munyń bári oıdan shyǵarylǵan nárseler. Ár adam óz áriptesterine, qyzmet etetin salaǵa qurmetpen qaraýy kerek, sonda ǵana bári oıdaǵydaı bolady. Qalasaq ta, qalamasaq ta, kıno qoǵamy birneshe býynnan turady – bul bizdiń aqsaqaldarymyz, orta býyn jáne jastar. Burynnan solaı qalyptasqan. Buǵan deıin de túrli sebeptermen daý-damaılar týyndaıtyn. Biz osyndaı revolıýtsııalyq qozǵalystardyń birqataryn basymyzdan ótkizdik, olardyń sońy jaqsylyqqa aparmady. Biraq, qazir bizge revolıýtsııa emes, evolıýtsııa kerek. Kıno ortalyǵy toptastyrýshy kúsh bolýy qajet. Biz Kıno ortalyǵyn alǵa jyljytyp, onyń provaıder, jańa ıdeıalardyń negizgi taratýshysyna aınalýyna kúsh salýymyz kerek. Kınematografıster men memlekettiń ózara jumysynyń ashyqtyǵy men túsinikti erejelerin kásibı túrde qamtamasyz etip, olarǵa qoldaý kórsetýge tıispiz. Bar bolǵany osy. Barlyǵymyz da Mártebeli Kıno ónerine qyzmet etemiz.
- Qandaı basty baǵyttardy ataı alasyz? Ózgerister bolady ma?
- Buǵan deıin jasalǵan jaqsy nárselerdi saqtap qalýǵa tyrysamyz. Biraq biz qazirgi jumystyń barlyq qaǵıdattary men mehanızmderin muqııat taldaýymyz kerek. Atap aıtqanda, «Kınematografııa týraly» Zańdy ótken eki jyl ishinde qoldanysta kórdik, kez kelgen mehanızm sekildi ol jetildirýdi talap etedi. Kelesi ózekti másele – kınokomıssııalardy qurý. Sondaı-aq, qarjylyq qoldaýdyń jańa tetikterimen belsendi jumys isteý kerek, kıno túsirý protsesine bıýdjetten tys qarajat tartylýy kerek. Kınojobalardy irikteýge keler bolsaq, Saraptama keńesiniń árbir múshesiniń jeke jaýapkershiligine basa nazar aýdarý qajet. Oǵan qosa, Dırektorlar keńesiniń Ortalyqtyń bas basqarýshy organy retindegi róli is júzinde kórinýi kerek. Bir sózben aıtqanda, búgin biz otandyq kıno salasyn qoldaýdyń jańa qaǵıdattaryn qalyptastyrý kezeńinen ótip jatyrmyz. Jáne olardyń iske asyrylýy bizdiń jumysymyzǵa baılanysty.
- Kıno ortalyǵynyń ujymynan ózińiz ne kútesiz?
- Áriptesterime qoıatyn basty talabym – qarjy tártibi, ıaǵnı bul bizdiń jumysymyzdaǵy absolıýttik, mindetti, buljymas faktor. Ekinshiden, uıymda kınonyń ne ekenin túsinetin adamdar jumys isteýi kerek. Biz ózimizdiń kıno qoǵamymyzǵa barynsha tıimdi qyzmet etip, ıdeıalar generatoryna aınalýymyz tıis. Al jańa ujym kelgende «raqmet, sizder saýatty, bir izge salynǵan úderisterdi qaldyrdyńyzdar, jaqsy jobalar jasap, qıyn ýaqytta kınematografısterdi qoldaı bildińizder» deıtindeı bolýy kerek.
- Qazir kınoteatrlar jumysynda týyndaǵan qıyndyqtardy baıqap otyrmyz. Biraq, jıyrma jyl buryn bul jumys sátti bastalǵan edi. Aıta ketsek, birinshi kınoteatrdy Almaty qalasyndaǵy «Ramstor» saýda ortalyǵynda Siz ashqan edińiz. Sodan keıin kınoteatrlar basqa saýda jáne oıyn-saýyq ortalyqtarynda jappaı iske qosyla bastady. Endi ne bolmaq?
- Qazirgi tańda, aınalamyzda úzdiksiz jańa júıeler paıda bolýda jáne solarǵa ilesip úlgerýimiz kerek. Qoldanylǵan, belgili jumys tásilderine sene bermeı, kınoprokattyń ózekti máselelerine jan-jaqty qaraǵan jón. Pandemııa taǵy birneshe ýaqytqa sozylatyn bolsa, bir orynda toqtap qalmaı, daıyn ónimdi kórermenge jetkizýdiń qosalqy sheshimderi bizde daıyn turýy qajet. Búkilreseılik Memlekettik tele-radıo kompanııasyna qarańyz, jaqynda «Smotrım» dep atalatyn jańa medıa-platformany iske qosty. Olar búginde kınoteatrlar halyqtyń suranysyn tolyq qamtamasyz ete almaıtynyn túsinip, taǵy bir qýatty strımıng alańyn qurdy, onyń ishinde onlaın kınoteatr, sandyq qabyldaǵysh jáne aqparattyq portal da bar.
Al klassıkalyq kınoprokatqa kelsek, birneshe jyl boıy múddeli qurylymdarmen «Halyqqa arnalǵan 100 kınoteatr» jobasyn iske asyrý máselesin talqylap kelemin. Biz qamtymaǵan aýdandar men qalalarǵa jetýimiz kerek. Biraq, maǵan senseńiz, adamdar ana tilinde sóıleıtin jerde ulttyq kıno mindetti túrde suranysqa ıe bolady. Qyrǵyzstan men ıAkýtııany qarańyz, olar kópshilikke qoljetimdi kishkentaı úsh zaldy nemese kóshpeli kınoteatrlardy qamtamasyz etken.
Eger óńirler týraly sóz qozǵalsa, naq osy óńirlerde úlken shyǵarmashylyq resýrs bar, talanttar ordasy desek te artyq etpeıdi. Kıno ortalyǵynyń taǵy bir mindeti – daryndy jastarǵa arnalǵan granttar júıesin qurý. Solardy qoldaýmen aınalysýymyz kerek, jas urpaqqa muqııat qaraýymyz kerek, bul óte mańyzdy.
- Ókinishke qaraı, bıyl kınoındýstrııanyń taǵy bir mańyzdy salasy ádettegi oflaın formattan joǵalyp ketti – bul festıvalder. Bul másele Sizge erekshe jaqyn bolýy tıis. Endi bul salany damytý qalaı iske asyrylady?
- Bile bilseńiz, Keńes odaǵynan keıingi keńistikte osy halyqaralyq kınoforýmdy joǵary deńgeıde ótkizgen alǵashqy memleket biz edik. Rýstam Ibragımbekov, Nıkıta Mıhalkov, Dúısen Qaseıinov, marqum Oraz Rymjanov negizin qalaǵan festıval jyl ótken saıyn óziniń rýhy men basty ıdeologııasyn joǵalta bastady.
Endi «Eýrazııany» sol deńgeıge qaıtarý kerek. Biraq muny kınofestıvaldiń jyl boıy jumys isteıtin, turaqty dırektsııasyn ashqan jaǵdaıda ǵana iske asyrýǵa bolady. Mundaı jobany daıyndaý — fılmder izdestirýdi, irikteý komıssııasynyń jumysyn, qazylar alqasyn qalyptastyrýdy, ákimshilik-qarjylyq jáne basqa da birqatar máselelerdi qamtıtyn orasan zor jumys. Pandemııany eskere otyryp, jobany ótkizýdiń jańa tásilderin izdeýge týra keledi.
- Esetjan Muratuly, alda Jańa jyl kele jatyr. Halyqqa qandaı tilegińizdi aıtar edińiz?
- Barlyqtaryńyzdy kele jatqan jańa jylmen quttyqtaımyn! Bıyl taraǵan pandemııa bizdi kórermenderden alystatty, alaıda, Sizdermen baılanys ornatý úshin jańa quraldardy barynsha qoldanýǵa tyrystyq. Árıne, bolashaqta da baılanystyń úzilmeýi úshin qoldan kelgenniń bárin jasaımyz. 2021 jyl kópten kútken kezdesýdi alyp keletinine senimdimin!
-Áńgimeńizge raqmet!