Ertiske sý bosatatyn ózen basseınderinde ylǵal jetkilikti me
Buǵan deıin sý salasynyń mamandaryn Buqtyrma sý qoımasynda jınalǵan sýdyń kólemi qýantyp otyrǵanyn, aldaǵy kóktemde Ertis ózeni jaıylmalarynyń kemi 70 paıyzyn sý basady degen boljam bary týraly buǵan deıin jazǵanbyz.
Sý resýrstary komıtetiniń sý resýrstaryn paıdalaný jáne qorǵaý jónindegi «Ertis» basseındik ınspektsııasy basshysynyń orynbasary Eleýsiz Qambarov Kazinform agenttiginiń tilshisine bergen suhbatynda Shyǵys Qazaqstan men Abaı oblystaryndaǵy ylǵal qory kóńil kónshitetindeı jaǵdaıda ekenin málimdedi.
«Naýryz aıynyń basynan beri bizdiń mamandar elimizdiń shyǵysyndaǵy taý ózenderi men sý qoımalary mańyndaǵy ylǵalǵa apta saıyn monıtorıng júrgizip, jaǵdaıdy baqylaýda ustap otyr. Negizi Ertis ózeniniń tasýyna búıirlik aǵystar áser etetini málim. 16 naýryzdaǵy málimet boıynsha, oń búıirindegi basseındik ózender boıynda ylǵal qory jyldaǵy normadan 76 paıyzǵa kóp ekeni baıqalady. Al sol búıirindegi ózen-kólderde normadaǵydan 73 paıyzǵa asyp otyr. Buqtyrma sý qoımasy mańaıyndaǵy ylǵal qory jyldaǵydan 62 paıyzǵa kóbirek. Ertistiń oń búıirinde asa iri sý qoımasy – Buqtyrma, Úlbi men Oba, Kúrshim jáne basqa da ózender ornalasqan. Kóktemde negizgi sý kólemi osy oń búıirden qosylady. Sol jaq búıirinde Kókpekti, Qyzylsaı sııaqty shaǵyn ózender toby bar, bul aýmaqtan asa kóp kólemde sý kelmeıdi. Taǵy bir atap óterligi, Tarbaǵataı taýlaryndaǵy ylǵal qory da jyldaǵydan mol, normadan 32 paıyzǵa asyp otyrǵany tirkeldi. Osynyń bári túptep kelgende bıyl Ertiske jiberiletin sý kóleminiń byltyrǵydan kóp bolatynyn baıqatyp otyr», - deıdi maman.
Budan bólek, «Ertis» basseındik ınspektsııasynyń qyzmetkerleri Shyǵys Qazaqstan oblysyndaǵy qystan qalǵan qar jamylǵysy áli tolyqtaı siresip jatqanyn, al Abaı oblysynda onyń 92 paıyzy ázirshe saqtalyp turaǵanyn anyqtaǵan. Ertis ózeninde qatqan muzdyń qalyńdyǵy Abaı oblysy aýmaǵynda 63 sm bolsa, Pavlodarmen shekarada 84 sm-ge deıin jetedi. Al Pavlodar oblysynda qalyńdyǵy – 70-84 sm aralyǵynda.
Eleýsiz Qambarovtyń sózinshe, «Qazgıdromet» mekemesiniń mamandary boljaǵandaı, osy apta ortasyna deıin kún jyly bolyp, odan soń 20-21 naýryz kúnderi óńirde qalyń qar jaýady dep kútiledi. Aýa temperatýrasy da biraz tómendeıdi.
Al Shyǵys Qazaqstandaǵy sý qoımalarynan Ertis ózenine sýdyń qashan bosatylatynyn boljap aıtý ázirshe múmkin emes. Onyń merzimi sáýir aıynyń basynda belgili bolyp qalýy kerek. Salaaralyq sý bosatý komıssııasy bıyl qansha kólemde sý bosatylatyn sheshimdi qabyldaıdy.
Májilis depýtaty Nurjan Áshimbetov ótken jyly Ertis jaıylmalarynyń 30 paıyzyn ǵana sý basqanyn, bıyl ondaıǵa jol bermeý kerek ekenin jetkizdi. Byltyr ózenniń ekojúıesin barynsha nasharlatyp aldyq. Bul keıbir laýazymdy tulǵalar men sý salasyna jaýapty vedomstvolardyń jaýapsyzdyǵy men selqostyǵynan dep esepteıdi ol.
«Ótken jyly Ertis basseındik ınspektsııasy 20 sáýirden bastap Buqtyrma sý qoımasynan sý bosatý ortasha eseppen sekýndyna 500 tekshe metrden 381 tekshe metrge deıin azaıǵanyn habarlaǵany esimizde. Al norma boıynsha keminde sý jiberý kólemi sekýyndyna 3 myń tekshe metr bolýy kerek edi. Mundaı joǵary aǵyn ózen boıynda úlken tolqyndar týdyryp, qatty ekpinmen kelgen sý jaıylmalarǵa molynan shyǵyp úlgeredi. Eger Ekologııa mınıstrligi bul sheshimimizdi qoldaǵanda, Pavlodar oblysynyń aýmaǵyndaǵy jaıylymdardy sý basý kórsetkishi joǵary bolǵan bolar edi. Ókinishke qaraı, bizdiń usynystarymyz kóp jaǵdaıda eskerilmeıdi. Ekinshiden, sý qoımasynyń sýdy erterek jiberýine Pavlodar oblysynyń ákimdigi jol bermeýi kerek edi dep oılaımyn. Ol ýaqytta taýdan aǵyp túsetin Úlbi men Oba ózenderi endi ǵana jipsı bastaǵan bolatyn. Ǵylymı negizge súıensek, taýdan qulap túsetin mol ylǵal qoımalardyń sýymen aralasyp, aǵynnyń ekpinin asyra túsýi kerek-tin. Biraq mamandar osy tusta aǵattyq jiberdi. Qoımalardaǵy sý jiberilip bolǵan soń baryp taý ózenderi túse bastady. Úshinshiden, Pavlodar oblysynyń basshylyǵy kóktemniń sońǵy aıy men maýsym aıynda qaptap shyǵa keletin shybyn-shirkeıden qaýiptenip, sý bosatý sharalaryn sýyq mezgilde júrgizgendi qup kóretinderi baıqalady. Bul – tabıǵat zańyna kereǵar jaıt. Taǵy qaıtalaımyn, sý bosatý taý ózenderi tolyq erip, kún ábden jylynǵan ýaqytta júrgizilýi tıis. Ózen mańaıyndaǵy jaıylmalardyń kóbi orman-toǵaıly, ondaı jerlerdiń topyraǵy eń sońynan baryp býsanady. Al erte jiberilgen sý ondaı jerlerge sińbeı, ózenge tez qaıtyp ketedi. Buǵan 2012-2016 jyldary Pavlodar oblysy ákiminiń orynbasary bolyp turǵanymda ábden kóz jetkizgenmin. Bul máselemen egjeı-tegjeıli shuǵyldanyp, zerttep shyqtym. Sondyqtan mamandar meniń sózime qulaq asqany jón», - deıdi N. Áshimbetov.
Depýtattyń sózinshe, kóktemgi sý bosatý sharalary boıynsha jýyqta Úkimette otyrys ótedi. Oǵan Májilis ókilderi qatysady degen jospar bar. Tájirıbeli mamandar óz aqyl-keńesterin berip, Ertis boıyn jaılap otyrǵan jurttyń yrysyn eseleýdiń jolyn izdestiredi.
Ertis ózeniniń kemerine jetpeı, sýy azaıyp bara jatqanyn eskersek, aldaǵy ýaqytta óńirde tapshylyq týyndaýy ǵajap emes. Budan 12 jyl buryn byltyrǵydaı jaǵdaı qaıtalanyp, jaıylmalardyń nebári 5 paıyzy ǵana sýǵa qanyqqany da esimizde. Al Buqtyrmada sýdyń jetkilikti jınalmaýy sońǵy jyldary problemaǵa aınalyp barady.
Jaıylmalardyń sýǵa qanyqpaýynan mal azyǵyn jetkilikti jınap alý máselesi ýshyǵyp keledi. Taǵy bir másele, sýdyń az shyǵýy balyqtardyń ýyldyryq shasha almaýyna aparyp soqtyrǵan. Toraıǵyrov ýnıversıtetiniń ǵalymdary jyl saıyn kóktemde sý jaıylǵanda ózen balyqtary taıaz jerge shyǵyp, ýyldyryq shashatynyn aıtady. Jaıylmadaǵy sý tez jylynatyndyqtan ondaı jerde shabaqtar da jyldam damıdy ári balyq qoregi mol. Al eki-úsh aptadan keıin sý qaıtyp, Ertis óz kemerine túskende sý maqulyqtary ózenge úıir-úıir bolyp qaıtyp oralady. Osy bir tabıǵı úderistiń buzylýy da ózendegi balyq qorynyń azaıyp ketýine sebep bolyp otyr.