«Erlerdi emdemese qıyn...» - respýblıkalyq basylymdarǵa sholý
***
Adam densaýlyǵyn saqtaý - memlekettik saıasattyń basym baǵyttarynyń biri. Sondyqtan elimizde osy salanyń mamandaryna álemdik medıtsınanyń ozyq úlgilerin ıgere otyryp, óz elimizdegi densaýlyq saqtaý men emdeýdi damytý mindeti qoıylyp otyr. «Sońǵy jyldardyń ózinde Qazaqstannyń biraz óńirlerindegi aýrýhanalar sheteldik qural-jabdyqtarmen qamtyldy. Medıtsınanyń ár salasyna qatysty zamanaýı ózgerister men jańalyqtar otandyq dárigerlerdiń qoldanysyna dendep engizilýde. Mysaly, ota jasaý, bizdińshe, pyshaqqa túsý. Alaıda, qazir jetilgen medıtsınalyq ádister pyshaqsyz da ota jasaýǵa bolatyndyǵyn dáleldep keledi. Mamandar málimetine súıensek, álemde jyl saıyn jasalatyn birneshe mıllıon endohırýrgııalyq otalar barysynda burynǵy úlken tilikti, jaraqatty otalardyń ornyna shaǵyn tesik arqyly jasalatyn otalar qoldanyla bastaǵan. Otashy dáriger adamnyń ishperde qýysyna jáne keýdesine óte jińishke aspappen ota jasaıdy, al ish qýysyndaǵy ol kórinis optıkalyq aspap arqyly monıtordan kórinip turady. Úlkeıtip jáne anyq kórsetetin aspap arqyly sol múshede qandaı ózgerister bar, neni qalaı sylyp tastaý kerek nemese qalaısha ota jasaǵan jón - bári alaqandaǵydaı»,-dep jazady «Egemen Qazaqstan» basylymynyń búgingi sanynda «Tiliksiz ota» jasaý sheberleri Aqtaýǵa jıyldy» atty taqyrybymen berilgen maqalasynda.
Qazaqstanda jemqorlyqpen kúres memlekettik saıasattyń negizgi basymdyǵy bolyp belgilengen. Sondyqtan elimizde sybaılas jemqorlyqpen kúres boıynsha kezeń-kezeńimen jáne júıeli túrde jumys júrgizilip keledi. Osy baǵytta atqarylǵan jumystarǵa toqtala ketsem, ótken jyly tártiptik keńestiń usynysy boıynsha 125 memlekettik qyzmetshige tártiptik jaza qoldanylsa, onyń 67-si sybaılas jemqorlyqqa barǵany úshin tártiptik jaza aldy. Al bıylǵy jyldyń 6 aıynda 42 tártiptik is qaralyp, onyń ishinde 4 memlekettik qyzmetker sybaılas jemqorlyq sıpatyndaǵy quqyq buzýshylyǵy úshin jazalandy. Quqyqtyq statıstıka men arnaıy esepke alý basqarmasynyń málimetteri ústimizdegi jylǵy 1 toqsanda oblys boıynsha 29 laýazymdy tulǵa tártiptik jazaǵa tartylǵanyn aıtady. Onyń ishinde memlekettik qyzmetshiler sany - 14, memlekettik qyzmetshige teńestirilgender - 7 (5-eýi bilim salasynda), quqyq qorǵaý jáne keden organdarynyń qyzmetkerleri - 8 adam. Osy 29 laýazym ıesiniń 7-ýi tártiptik keńeste qaralyp, basqalaryn memlekettik organ basshylarynyń ózderi qarap, jazaǵa tartqan. Bul týraly tolyǵyraq «Egemen Qazaqstan» basylymy «Memlekettik qyzmetshi mártebesine daq túspesin» atty maqalasynda jazdy.
***
«Sáıgúlikti sándep, mingen qazaq qazir jylqy dese júgenin ala júgirmeıtin halde. Ala júgirmek túgil, er-turmanynyń qaıda qalǵanyn da umytty. Al ózimiz órkenıetti dep at qoıyp, aıdar taǵyp alǵan batys elderinde jylqyǵa qurmet erekshe. Mysaly, ultaraqtaı jerge zárý Qytaıdyń ózinde 11 mln. jylqy bar. AQSh-ta 13 mln. jylqysy jaıylyp júr. Qazaqstanda qansha deısiz ǵoı? Shamamen 1 mln. 300 myńdaı ǵana», - dep jazady «Alash aınasy» basylymy búgingi sanynda. Osy jaıynda tolyǵyraq gazettiń «Jylqy dese júgenin ala júgiretin qazaq qazir er-turmanynyń qaıda qalǵanyn da umytty» atty taqyryppen jarııalanǵan maqalada kóterildi.
***
«Aıqyn» basylymynyń jazýynsha, Qytaıdyń Altaı aımaǵyna qarasty Býyrshyn aýdany, Egiztóbe aýylynda elektrık bolyp jumys isteıtin Bolatbek Qarymqanuly eń kishkentaı dombyra jasap, qazaqtyń atyn taǵy bir aspandatty. 29 jasar sheber jigittiń qolynan shyqqan shynashaqtaı saz aspaby Gınnestiń rekordtar kitabyna enip, 01-1201-09541 nómirli kýálikke ıe boldy. El sheti, jel ótinde júrgen qandastarymyz ult muralaryn ulyqtaý úshin osyǵan deıin bir mezgilde 13 myń 288 adam «Qara jorǵa» bıin bılep, 10 450 dombyrashy kúı tartyp, mıllıardtardyń ishinen top jarǵan edi. Sondaı-aq sozsań qolyń, qushaqtasań qushaǵyń jetpeıtin, esik pen tórdeı dombyra jasap, aıdy aspanǵa bir-aq shyǵarǵany da belgili. Endi mine, eń kishkentaı qolóner týyndysymen talaılardy tamsandyryp, tórtkúl dúnıeniń nazaryn tól muramyzǵa aýdaryp otyr. Bul týraly «Aıqyn» basylymynyń búgingi sanyndaǵy «Eń kishkentaı dombyra» atty maqaladan oqyńyzdar.
Sondaı-aq osy basylymnyń búgingi sanynda «Erlerdi emdemese qıyn...» atty taqyryppen maqala jaryq kórdi. Qazirgi kezde er adamdardyń densaýlyǵy medıtsınalyq másele sheńberinen shyǵyp, memleket tarapynan alańdaýshylyq týdyratyn úlken problemaǵa aınalyp otyr. Osyǵan baılanysty dárigerler erkekterdiń densaýlyǵyna memleket tarapynan kóńil bólý kerektigin aıtyp, dabyl qaǵýda. «Jarbosynov atyndaǵy ǵylymı-ýrologııa ortalyǵy» AQ bas dırektory, DSQM bas ýrology, Qazaqstan ýrologtary qaýymdastyǵynyń tóraǵasy, professor Myrzakárim Alshynbaev pen professor-endokrınolog, Qazaqstan profılaktıkalyq medıtsına akademııasynyń akademıgi Mıhaıl Zeltser jýrnalıstermen kezdesip, erler densaýlyǵynyń qazirgi jaǵdaıy, ýrologııalyq aýrýlardyń aldyn alý jáne turǵyndardyń óz densaýlyǵyna qatysty mádenıetin arttyrý jóninde halyqqa úndeý jasady. Professor-ýrolog Myrzakárim Alshynbaevtyń aıtýynsha, Ýrologııa ınstıtýtynyń tapqan tabysy men demeýshilerdiń bergen qarjysyna bes professor-dárigerden qurylǵan top búkil Qazaqstandy aralap, er adamdardyń densaýlyǵyn zertteý boıynsha medıtsınalyq reıd jasaǵan. «Erlerdiń reprodýktıvti densaýlyǵy» baǵdarlamasy 2007 jyly QR Prezıdenti janyndaǵy Otbasy isteri jáne genderlik saıasat jónindegi ulttyq komıssııanyń ІV otyrysynda tyńdalyp, maquldanǵan bolatyn. 2009 - 2012 jyldar aralyǵynda «Erlerdiń densaýlyq kúni» jobasy Qazaqstannyń 16 qalasynda ótti, al Almaty, Shymkent, Óskemen qalalarynda eki retten ótkizildi. Osy jasalǵan sharalardyń qorytyndysy boıynsha «Jarbosynov atyndaǵy ǵylymı-ýrologııa ortalyǵy» AQ bas dırektory, Qazaqstan ýrologtary qaýymdastyǵynyń tóraǵasy, professor Myrzakárim Alshynbaev pen professor-endokrınolog, Qazaqstan profılaktıkalyq medıtsına akademııasynyń akademıgi Mıhaıl Zeltser óz oılaryn aıtty. «Keıbir oblystardy eki ret aralap shyqtyq. Jastary qyryqtan asqan er adamdardyń densaýlyǵyn tekserdik. Nátıjesin kórip jaǵamyzdy ustadyq. Sońǵy jyldarda erkekterdiń belsizdigi, erektıldi qyzmetiniń buzylýy el arasynda jappaı etek ala bastaǵan. Erler áıelderge qaraǵanda dárigerlerge úsh ese az qaralady, osyǵan baılanysty olardyń arasynda aýrýdy bastapqy kezeńde anyqtaý kórsetkishi óte tómen bolyp otyr», - deıdi bas ýrolog Myrzakárim Alshynbaev.