Erden Qajybek: Tildik reforma - rýhanı jańǵyrýdyń eń negizgi máıegi
Jıyn Almatydaǵy Dostyq úıinde ótti. Otyrysqa QR Tuńǵysh Prezıdenti arhıviniń dırektory Borıs Japarov, Halyqaralyq «Qazaq tili» qoǵamynyń tóraǵasy Ómirzaq Aıtbaev, Ahmet Baıtursynov atyndaǵy til bilimi ınstıtýtynyń dırektory Erden Qajybek, etnomádenı birlestik ókilderi qatysty.
Sharany «Nur Otan» partııasynyń Medeý aýdandyq bólimshesi uıymdastyrdy.
Ahmet Baıtursynov atyndaǵy tiltaný ınstıtýtynyń dırektory Erden Qajybek latyn álipbıine kóshýdiń tarıhı hronologııasy týraly aıtty.
«Keshe ǵana Elbasy Rýhanı Jańǵyrý degen úlken bastamany bastap berdi. Tildik reforma - rýhanı jańǵyrýdyń eń negizgi tiregi, ózegi, máıegi, mazmuny. Qazaqstan egemendik alǵan soń joǵaltqanyn túgendeýge kiristi. 1990 jyldary birneshe halyqaralyq konferentsııa ótti. Oǵan túbiri bir túrki elderiniń basshylary, iri ǵalymdar qatysqan. 1997 jyly qorytyndy jıynǵa qatysqan Ábdýálı Qaıdarov aǵamyz birden Memleket basshysyna hat jazdy. Hatynda «Táýelsiz el boldyq, endi tilimizge sáıkes álipbı jasaıyq, tilimizdi jańǵyrtýdy qolǵa alaıyq» dep kórsetti. 1990-shy jyldardyń basynda Elbasy birinshi tapsyrma berdi, 2006 jyly másele etip kóterdi, 2012 jyly strategııamyzǵa engizdi. Endi mine, naqty qolǵa alyndy. 1928-30 jyldardaǵy latynshamyz jaqsy bolǵan. Keıin ekinshi tildiń erejeleri buıryqpen engizilgen kezde tilimiz buzyla bastady. 1957 jyly taǵy reforma ótti. Tilimizde 2 tildiń zańdylyqtary qatar júre bastady. Tilimiz shubarlanyp, qıyn jaǵdaıda boldy. Negizgi til reformasynyń maqsaty - til zańdylyqtaryn qaıta engizý, bir tildiń zańdylyqtary boıynsha aıtylym, jazylym, oqylym, bárin bir tártipke baǵyndyrý», - dedi Erden Qajybek.
Halyqaralyq «Qazaq qoǵamy» tóraǵasy, QR UǴA akademıgi Ómirzaq Aıtbaev bul kópten kútken tarıhı sheshim .ekendigin aıtty.
«Baýyrlarymyz ben qandastarymyzdyń, ár qazaqtyń jadynda turatyn oqıǵa... Latyn álipbıine birden kele qoımaımyz. Bul til zańdylyǵyn birtindep qalyptastyrýǵa ákeledi. Jazýdyń óz talaptary bar olar oryndalý úshin biraz jyl ótedi. Eń basty másele, Elbasy sheshimin rızalyqpen maquldap, qoldap, qýattaımyn. Endigi is mamandarǵa baılanysty», - dedi Ómirzaq Aıtbaev.
Sonymen qatar, QHA múshesi, túrik etnomádenı birlestigi tóraǵasynyń orynbasary Qazaqbaı Tashtemirov te latyn álipbıine kóshý týraly sheshimdi quptaıtynyn jetkizdi.
«Elimizdiń til saıasatynyń negizgi baǵyty, basty nyshandarynyń biri - qazaqtyń kórkem tili. Tili órkendemegen el esh ýaqytta ulttyq memleket bolyp saltanat qura almaıdy. Qazaq álipbıiniń reformasy qazaqstandyq bilim berý sapasyna oń áser etedi. Qazaqstandyq bilim sapasynyń kásibı daıarlyǵy jáne oqý ádistemelik quraldardyń sapasymen baılanysty. Ol bir kúnniń jumysy emes, birneshe jyldy qamtıdy», - dedi Qazaqbaı Tashtemirov.